Təhsil və iqtisadiyyat...
Oxunub: 4553
08 Feb 2016 | 21:55
Təhsil və iqtisadiyyat...

Çox illər öncə təhsil ilə iqtisadiyyat arasında əlaqəni "Azərbaycan” qəzetində (16.03.99) belə təsvir etmişdim: "Dövlətlər adətən iqtisadi qüdrətinə görə sıraya düzülürlər. İqtisadiyyatın açarı texnikada, texnikanın açarıtexnologiyadadır. Texnologiyanın açarı elmdə, elmin açarı isə təhsildədir. Deməli, iqtisadiyyatımız təhsilimizin başqa formada inikasıdır. Başqa sözlə,təhsil ilə iqtisadiyyatın münasibəti fizikanın birləşmiş qablar qanununda olduğu kimidir”. Bu tərəqqi zəncirinin birinci və sonuncu halqası təhsil ilə iqtisadiyyatdir. İqtisadiyyat və təhsil isə həyat deməkdir. Yüksək iqtisadiyyat və keyfiyyətli təhsil isə firavan həyat deməkdir. Bu zəncirin aralıq halqaları da (texnologiya, elm) çox önəmlidir. Müasir iqtisadiyyatda layiqli yer tutmaq üçün istehsal məhsuluna yüksək tələblər qoyulur: məhsul metal tutumlu yox, enerji tutumlu yox, elm tutumlu olmalıdır.


İqtisadiyyat üzrə tanınmış rusiyalı akademik Oleq Boqomolov keçən əsrin 90-cı illərinin əvvəlində belə bir fikir söyləmişdir:”Fizikanın öz qanunları var. Ona tabe olmayanda Çernobıl hadisəsi baş verir. İqtisadiyyatın da öz qanunları var, ona tabe olmayanda daha böyük sarsıntılar baş verir”. XXI əsrin iqtisadiyyatı elmə və yüksək texnologiyaya sökənir. Demək, tərəqqi üçün yüksək texnologiyaya can atmaq lazımdır. Çevik texnologiya, insansız texnologiya texnologiyanın müasir formalarıdır.

Universitetlərin beynəlxalq şəbəkəsi Universitas 21 2015 il üçün milli ali təhsil sistemlərinin reytinqlərini elan etdi. (U21 Rankings of National Higher Education Systems 2015). Reytinq cədvəli 50 ölkənin təhsil sistemini əhatə edir. 2015-ci il üçün ən yaxşı nəticələri ABŞ, İsveçrə, Danimarka, Finlandiya və İsveç kimi beş dövlət əldə etmişdi. Reytinq cədvəlləri dövlətləri müxtəlif parametrlərə görə sıraya düzə bilir, ancaq fərqləri qrafik qədər aydın göstərə bilmir.


Bu cədvəli qrafik şəklinə salmaq üçün “Kamilləşən Düşüncə”  (Ş.Əsgərovun, Bakı, 2013)  kitabında təklif olunan metodologiyadan istifadə edərək yenidən işlənmiş və qrafik şəklinə salınmışdı. Şəkil 1-də ordinat oxunda ölkələrin reytinq göstəriciləri, absis oxunda isə “Kamilləşən Düşüncə”- də təklif olunankeyfiyyət faktoru göstərilmişdir. Bu faktor nailiyyətin, nailiyyət qıtlığına olan nisbətini göstərir


            nailiyyət

K  =  ””””””””””””

          nailiyyət qıtlığı   


ABŞ təhsil sisteminin nailiyyəti 100 balla qiymətləndirilmiş və 1-ci yerdə durur. İkinci yerdə nailiyyəti 87 balla qiymətləndirilən, nailiyyət qıtlığı 13 olan İsveçrə təhsil sistemi durur. 3-cü və 4-cü yerləri 85 balla Danimarka və Finlandiya bölüşdürür. 50 dövlət içərisində RF 50,4 balla 33-cü, İran 39,3 balla 47-ci, Türkiyə isə 38,1 balla 49-cu yerləri tutmuşdular. Bu dövlətlərin təhsil sistemləri üçün keyfiyyət faktoru 0,62 (Türkiyə) ilə  6,7  (İsveçrə) arasında dəyişir.


RF üçün K faktoru təqribən 1-ə bərabərdir. Bu o deməkdir ki, RF-nın ali təhsil sistemində əldə edilən nailiyyət qədər nailiyyət qıtlığı var. Qrafikdən göründüyü kimi İsveçrə üçün bu göstərici 6,7-dir.  Yəni bu ölkədə əldə edilən nailiyyət, nailiyyət qıtlığından 6,7 dəfə çoxdur. Almaniyanın reytinqi cədvəldə 14-cüdür və qrafikə görə K isə 2,28-dir. Yəni bu ölkənin Ali təhsil sahəsindəki nailiyyəti, nailiyyət qıtlığından 2,28 dəfə çoxdur.






Şəkil 1. Müxtəlif dövlətlərin təhsil sistemlərinin nailiyyətlərinin K faktorundan asılılığı. Nöqtələr üzərindəki rəqəmlər ölkələrin təhsil sistemlərinin reytinqini göstərir.

 

Türkiyədə 2008-ci ildən bu günə kimi adam başına düşən ÜDM təqribən 11000 $ səviyyəsindədir. Bu göstərici Niderlandda 4 dəfə çoxdur. Və ya ərazisi bizim Zəngilan rayonu boyda olan Sinqapur üçün bu göstərici $ 60 000 ”“dan çoxdur. Qrafikdən aşkar görünür ki, K artdıqca ölkələrdə təhsil sisteminin reytinqi də yüksəlir. Dahi Hüseyn Cavid “təhsildə ilahi güc var” fikrini söyləmişdi. Və ya Tom Petersonun bir kəlamında deyilir:“işiniz yaxşı gedəndə təhsil məsrəflərini iki dəfə, pis gedəndə 4 dəfə artırın”. Bu fikirlərə bənzər fikirləri müxtəlif zamanlarda bir çox dövlət xadimləri, siyasətçilər, filosoflar, ziyalılar söyləmişlər. Ancaq bu fikir heç zaman elmi qəlibə salınmamışdı. Bu fikri qrafik və ya analitik şəkildə vermək olarmı?


        





                                                                                       

Şəkil 2. Müxtəlif ölkələr üçün adambaşına düşən ÜDM-in  (BMT, 2010) dövlətlərin ali təhsil sistemlərinin reytinqindən (Universitas 21) asılılığı.Nöqtələr üzərindəki rəqəmlər ölkələrin ali təhsil sistemlərinin reytinqi göstərir.                                            

Təhsil ilə iqtisadiyyat arasındakı münasibəti elmi formada təqdim etmək üçün Şəkil 2-də müxtəlif ölkələrdə adambaşına düşən ÜDM-in  müxtəlif ölkələrin təhsil reytinqlərindən asılılığı göstərilmişdir.

Qrafikdən görünür ki, ÜDM ilə reytinq göstəriciləri arasında korrelosion asılılıq var və bu asılılıq aşağıdakı düsturla verilir:

                                        ÜDM = -856,51R + 48309

Qrafikdən həmçinin görünür ki, inkişaf etmiş ölkələr üçün ali təhsil sistemlərinin reytinqləri daha yüksəkdir. Yəni adam başınadüşən ÜDM hansı ölkədə çoxdursa, həmin ölkələrin ali təhsil sistemləri daha mükəmməldir. Təhsili diqqət mərkəzinə çəkmədən iqtisadiyyatı yüksəltmək qeyri-mümkündür.(tehsilelm.info)

Oxşar xəbərlər
22:22, Bu gün
“Verdiyi koordinatlar o qədər dəqiq idi ki...” - Döyüş yoldaşları Milli Qəhrəman haqqında - VİDEO
22:18, Bu gün
“Crocus City” dəhşəti və Rusiyadakı erməni lobbisi - VİDEO
22:07, Bu gün
Quzu ətindən baha olan göbələk növü - VİDEO
22:03, Bu gün
İsrail Livandan uçan naməlum hədəfə qarşı “Patriot”dan istifadə edib
21:59, Bu gün
Ən şanssız 4 bürc
21:50, Bu gün
Yaxınlığında yerləşən məzar 680 minə satılır
21:45, Bu gün
ABŞ Konqresi Pentaqonun Afrikadakı dövlət çevrilişlərinə görə hesabat tələb edib
21:38, Bu gün
Ukraynalı deputat: Hərbi xidmətdən yayınanların sayı bir milyona çatır
21:37, Bu gün
"Amerikalıları tabutlarda evlərinə göndərəcək və "Qara Evi" rüsvay edəcəyik"
21:35, Bu gün
Bu pəhriz idrak funksiyasını yaxşılaşdırmağa kömək edəcək
21:34, Bu gün
Kartında pulu olan hər kəsə XƏBƏRDARLIQ
21:27, Bu gün
BMT Baş katibi azərbaycanlı diplomatı yüksək vəzifəyə təyin edib
21:26, Bu gün
Bakıda kafedə ölüm olub
21:25, Bu gün
DİN vətəndaşlara müraciət edib: Hesab məlumatlarınızı tanımadığınız şəxslərlə paylaşmayın
21:16, Bu gün
Bakı ilə bağlı XƏBƏRDARLIQ - Aprelin 2-si və 3-də...
21:07, Bu gün
Şokoladın qiyməti dəyişəcək? - VİDEO
20:58, Bu gün
Ramazan ayının on doqquzuncu gününün imsak, iftar və namaz vaxtları
20:54, Bu gün
"ABŞ-ın Rusiyanın neft emalı zavodlarına hücum etməmək çağırışı dəhşətlidir" - "The Hill" 
20:50, Bu gün
Trendyoldan sifariş zamanı "300 dollar" limiti ləğv olunur? - EKSPERT AÇIQLADI
20:46, Bu gün
Məşhur türk serialı Qarabağda ÇƏKİLƏCƏK?
20:41, Bu gün
"Samsung Pay" Rusiyanın “Mir” ödəniş kartları ilə işləməyi dayandırır
20:37, Bu gün
Çobanyastığı çayının bilmədiyimiz FAYDALARI
20:28, Bu gün
Aİ Şurasının rəsmiləri Azərbaycana səfər edəcəklər
20:25, Bu gün
Əli Nağıyev: Azərbaycanın təhlükəsizlik orqanlarının qarşısında yeni çağırışlar durur
20:15, Bu gün
Azərbaycan təhlükəsizlik orqanlarının 105 illiyi ilə bağlı təntənəli tədbir təşkil olunub
20:13, Bu gün
Rusiya XİN başçısı: Məhz KTMT İrəvanın maraqlarını çətin vəziyyətlərdə müdafiə edib
20:11, Bu gün
Yıldız Tilbe: "Allah pensiyaya çıxanlara kömək olsun, başqa kömək edən yoxdur"
20:08, Bu gün
Çox şanslıdırlar: İki bürcü karyera yüksəlişi gözləyir
20:06, Bu gün
Lavrov: Ermənistan uydurma bəhanələrlə Rusiya ilə münasibətlərin pozulmasına çalışır
19:59, Bu gün
Sumqayıtda yolların təmirinə başlanılıb - FOTO/VİDEO
19:50, Bu gün
Əfqanıstanda güclü zəlzələ baş verib
19:50, Bu gün
Diplomsuz cərrahın qanunsuz əməliyyatları - Klinika nazirliyi necə aldatdı? - FOTO
19:46, Bu gün
Bu meyvələr xoşbəxtlik hormonunu artırır
19:44, Bu gün
Şahmar Hüseynova yeni vəzifə verildi
19:38, Bu gün
Toyuq ətinin yuyulmasının YARATDIĞI TƏHLÜKƏ  
19:28, Bu gün
Nazir üç universitetə yeni prorektorlar TƏYİN ETDİ - FOTO
19:27, Bu gün
Yevlaxda avtomobil yük maşınına çırpılıb, ölən var
19:18, Bu gün
Rusiya İstintaq Komitəsi: “Crocus City Hall”dakı terror Ukraynadan maliyyələşib
19:11, Bu gün
Qara dəliyin ən aydın görüntüsü çəkilib - FOTO
19:08, Bu gün
Azərbaycan və Türkiyə birgə “Qızıl qatar” adlı film çəkəcəklər
19:05, Bu gün
Nazir: “Şuşa İƏT Gənclər Paytaxtı - 2024” çərçivəsində müxtəlif tədbirlər keçiriləcək
19:03, Bu gün
İƏT Gənclər Forumunun prezidenti: Şuşa bütün türk dövlətləri üçün önəm daşıyır
18:59, Bu gün
“Şuşa İƏT Gənclər Paytaxtı - 2024”ün keçirilməsinə dair Öhdəlik Protokolu imzalanıb
18:55, Bu gün
Naxçıvanda mənşəyi bilinməyən saxta zeytun yağları satışdan çıxarılıb
18:43, Bu gün
Yarım milyon mənimsəyən baş həkim HƏBSDƏ ÖLDÜ
18:41, Bu gün
"Bavariya" baş məşqçisinə böyük məbləğdə təzminat ödəyəcək
18:40, Bu gün
Mahmud Abbas yeni hökumətin tərkibini təsdiqləyib
18:25, Bu gün
RİNN: Taksilərə qoyulmuş əksər tələblər qanunvericilikdə bu günə qədər var idi
18:20, Bu gün
Bunları yeyəndə əks cinsin gözünə çirkin görünürük  - Fransız alimlərindən ARAŞDIRMA
18:08, Bu gün
Sabah Qubanın qaz təchizatında fasilə yaranacaq
18:04, Bu gün
Rusiyada məktəbli qız tanımadığı qadına terror aktı törətməyi təklif etdi: Pul müqabilində - FOTO
17:55, Bu gün
"Bizi İsrail ilə ticarət etməkdə ittiham edənlər ölkəmizi nüfuzdan salmağa cəhd göstərir" - Türkiyənin ticarət naziri
17:50, Bu gün
Xarici jurnalist: “Qarabağa səfər mənə həqiqəti anlamağa imkan verib”
17:45, Bu gün
BMT-nin İnkişaf Proqramı ilə gələcək əməkdaşlığa dair fikir mübadiləsi aparılıb - FOTO
17:40, Bu gün
Bu tarixdən taksilərdə videokameralar quraşdırılacaq
17:35, Bu gün
Azərbaycanın Əməkdar artisti vəfat etdi - FOTO
17:32, Bu gün
Azərbaycan alimi Rahim Daşdiyevin Elm Gününə töhfəsi
17:30, Bu gün
BDU-nun bu fakültəsində 2024-2026-cı illərdə aparılacaq elmi tədqiqat işləri müzakirə olunub - FOTO
17:26, Bu gün
Azərbaycanda sərnişin avtobusları ilə bağlı YENİ QƏRAR
17:22, Bu gün
Bacısının plastik dırnağı 6 aylıq körpənin boğazında qaldı - FOTO
17:18, Bu gün
Azərbaycanda taksilərdə POS-terminallar quraşdırılacaq
17:14, Bu gün
“Xuli” ləqəbli narkoman: “İlk dəfə rəhmətlik dostumla patı çəkərək başladım” - VİDEO
17:10, Bu gün
Bu avtomobillərlə taksi fəaliyyəti göstərmək qadağan edildi
17:06, Bu gün
Taksilər yalnız bu rəngdə olacaq - QƏRAR
17:02, Bu gün
Çingiz Mehdiyevi arvadı ifşa edib - Seyşeldə şirkət, ABŞ və Azərbaycanda bahalı mülklər
16:58, Bu gün
Bakı ətrafında dəmir yolu ilə sərnişindaşımaya subsidiya veriləcək
16:54, Bu gün
Məktəb və musiqi kolleci niyə birləşdirildi? - VİDEO
16:50, Bu gün
Ağ və qırmızı rəng, məcburi POS-terminal: Taksi minik avtomobilinə dair tələblər müəyyənləşib - FOTO
16:47, Bu gün
BDU-nun kafedra müdiri AMEA-nın Fəxri Fərmanı ilə təltif olunub - FOTO
16:43, Bu gün
YAP Xətai rayon təşkilatının ərazi partiya təşkilatlarında görüşlər davam edir - FOTO
16:40, Bu gün
“Azerbaijan International Mining Company Limited” (AIMC) şirkəti aztəminatlı ailələrə Novruz sovqatı paylayıb - FOTO
16:35, Bu gün
Brüsseldə gözlənilən sammit: Ermənistan üçün “mühafizə kursu” - ŞƏRH
16:30, Bu gün
CAR prezidenti İlham Əliyevi təbrik etdi
16:25, Bu gün
Vətən müharibəsi qazisi: “Hamınız gələcəksiniz, bu torpaqlarda gəzəcəksiniz, istirahət edəcəksiniz” - VİDEO
16:23, Bu gün
Bakıda mənzildən meyit tapıldı
16:20, Bu gün
“Nigar Camal üzünü bir milyon dəyərində sığortalayıb, futbolçular da ayaqlarını sığorta etdirmək istəyir” - MARAQLI + FOTO
16:14, Bu gün
"Zorakılıq və xilas": "Crocus"dakı terror aktı dünyaya iki tamamilə müxtəlif İslamı göstərdi
16:11, Bu gün
Bayram günləri baş verən qəzalarla bağlı - Açıqlama
16:08, Bu gün
Əli Əsədov qərar imzaladı
16:05, Bu gün
“Crocus City Hall”un analoqunun tikintisi neçəyə başa gələcək?
16:03, Bu gün
Küçəni zibilləyənlərə qarşı nə tədbir görüləcək? - Gəncədə zibilxanaya çevrilən ərazi + VİDEO
15:59, Bu gün
Bakıda əl qumbarası və UZRQM partladıcısı aşkarlandı - VİDEO
15:56, Bu gün
İranda ağır yol-nəqliyyat hadisəsi baş verib, ölənlər var - FOTO
15:53, Bu gün
Fransa şəhərləri Makrona qarşı: Miqrantları “təmizləmə” siyasətinə etirazlar artır - ŞƏRH + FOTO
15:48, Bu gün
Azərbaycanda baş məşqçinin hakimi döyməsinin görüntüləri - VİDEO
15:44, Bu gün
COP29 karbohidrogenlər və yaşıl maliyyələşdirmə ilə bağlı iqlim gündəliyinə təsir edəcək
15:40, Bu gün
Fransa Cənubi Qafqazda müharibə qapılarını döyür - TƏHLİL
15:36, Bu gün
Bu bank AMB-nin tələblərini pozub
15:32, Bu gün
İranda qadın fəallara ümumilikdə 60 il həbs cəzası verildi - FOTO
15:28, Bu gün
Qurban Qurbanov hərəkətlərinə fikir verməyən futbolçunu CƏRİMƏLƏDİ
15:24, Bu gün
Vilayət Eyvazov Şamaxıda qəbul və sıra baxışı keçirdi - FOTO/VİDEO
15:20, Bu gün
Bakı sakininin telefon və çantasını talayan şəxs tutuldu - VİDEO
15:17, Bu gün
“Polad Bülbüloğlunu özüm qucağıma alıb səhnəyə çıxardım...”
15:15, Bu gün
Ana-bacılarını ortalığa qoyurlar - VİDEO
15:11, Bu gün
Qazaxıstanda çay daşdı: Sakinlər küçədə balıq tutdular - VİDEO
15:07, Bu gün
Burun dolğusunun “ölümcül” zərərləri: Kosmetoloqdan AÇIQLAMA
15:03, Bu gün
Elzanın meyxana barədə qalmaqallı sözlərinə Samirədən reaksiya: “Məcburdurlar...”
15:00, Bu gün
GRE General Test imtahanı keçirilib
14:58, Bu gün
Bakı Kənar Dairəvi yolunda qəza sıxlığa səbəb oldu
14:55, Bu gün
Azərbaycanda “Avtomobil yolları haqqında” qanun dəyişdi
GÜNLÜK
11:56, Bu gün
Şuşalılara müjdə - İlk köç bu tarixdə olacaq
27 Mar 2024 | 22:37
Pensiya, maaş və müavinətlər yenidən artırıla bilər
27 Mar 2024 | 23:05
"Səsim batmışdı, elə bilirdilər lalam"
27 Mar 2024 | 22:32
"NATO qoşunlarının Ukraynaya yeridilməsi daha fantastika deyil" - Kasparov
27 Mar 2024 | 23:56
Yuxusuzluğun beş əsas səbəbi
00:07, Bu gün
Xərçəng qatili bitkilər: birbaşa hüceyrələri hədəf alırlar
00:03, Bu gün
Arıqlamaq üçün qarabaşağı belə bişirin
27 Mar 2024 | 22:38
Burada məşhurların alt paltarları nümayiş etdirilir - Dünyanın ən qəribə muzeyləri
27 Mar 2024 | 22:56
Tikinti materialları bazarında SON VƏZİYYƏT: Hansı məhsullar UCUZLAŞDI?
27 Mar 2024 | 22:41
Bakıda bəxbəxt hadisə: Nərdivandan yıxılan kişi öldü
HƏFTƏLİK
25 Mar 2024 | 15:28
"Terrorçuların arxasında dayananların hədəfi icra başçısı yox, Azərbaycandır"
23 Mar 2024 | 09:08
78 yaşı tamam olan tanınmış yazıçı: “Dostlarım gedib, qalmışam uşaq-muşaq əlində” -VİDEO+MÜSAHİBƏ
27 Mar 2024 | 12:03
Millət vəkilindən qalmaqallı parklanma qiymətləri ilə bağlı AÇIQLAMA
24 Mar 2024 | 19:04
Əhməd Qəşəmoğlu çağırış etdi: "Rədd olun ekranlardan!"
27 Mar 2024 | 11:10
Məcburi köçkünlər yaşadıqları evləri nə zaman təhvil verəcək?
23 Mar 2024 | 12:34
“Bu terror aktının məhz Araz Ağalarovın obyektində törədilməsi məsələsinə gəldikdə...”
23 Mar 2024 | 08:54
“Putin göstərdi ki, siyasi məqsədlərinə çatmaq üçün nə qədər lazımdırsa, o qədər rusu öldürəcək...”
27 Mar 2024 | 10:05
“Putinin ətrafı Ukraynanın “Krokus”dakı terror aktında iştirakına inanmır...”- "Bloomberg” 
11:56, Bu gün
Şuşalılara müjdə - İlk köç bu tarixdə olacaq
23 Mar 2024 | 00:18
Martın sonunda həyatı dəyişəcək 3 bürc
AYLIQ
11:56, Bu gün
Şuşalılara müjdə - İlk köç bu tarixdə olacaq
27 Mar 2024 | 22:37
Pensiya, maaş və müavinətlər yenidən artırıla bilər
27 Mar 2024 | 23:05
"Səsim batmışdı, elə bilirdilər lalam"
27 Mar 2024 | 22:32
"NATO qoşunlarının Ukraynaya yeridilməsi daha fantastika deyil" - Kasparov
27 Mar 2024 | 23:56
Yuxusuzluğun beş əsas səbəbi
00:07, Bu gün
Xərçəng qatili bitkilər: birbaşa hüceyrələri hədəf alırlar
00:03, Bu gün
Arıqlamaq üçün qarabaşağı belə bişirin
27 Mar 2024 | 22:38
Burada məşhurların alt paltarları nümayiş etdirilir - Dünyanın ən qəribə muzeyləri
27 Mar 2024 | 22:56
Tikinti materialları bazarında SON VƏZİYYƏT: Hansı məhsullar UCUZLAŞDI?
27 Mar 2024 | 22:41
Bakıda bəxbəxt hadisə: Nərdivandan yıxılan kişi öldü