Jurnalist, Sevinc Osmanqızının Azərbaycanın İndoneziyadakı səfiri Tamerlan Qarayev haqqında yazdığı status 25 ildir hələ də üstü açılmayan Qarakənd faciəsini yenidən gündəmə gətirdi. Sosial şəbəkələrdə, saytlarda bu məsələ ilə bağlı yenidən geniş müzakirələr, hətta mübahisələr belə yarandı. 

Moderator.az da buna biganə qalmadı və ilk öncə  S.Osmanqızının yazdıqları ilə bağlı həmin faciədə həyatını itirmiş o zamankı dövlət katibi Tofiq İsmayılovun ailəsi ilə görüşdü. Ancaq həmin müsahibəmiz bəzilərində elə belə bir fikir formalaşdırdı ki, sanki biz T.Qarayevin əleyhinə kompaniya aparırıq. T.İsmayılovun ailəsi ilə müsahibəmizdə mövqe bildirməməyimizə baxmayaraq müsahibə ətrafında formalaşan fikirlərin yalnış olduğunu sübut etməyə çalışdıq. O səbəbdən də bu dəfə T.Qarayevin həmyerlisi, 90-cı illərdə AzTV-nin "Dalğa" verilişindən çox yaxşı tanıdığımız jurnalist İlqar Əlfioğlu ilə həmsöhbət olduq. 

-  Həmin ərəfədə mən televiziyada işləyirdim, o vertolyotda bizim çəkiliş qrupumuz olmalı idi, yəni əvvəlcədən danışılmışdı, planlaşdırılmışdı ki, biz də Dalğanın çəkiliş qrupu kimi iclası çəkək. Elə oldu ki, hadisə baş verməmişdən üç-dörd gün qabaq bizi kütləvi şəkildə işdən çıxartdılar. Mən də öz haqlarımızı müdafiə etməyə çalışırdım, buna görə də hadisədən təxminən bir-iki gün qabaq Osman Mirzəyevə zəng vurdum. Osman müəllimlə çox səmimi, isti münasibətlərimiz var idi. Ona dedim ki, burada 80 nəfəri heç bir əsas olmadan işdən çıxardıblar, böyük narazılıq var və mən də buna görə Ayaz Mütəllibovla görüşmək istəyirəm. Osman müəllimlə Prezident Aparatının həyətində görüşdük, dedi ki, İlqar indi biz bir səfərə hazırlaşırıq və buna görə A.Mütəllibovla görüşmək bir qədər çətin məsələdir, sən gəl Tofiq müəllimlə görüş. Axşam saat doqquz radələri idi, Tofiq müəllimin otağına gəldim və vəziyyəti ona danışdım. Rəhmətlik şəkər xəstəsi idi, əlüstü şam edirdi, stolun üstündə balaca qara çörək doğramışdı, bir də kolbasa vardı, bir çörəkarası da düzəldib mənə verdi. Oturub hardasa on dəqiqə söhbət etdik, dedi ki, İlqar Ağdama iclas var biz sabah ora uçmalıyıq, Mütəllibov da bizimlə gedir. Elə sən də bizimlə gedərsən yolda bir yerdə söhbət edərik, görək sizi niyə işdən çıxardıblar. Dedim ki, Tofiq müəllim işdən çıxardıblar deyə mən gedə bilməyəcəm. Dedi ki, onda problem yoxdur, bu barədə Ayazla özüm danışaram. Ertəsi gün biz də onların qayıdacağını gözləyirdik, nə bilərdik ki, belə bir hadisə olacaq. Mənə Ağdamdan əmim zəng vurub hadisə barəsində dedi, düzü çox pis oldum, özümdə bir gücsüzlük hiss etdim. Həmin gün Azərbaycan tarixində bizim ən böyük itki gördüyümüz günlərdən biri idi. Saat yediyə işləmiş televiziyanın qabağına gəldim, gördüm ki, Sevinclə anası qapının ağzındadırlar. Bəlkə də vəziyyətimdən hiss etdilər ki, nəsə ciddi hadisə baş verib, elə qapının ağzındaca ağlaşdıq.

 

- Əvvəla mən o fikirlə razı deyiləm ki, faciə T.İsmayılovun səhlənkarlığı ücbatından baş verib. Problem ondadır ki, bizimkilər faktiki olaraq müharibə şəraitində yaşadıqlarının fərqində belə deyildilər, onlar heç bilmirdilər ki, müharibə nədir. Həmin vertolyotda uçan adamların heç biri bilmirdi ki, Azərbaycan real müharibədədir, Azərbaycanın real düşməni var və bu düşmən səninlə iç-içədir. T.İsmayılov orada hansı qərarı qəbul edirdi ki, qərarları Moskva verirdi. Hadisəylə bağlı mən ancaq bildiklərimi deyə bilərəm və belə hesab etmirəm ki, T.Qarayev T.İsmayılovu ittiham edir. Çünki T.Qarayev özü də bilir ki, T.İsmayılov Azərbaycanın həqiqətən də ən dəyərli oğullarından biri idi və öz sözünü həmişə deyən adam idi. Həmçinin Tamerlanı da elə qiymətləndirirəm. 

T.Qarayevin dediyinə bircə o cəhətdən haqq qazandırıram ki, o nümayəndə heyətinin tərkibində ən yüksək rütbəli şəxs rəhmətlik T.İsmayılov idi. Həmin vertolyotun o tərkibdə uçduğunu eşidəndə tüklərim biz-biz oldu ki, adam nə qədər piyada olar ki, Azərbaycanın bütün qaymaqlarını bir vertolyota yığsın və harasa göndərsin. Bu gülməli söhbətdir, heç vaxt heç iki-üç mühüm vəzifə sahibini belə bir vertolyotda göndərmirlər. Tutalım ki, heç vertolyotu erməni vurmayıb, qəza olub, adam o qədər insanın həyatı ilə risk edərmi?! Sənin dövlətinin bütün qaymaqları o vertolyotun içindəydi. Bu çox böyük səhlənkarlığın, uzaqgörən olmamağın, real olaraq hansı şəraitdə yaşadığını dərk etməməyin nəticəsidir. İndi hərbi əməliyyat gedən bölgələrdə vertolyotların, təyyarələrin necə uçduğunu, necə müşayət olunduğunu  görürük. Onların bir vertolyota minməyi spantan idi. Düzdür, inanmıram ki, T.İsmayılov orada nəsə həll edə bilərdi, çünki orada rus generalları var idi və bütün işlər də onların əlində idi. Amma o qədər adamın bir vertolyota yığılması düzgün deyildi. T.Qarayev də həmin sözü məhz buna görə deyə bilər. 

Onu demək istəyirəm ki, ölmüş adamlara link verib sosial şəbəkələrdə, mətbuatda danışmaq çox asandır. Çünki ölü yerindən qalxıb cavab verə bilməyəcək ki, ay bala, ədalətsiz etmə, elə niyə deyirsən. Yəni burada günahkarı öz içimizdə axtarmaq lazım deyil, günahkar bəllidir də zatən. Təbbi ki, ailələrin də ağrısını, yanğısını da başa düşürəm, amma xahiş edirəm ki, günahı özümüzdə axtarmayaq. Günahı zəmanədə, dövranda, quruluşda axtarmaq lazımdır. İndi onsuz da həqiqəti aşkara çıxarmaq mümkün deyil. T.Qarayevlə T.İsmayılovun şəxs olaraq çox isti münasibətləri olub. Ümumiyyətlə, Tamerlan istiqanlı insan olduğuna görə hamı ilə yaxşı münasibətdə olub. S.Osmanqızını da yaxşı başa düşürəm, o fikri deyəndə bir qədər emosianal olub. Ancaq bəlkə də T.İsmayılov sağ olsaydı Sevincə deyərdi ki, ayıbdır, elə söhbətlər danışma. 

Biz bütün ittihamlarımızın cavabını o dünyada verəcəyik, ona görə də insan dəqiq bilmədiyini deməz. Bizi keçmişə aparan yollarımızın hamısı bağlanıb. Heç bir hadisənin həqiqətən necə olduğunu indi aydınlaşdıra bilmirik. İndi bizim səfərbərliyə ehtiyacımız var, düşüncə, əqidə səfərbərliyinə və buna nail olmaq lazımdır. İndi köhnə palan içi tökmək, kimisə ittiham etmək yersizdir. 

- Məndə olan məlumata görə isə orada iki vertolyot olub və nümayəndə heyəti daha böyük olmalı imiş. Həmin iclasda Mütəllibov da iştirak etməliymiş, elə ona görə də iki vertolyot planlaşdırılıb. Sonradan Mütəllibovun Bakıda daha mühüm işləri çıxdığına görə son anda onun gedişi ləğv olunub. Ondan sonra T.İsmayılova nümayəndə heyətinə rəhbərlik etmək tapşırılıb. Xankəndinə uçanda da belə deyiblər ki, iki vertolyotun uçmağının nə mənası var, elə birində uçaq. Məndə olan məlumat belədir və yenə də deyirəm ki, bu böyük səhv idi. Ancaq demirəm ki, qərəzli, bisavadlıqdan gələn səhv idi, sadəcə olaraq həmin insanlar o zaman bilmirdilər ki, eməni nələr edə, hansı oyunlar çıxara, hansı bədniyyətli planlar qura, bizə hardan zərbələr endirə bilər. O zaman bizim heç birimizin ağlına bunlar gəlmirdi, hamı elə bilirdi ki, bu müvəqqəti problemdir, tezliklə həll olunacaq və yenidən dost-qardaş olub yaşayacağıq. Hamı, T.İsmayılov da, İ.Qayıbov da, digərləri də elə bilirdi. 

- Həmin hadisə hələ də böyük müəmmalar altındadır, açılmayıb və açılmayacaq da. Orada qəza da ola bilər, qəsd də ola bilər, ancaq əsas məsələ odur ki, bu itki bizim hamımızın itkisidir. O ki qaldı Tamerlanın vertolyota niyə minməməsinə, Tamerlan həmin vaxt avtomobil qəzasından təzə çıxmışdı, həmin gün də ayağı gipsdə idi. Bizim qohum-əqrəba də hamısı vertolyota minmə ərəfəsində orada olublar. Tofiq müəllim özü Tamerlana deyib ki, sən hara gedirsən, gedib yarım saata qayıdırıq, sən qal yemək tədarükü gör. Qonaqlar qayıdıb günorta yeməyi yeməliydilər,Tamerlan ağdamlı olduğuna görə də təbii ki, tədarük məsələsini ona tapşırır. 

-  Tofiq İsmayılovun dostu və ya köməkçisi Ağdamda silahı kimə paylayacaqdı axı, bazarın qarşısında paylayacaqdı? Təbbi ki, silahları ağdamlı biri paylamalıydı. Tamerlanın silahları qəbul edib paylamağı üç saat sonra da ola bilərdi. Tamerlanın Ağdamda qalmasının əsas səbəbi gələn qonaqlarla bağlı tədarük görmək idi. 

Tamerlanın vertolyotda niyə olmadığı ilə bağlı sualı Mütəllibova da vermək olar ki, o, niyə Ağdama uçmadı. Faktiki olaraq Tofiq müəllim mənə demişdi ki, Mütəllibov da bizimlə olacaq və sizin məsələni həll edəcəm. 

- T.Qarayev AXCP məclisinin sədri idi, partiyanın fikir mərkəzlərindən biri idi. AXCP-nin öz təşəbbüsü ilə dövlətlə partiya arasında iş birliyi yaratmaq üçün Milli Məclisə müavin seçiləndə partiyadakı dünənki dostları ona düşmən gözüylə baxmağa başladılar. Onun əleyhinə şəxs olaraq bütün təbliğat elə AXCP-nin vaxtında başladı. O insanların qafası elə vəziyyətdə idi ki, “ay hökumət, sən bütün komplekt olaraq oradan düş, biz komplekt olaraq gələk dövləti idarə edək”- deyirdilər. Partiyada hakimiyyətlə iş birliyinə getmək niyyətində olan adamlar çox az idi. Tamerlana qarşı bütün qısqanclıqlar da elə o vaxtdan başladı. Tamerlanın atası ilə Heydər Əliyevin vaxtında çox yaxşı münasibətləri olmuşdu və elə buna görə də Tamerlanı partiyada qəbul etməyənlər var idi. Tamerlan Milli Məclisə seçilən kimi, əleyhinə “hökumətə satıldı”- deyə təbliğata başladılar. Halbuki hökumətlə iş birliyi qurmaq üçün özlərinin istək və rəyi ilə razılaşmışdılar. Hökumət də iş birliyi qurmaq üçün yanına axmaq, ağzıqara gədələri  gətirməyəcəkdi ki. Bir savadlı kadrı gətirməliydi ki, hansısa iş görə bilsin. 

Tamerlanın indiyə qədər vəzifədə qalmasına gəldikdə isə, bunu onu həmin vəzifəyə təyin edənlərdən soruşmaq lazımdır. Yəqin bu insanın bir tablo olaraq dəyəri çox böyükdür ki, bu söz-söhbətlərin müqabilində ondan imtina etmək istəmirlər. 

- Deyilirdi ki, güya qara qutunu T.Qarayev Rusiyaya göndərdi. Birincisi, Tamerlan kimi idi ki, ona qara qutu verərdilər. Tamerlanın o vertolyota, o vertolyotu uçurana nə aidiyyatı var idi axı. O zaman Sovet hökuməti vardı və qara qutunun açılması üçün xüsusi mərkəz də Moskvada idi. Qara qutunu Azərbaycanda çəkiçlə, baltayla açası deyildilər ki. İndinin özündə də dünyada qara qutunu açan bir mərkəz var və həmin mərkəz qara qutunu açanda mötəbər sayılır. İkincisi, bu adamlardan soruşmaq lazımdır ki, qara qutu nədir. Qara qutunun içində iki qeyd aparatı olur, biri vertolyotun parametrlərini, ikincisi isə vertolyot ekipajının dispetçerlə söhbətlərini yazır. Orada da dispetçer yox idi, planlaşdırılmış uçuş deyildi. Burada təbbi ki, pilot heç kimlə heç nə danışmayacaqdı, çünki yer xidmətləri onu müşahidə etmirdi. Sanki taksiylə müəyyən qədər yol gedəcəkdilər, odur ki, onsuz da qara qutu burada heç bir məlumat verəsi deyildi. 

- Ola bilərdi ki, ora gedən istintaq qrupu stress içində olub və işlərini tez görüb qayıtmaq istəyiblər. Çünki ətraf təhlükəli idi, əgər vertolyotu vurublarsa onları da vura bilərdilər. Vertolyot sürətlə yerə çırpıldığına görə cəsədlər ətrafa düşə bilərdi. Hər halda Tamerlan özüylə cəsəd aparmamışdı ki, yalandan gedib hadisə yerinə qoysun. Həm də meyidlər retifikasiya olunur, DNK-sı olur. Bütün bunlar uşaq söhbətləridir. Ümumiyyətlə, mən keçmişdə olan hadisələrin ətrafında bu gün özümüzə problem yaradacaq söz-söhbətlərin əleyhinəyəm. 

- Düzdür, hadisə eynən elə olub. Planlaşdırılmış məsələ bircə həmin iclasa getmək və qayıtmaq olub. Həmin aftobusla gətirilənlər də Dağlıq Qarabağ ərazisində yaşayanlar olub. Yenə də deyirəm ki, bütün bunlar spantan şəkildə baş verib. Deyərdim ki, əgər Tofiq müəllimin vaxtı olsaydı, yarımca saat düşünə bilsəydi o camaatın hamısı vertolyota minməzdi. Tofiq müəllimə də o vaxtı verməyiblər, qəfil ortaya atılan bir məsələ ilə bağlı emosianal qərar verilib. 

- Onlara Milli Qəhrəman adlarının verilməsi dövlət başçısının iradəsindən asılıdır. Əgər istəsə, lazım bilsə verəcək. Belə götürəndə respublikanın yarısı elə milli qəhrəmandır, nə dəyiş ki bununla? Bəlkə tariximiz dəyişib, torpaq saxlaya bilmişik? Ancaq hər halda indiki real milli qəhrəmanların böyük əksəriyyətindən bu insanlar daha çox layiqdirlər Milli Qəhrəman adına. 

- Mən də elə düşünürəm, onların adlarını əbədiləşdirmək lazımdır. Şəhid olmaya bilərlər, ancaq vəzifə borclarını yerinə yetirərkən həyatlarını itirmiş çox miqyaslı adamlar idilər. Milli Qəhrəman adı vermələri çox yaxşı olardı və mən bu məsələni dördəlli dəstəkləyərəm. 

Son olaraq demək istəyirəm ki, Qarakənd faciəsini, həmin itkini Azərbaycan tarixində böyük iz qoymuş hadisələrdən biri sayıram. Çünki oradakı insanlar T.İsmayılov, İ.Qayıbov, M.Əsədov Azərbaycanın taleyini müəyyənləşdirə biləcək şəxslər, çox vətənpərvər insanlar idi. Düşünmürəm ki, Azərbaycan tarixində buna bərabər, bizi nə qədər geri atan elə bir hadisə olar. Sevincin də hisslərini başa düşürəm və inanmıram ki, onun ittiham kimi irəli sürdüyü ifadələr onun ağrısını yüngülləşdirə. Ona görə də istəməzdim ki, bu mövzuda kimlərsə ittiham olunsun. T.Qarayev bəlkə də həmin ifadəni deyinmək məqsədi ilə deyib, necə ki, biz ölənin dalıyca deyinirik, deyirik ki, niyə getdi, getməsəydi belə olardı, elə olardı. T.İsmayılovu, O.Mirzəyevi həmin hadisə ərəfəsində görən sonuncu insanlardan biri kimi çox təəssüflənirəm. Orada olan insanların hər biri tarixi dəyişmək gücündə olan insanlar idi. Hər biri Azərbaycan tarixində rol oynamağa başlamışdı və müstəqillik tariximizdə daha böyük rol oynayacaqdılar. Təssüf ki, qismət olmadı.