Moderator.az Azərbaycanın sabiq xarici işlər naziri və Estoniyadakı keçmiş səfiri Tofiq Zülfüqarov ilə müsahibəni təqdim edir:

- Bu cür hadisələr gec və ya tez baş verməli idi. Çünki həm Azərbaycanın, həm də Ermənistanın təmas xəttində bu cür hadisələr zaman-zaman təkrarlanırdı. Təmas xəttinin öz xüsusiyyətləri var. Bu ondan ibarətdir ki, biz tərəfdə əhali yaşayır, erməni tərəfdə isə yaşamır. Çünki orada əvvəllər azərbaycanlılar yaşayırdı. Sonradan etnik təmizləmə nəticəsində Dağlıq Qarabağdan qovulublar. Siz əgər Google Earth-dən təmas xəttinə baxsanız, Azərbaycan tərəfində yaşayışın olduğunu görəcəksiniz. O tərəfə baxanda isə bomboş torpaqlar görünür.

Ermənilər son zamanlarda tez-tez təxribatlara əl atırdılar. Mülki əhalini atəşə tuturdular. Camaata əziyyət verirdilər. Hətta söhbətlər var idi ki bəzi yerlərdə divar tikmək istəyirlər. Təhlükə həmişə mövcud idi. Ermənilər bu imkanlardan istifadə edib təxribatlara əl atırdılar. Azərbaycan gec-tez bunlara cavab verməli idi. Mən hesab edirəm ki, bu yaranmış vəziyyətdən irəli gələn proseslərdir və bu nəticələrə gətirib çıxarıb. Çünki kimsə təxribat edəndə bunun cavabı olmalı idi. Erməni tərəfi də bu cür cavabların veriləcəyi gözləyirdi, çünki özləri bunu deyirdilər.

Artıq neçə illərdir ki, Azərbaycan beynəlxalq ictimaiyyətin qarşısında Dağlıq Qarabağ problemini qaldırır. Bəzi dairələr deyir ki, burada Rusiyanın və ya Türkiyənin əli var. Bu provokasiyalar hansısa geopolitik oyunların nəticəsində yaranıb. Əlbəttə, bunlar geopolitika amil kimi mövcuddur. Amma regiondan kənar oyunçular yaranmış vəziyyətə öyrəşiblər. Onlara status-kvo heç də problem yaratmırdı. Dünya buna göz yumurdu.

- İlk olaraq deyim ki, mən istefa ilə bağlı məsələləri şərh etmirəm. İkincisi, hesab edirəm ki, baş verən hadisələr ona gətirib çıxartmışdı ki, Azərbaycanın mövqeyi bu danışıqlarda daha da güclənib. Hamı bunu başa düşürdü. Bizdə elə bir ənənə yox idi ki, kimsə istefaya getsin, ya onu işdən çıxartsınlar, sonradan dəvət etsinlər ki işləsin. Mənim misalımda isə, həmin iqtidar məni səfir kimi işləməyə dəvət edib.

Danışıqlar isə çox mürəkkəb prosesdir. Azərbaycan Ermənistan konflikti müxtəlif sferanı əhatə edən bir məsələdir. Bu baxımdan müxtəlif hallar olur. Bəzən elə addımlar atılmalıdır ki, beynəlxalq ictimaiyyətə sübut edək ki, təklif olunan planlara Azərbaycan da öz sözünü deyə bilər. Heç də hər təkliflə razılaşa bilməz. Bu baxımdan bu tarixdə olan orijinal bir məsələ idi və Azərbaycanın xeyrinə oldu.

Hər bir məqamda problemli məsələlər mövcud idi. Demək olmaz ki, indiki mərhələdə danışıqlar sadələşib. Azərbaycan tərəfi hər bir vaxtda bu məsələləri layiqincə həll edirdi.

- Bilirsiniz, biz rayonların rəqəmləri ilə gözlərimizi yummamalıyıq. Problemi tam şəkildə görməliyik. Deməli, 5 , 6 ya 8 rayonun qaytarılmasının əvəzində ermənilər bizdən nə istəyirlər? Əsas məsələ budur. Madrid prinsiplərində və digər təkliflərdə müxtəlif əraziləri qaytarmağa vasitəçilər tərəfindən təkliflər edilirdi. Amma Ermənistan əvəzində müxtəlif tələblər irəli sürürdü. Uzun müddətdir ki, onların mövqeyi konkretləşib. Deyirdilər ki, torpaqların bir qismini qaytarmağa hazırıq, amma müstəqillik statusunu almalıyıq. Azərbaycan onların müstəqilliyini rəsmi şəkildə qəbul etməlidir. Əvəzində Ermənistanla keçmiş Dağlıq Qarabağ arasında yerləşən əraziləri özlərinə saxlasınlar. Yəni əsas məsələ ermənilərin nə tələb etməsidir. Proses başlaya bilər ki, bir rayon da qaytarılsın. Onsuz da bu problem mərhələli şəkildə icra olunacaq. Ola bilsin ki, birinci mərhələdə bir rayon qaytarılsın.

24 mart 1992- ci ildə qəbul olunmuş Minsk mandatı tələb edir ki, Minsk konfransı çağırılsın və bu çərçivədə gələcək status həll olunsun. Mandatın tələbi ondan ibarətdir ki, 11 ölkə prosesdə iştirak etsin. Bu konfransı açmaq üçün işğal olunmuş torpaqlar azad olunmalıdır. Amma ermənilər istəyirlər ki, işğal olunmuş torpaqların bir hissəsini azad edərkən artıq Minsk konfransının məqsədi olan statusu bəri başdan həll etsinlər. Hesab edirəm ki, proses başlayıb və artıq Rusiya bunu Ermənistandan tələb edəcək ki, bir neçə rayonu azad etsin. Həm Azərbaycan, həm də Ermənistan icması təhlükəsiz şəraitdə Dağlıq Qarabağda yaşamağa başlasınlar. Ondan sonra biz Minsk konfransı çərçivəsində status məsələsini həll edə bilərik.

- Hadisələr başlayandan sonra Rusiya baş naziri, xarici işlər nazirini bir-birinin ardınca Azərbaycana, Ermənistana səfərlər etdilər. İlk başdan belə anlaşılırdı ki, Rusiya münaqişənin həllində maraqlı görünür. İndi isə deyirlər ki, ermənilər sözlərinə baxmır. Bu nə dərəcədə realdır?

- Sülhməramlı missiya başlayandan sonra məni və ictimaiyyəti narahat edən məqam o olmuşdu ki, eyni zamanda Rusiya mediasında Azərbaycana qarşı kampaniya başlayıb. Biz o fikirdən uzağıq ki, Rusiya mediası Kremldən azaddır. Deməli, bu kampaniya Kreml dairəsinin icazəsi ilə baş verib. Əgər söhbət sülh prosesinin başlamasından gedirsə, ictimaiyyətin hazırlanması ən mühüm məsələlərdəndir. Bu prosesdə də birbaşa media iştirak etməlidir. Məntiqə uyğun olmayan vəziyyət yaranıb. Bir tərəfdən Kreml təşəbbüs göstərir, digər tərəfdən də onun əhatəsində olan kampaniya antiazərbaycan mövqeyindən çıxış edir. Bunlar əsaslı şübhələr idi. İndi isə hesab edirəm ki, Ermənistan da bu oyunu davam etdirən oyunçuya çevrilib. Bir neçə gün əvvəl Sarkisyan dedi ki, ərazilərdən çıxırıq, dünən XİN naziri dedi ki, belə deyil. Ermənistan tərəfi həm hərbi, həm siyasi, həm də psixoloji cəhətdən böyük zərbə alıb və təşvişdədir. Əgər dedikləri kimi hərbi cəhətdən Azərbaycana ziyan vurublarsa, onda niyə ən yüksək rütbəli zabitləri dəyişib? Siyasi qələbəyə nail olublarsa, niyə danışıqlardan çıxırlar? Niyə ölkə daxilində nümayişlər keçirilir? Artıq biz görürük ki, Ermənistanda da krizis mövcuddur.

Deməli hansısa ayrı məqsədlər var...

- Dağlıq Qarabağ danışıqlarında ictiamiyyətdə elə bir illüziya yaranıb ki, guya ki bu alverə bənzər vəziyyətdir, burada kimisə aldada bilərlər. Kimisə aldatmaq mümkün deyil. Elə bir plan yoxdur ki, onu əks tərəf başa düşməsin. Deyəndə ki, Rusiya oyun aparır, faktlara baxmalıyıq. Hesab edirəm ki, Azərbaycan rəhbərliyi və ictimaiyyətin böyük bir hissəsi heç də oyunların obyekti ola bilməz. Azərbaycan tərəfi də buna işarə verdi. Dedi ki, bir tərəfdən deyirsiniz ki, sülhə nail olaq, digər tərəfdən də Azərbaycana qarşı təbliğat aparırsınız. Bu səmimi hisslərdənmi irəli gəlir? Yox, deməli hansısa ayrı məqsədlər var.

- Bəli, bu da narahatedici məsələdir ki, onlar heç də təşəbbüsdə iştirak etmirlər. Əgər Lavrovun dediyi kimi onun təklifləri Madrid prinsipləri əsasında qurulubsa, üç həmsədrin yaxud nazirin səviyyəsində prosesi yerindən tərpətmək olmazdımı? Dediyiniz kimi, cənab Kerri zəng edib prosesə qoşulsa da aktivlik yoxdur. Bu üç ölkə arasında elə bil koordinasiya yoxdur.

- Bilirsiniz, bu üç həmsədr ölkələr və Minsk Qrupuna baxsaq, bu ölkələrin hər birində hər ay bir seçki keçirilir. Təbii ki, seçkilərin də əlaqəsi ola bilər. Amma bunu hər zaman hansısa amillərlə əlaqələndirmək düzgün deyil. Rusiya ilə Amerika arasındakı münasibətlər isə bəzi regionlarda tam şəkildə üst-üstə düşür. Məsələn, Suriya münaqişəsində. Dağlıq Qarabağ məsələsinin indiki mərhələsində isə niyə təşəbbüs təkcə Rusiyanınkı kimi görünür? O suala hələlik mənim cavabım yoxdur. Vaxt getdikcə görürük ki, təşəbbüs elə də aktiv deyil. Hələlik o təşəbbüsün real olmasına inamım yoxdur.

- Əgər Türkiyə Azərbaycanı müharibəyə sövq edirsə, o zaman məqsədi nədir? Nəticədə Türkiyə nə əldə edəcək? Toqquşmaq üçün bəhanələr lazımdırsa, onu həm Suriyada, həm də digər yerlərdə tapmaq olar. Türkiyə birbaşa müharibədəmi iştirak istəyir? Bunların məntiqi yoxdur. Sadəcə olaraq hansısa ölkə ilə problemlər olanda belə şeyləri deyirlər. Türkiyənin real maraqlarını bu vəziyyəti qızışdırmaqda görmürəm. Ona görə də bu fərziyyəyə inanmıram.

- Əvvəla deyim ki, təəccüblü o oldu ki, aprelin əvvəlində baş verən toqquşmada Azərbaycan ordusunun cüzi hissəsi olan xüsusi təyinatlılar iştirak etdi. Onlar bir neçə saatın içərisində yüksəklikləri götürdülər. İlk saatlarda Azərbaycan cavab olaraq artilleriyadan da istifadə etməyib. Hərbi Hava Qüvvələrindən də böyük miqdarda istifadə edilməyib. Nəticədə Ermənistan tərəfi güclü mövqelərini, texnikanı itiriblər. Çünki 14 tankı itirmək zarafat məsələ deyil. Bu rota yarımlıq tanklardır. Azı üçə vursaq, görün o tanklarda nə qədər adam ölüb. Məndə inam yaranıb ki, Azərbaycan qısa müddətdə şərait yaransa, ermənilərin ordusunu darmadağın etməyə qadirdir. Ermənilər qorxudurlar ki, onlarda raket var. Amma İran-İraq müharibəsi göstərdi ki, bu cür raketlər heç də təsiredici zərbələr endirməyə malik deyil. Üstəgəl, sən necə məni hədələyə bilərsən ki, Naxçıvanla Ermənistan arasında 80 km məsafə var. Bizdə elə silahlar var ki, 150-200 km məsafəni vurur. Fikirləşmirsən ki, həmin silahlarla vurula bilərsən? Kimisə hədələyəndə bilməlisən ki, cavabı olacaq. İndi Ermənistan təşvişdədir. Çünki atılan addımlar emosional xarakter daşıyır. Hesab edirəm ki, daha realistik nəticəyə gəlib çıxa bilərlər.

- Ermənistanın elitası həmişəki kimi ermənilərin maraqlarını deyil, öz siyasi maraqlarını güdür. Bu baxımdan Sarkisyan və onun klanı istisna etmirəm ki, populist addımlar ata bilər. Yəni hərbi əməliyyatların bərpası. Onlar üçün fərq etmir ki, ermənilər orada öləcəklər. Amma onlar özünü qəhrəman kimi göstərə bilərlər, Ermənistanın daxilində tənqid dalğasının qarşısını ala bilərlər. 1987-ci ildə Dağlıq Qarabağda 137 min erməni yaşayırdı. Bir neçə ilə bundan qabaq isə Norveç fondlarından biri gizlin şəkildə statistika aparıb. Məlum olub ki, indi 50-60 minə qədər əhali orada qalıb. Eyni mənzərə Ermənistanda da mövcuddur. Məlumatlara görə, orada 1 milyon 700 mindən 2 milyona yaxın əhali var. İndi rejimin Ermənistanın çiçəklənməsinə yönəlik fikirləri var idisə, nəticədə iflasa uğrayıblar. Əhali olmayan dövlətdə heç bir inkişaf ola bilməz. Mən istisna etmirəm ki, onlar hərbi əməliyyatların bərpasına qərar verərlər.

- Bu da onların növbəti avantüralarıdır. Ordunu yaratmaq üçün böyük miqdarda vəsait lazımdır. İndi deyirlər ki, silahları yoxdur, amma ordu yaratmalıdırlar. Bu vəsaiti kim verəcək sizə? Rusiya istəyir ki, öz ordusunu inkişaf etdirsin. Öz ordusundan alıb Ermənistana verəcək? Onlar sirkdə fokus kimi oyun çıxarmaq istəyirlər. Əgər onlar xalqın maraqlarını fikirləşsəydilər, sülhə yol axtarardılar.

- Sizin agentlik vasitəsilə bir təşəbbüslə çıxış etmək istəyirəm. Azərbaycan gəncləri, bəlkə də Türkiyə də qoşula bilər bu təşəbbüsə. Corc Kluniyə , onun həyat yoldaşına etiraz məktubu göndərək. Xocalı kampaniyasında olduğu kimi Corc Kluniyə sübut edək ki, onlar cəllad adam olan Sarkisyanla bir yerdə oturublar. Bu kampaniyanı başlamaq yerinə düşərdi. İngilis dilində məktub dərc edilsin, yazılsın ki Corc Kluni sizi aldadıblar, siz bu cür cəllad adamla bir yerdə oturmusunuz. Bu, sizin imicinizə zələl gətirir.

"Azərbaycan tərəfi vaxt itirməməlidir..."

- Mənə təsir edən o oldu ki, biz şəhidlər vermişik, amma onların arasında zabitlərin sayı çox olub. Zabitlərimiz əsgərlərin arxasında heç də gizlənməyiblər, əsgərlərin önündə durublar. Mənə elə gəlir ki, bu çox gözəl nümunədir. İctimaiyyət başa düşürdü ki, gec-tez müharibə ola bilər. Biz hansısa mərhələdə torpaqların bir hissəsini itirmişik. Amma bir gün belə bu itki ilə razılaşmamışıq. Bu baş verən son hadisələr də xalqa əlavə ümidlər verdi. Ümid odur ki, ordumuz torpaqlarımızı azad etmək iqtidarındadır. Didərgin düşən həmvətənlərimiz öz evlərinə qayıdacaqlar. Mən heç vaxt ümidimi itirməmişəm. İndi isə bu ümid daha da güclənib.

- Bu barədə məndə dəqiq məlumat yoxdur. Amma bir şeyi qeyd edim ki münaqişənin həlli nə təkcə siyasi, nə də hərbi yolla ola bilər. Bu baxımdan hesab edirəm ki, əməliyyatları dayandırıb ermənilərə fikirləşmək üçün imkan vermək düzgün qərar idi. Ona görə ki ordumuzun gücünü görüblər, daha da itki verməmək üçün fikirləşməlidirlər. Azərbaycan tərəfi də vaxt itirməməlidir. Ölkə siyasi hərbi komandanlığı baş verənləri analiz edib nöqsanları aradan götürə bilərlər.

- İnsanlar kənardan diplomatiyaya baxanda adamlar arasındakı münasibətlərin modellərini o sferaya keçirirlər. Bəzi qərarlar kənardan deyilənlərə qulaq assaq, emosional xarakter daşıyır. Ancaq diplomatiyada və xarici siyasətdə gərək emosionallıq ən axırıncı üslublardan olsun. Bəzən deyirlər ki, Rusiya Ermənistanın tərəfindədir. Bu fikirlərin çoxusu ilə mən razıyam. Amma buna qarşı taktika nə olmalıdır? Deyək ki, ruslar pisdir, onları düşmən elan edək? Bu bizim xeyrimizə olarmı? Baxın, indi bizim siyasətimiz ona gətirib çıxarıb ki, artıq ermənilər rusları tənqid edirlər. Deməli, düzgün taktika seçmişik. Məqsədimiz qonşularımızla bərabərhüquqlu münasibətlər qurmaq, ölkələri özümüzə dost etməkdir. Mənə elə gəlir ki, biz buna nail oluruq.

- Kimisə xarici siyasətdə tənqid etmək üçün bizim imkanlarımız var. Mən səfir olanda səfirlərin toplantısında öz fikirlərimi səsləndirirdim. Həm də onun tərəfdarı deyiləm ki, ictimai şəkildə kimisə tənqid edək. Bizdə nazir təyinatı ilə bağlı qərar qəbul edən şəxs prezidentdir. Biz heç də onun malik olduğu informasiyalara sahib deyilik. Düzdür, mən deyirəm ki, bizdə daxildə kadr siyasətində bəzi problemlər var. Hesab edirəm ki, bu və ya digər şəkildə bu problemlər həll olunmalıdır. Heç kim ömürlük nazir olmur, vəzifələrə kimsə gedir gəlir. Ona görə də nazir Elmar Məmmədyarovun da öz nailiyyətləri, nöqsanları var. Amma bütün qərarları prezident qəbul edir. Filankəsi çıxartmaq demək düzgün olmaz.

- Çox pis təsir edir. Hesab edirəm ki, səfir və səfirliyin işçiləri ilk növbədə dövləti təmsil edirlər. Şəxsi nöqsanları istər- istəməz ölkənin timsalına keçirdirlər. Buna görə də ikiqat diqqətli olmalıyıq. Məsələn, səfir maşın sürəndə həmin ölkənin polisinin ixtiyarı yoxdur ki, onu yoxlasın. Amma bu o demək deyil ki, bu imtiyazlardan istifadə edib kimsə maşını içkili sürsün. Nəyə görə mərasimlərə gedəndə sürücü bizi aparır? Orda istər-istəməz şərab qaldırırlar, içki içməli olursan, sağlıq səsləndirirlər. İndi sən maşını özün sürsən, o biri diplomatlar baxacaqlar ki, sən düzgün etmirsən. Ya da bəzi həmkarlar deyir ki, sürücüsu yoxdur, o bu gün içməyəcək. Hamı başa düşür ki, o səfir adamdır, onu saxlayan olmayacaq. İmtiyazlardan sui-istifadə etmək diplomatların arasında heç də yaxşı qəbul olunmur

- İndi də həmin fikrimdə qalıram. Çox adamların əhval-ruhiyyəsi dəyişməlidir. Başa düşməlidirlər ki, onlar bir növ əsgərdirlər. Diplomatların böyük əksəriyyəti o səviyyədədir. Yəni, gecə-gündüz işləyirlər, çətinliklər çəkirlər. Hər yerdə olduğu kimi nalayiq adamlar da var. Amma gərək elə mexanizm formalaşsın ki, nalayiq adamlar ifşa olunsun və kənarlaşdırılsın. Hesab edirəm ki, bu mexanizm lazımi şəkildə işləmir. Onun formalaşmasında nazir aktiv olmalıdır. Kimsəyə dostum, qohumum baxışı ilə baxmasın. Onun gördüyü iş əsas meyar olmalıdır.

- Bilirsiniz, vəzifəyə münasibət insanlarda fərqli olur. Vəzifə ictimaiyyətə xidmət etmək üçün bir imkandır. Ümumi məntiq ondan ibarətdir ki biz vergiləri veririk, büdcəni toplayırıq. Büdcəni yığan adamlar da bu və ya digər adamları ictimaiyyətə xidmət etməyə cəlb edirlər. Bu yaxınlarda mən ASAN xidmətdə oldum, onlar artıq yeni məntiq təklif ediblər, bu çox yaxşıdır. Bizim bürokratiya gərək öz fəlsəfəsini dəyişsin. Sən vəzifəyə hansısa vəzifəni yerinə yetirməkdən ötrü gəlirsən. Məsələn, mən nazir işləyəndə gecələr hamı gedəndən sonra gedib çay süzüb gətirirdim. Amma mühafizəçilər deyirdilər ki siz bizə zəng edin, biz gətirək. Mən deyirdim ki, burada nə problem var? Camaata yaxın olmaq yaxşıdır. O insanın ki vəzifədən başqa heç bir şeyi ilə fəxr etməyə əsası yoxdur, o bədbəxt insandır. Ona görə də kimisi vəzifədən tutub kreslodan yapışıb, bu bir az gülməlidir.

- Təbii var.

- Bəli. Siz nəzərdə saxlayın ki, ermənilərin terrorist fəaliyyəti nəticəsində 63 nəfər Türkiyəli diplomat və onun ailə üzvləri həlak olublar. Bu baxımdan təhlükə mövcuddur. Ümumiyyətlə, ermənilərin siyasəti, dövlətçilik fikirləri terrorist olan “Daşnaksütun”, “Qınçaq” kimi təşkilatlardan formalaşıb. Hesab edirəm ki, öz ənənələrinə uyğun olaraq Azərbaycan diplomatlarına qarşı da bu addımları ata bilərlər.

- Yox, indi də proses yoxdur. İndi cəhd var ki, proses başlasın. Əgər həmsədrlər öz taktikalarını dəyişsələr, prosesin canlanması qısa müddətdə baş verə bilər. Azərbaycan cəmiyyəti də daha aktiv şəkildə ideyalar irəli sürməlidir.

- Mən indi aktiv prosesin içindəyəm, müsahibə verirəm sizə. Bu işi davam etdirəcəm. Hesab edirəm ki, bu məsələlərdə ictimaiyyətin çox böyük rolu var.

- Mən deyirəm ki, ad mənimdir, amma pul mənim deyil. Əgər mənimdirsə, qaytarın. Amma qəribə idi, doğrusu başa düşmədim. Çünki Estonoyadan ölkəyə qayıtmağa hazırlaşırdım. O vaxt bir maşın aldım. Maşın alandan sonra həmin informasiyada maşını dedilər. Çox qəribə idi. Ad da, maşın markası da üst-üstə düşürdü. Heç bilmədim bunu kim edir. Mənə elə gəlir ki, müxtəlif dairələr mənə qarşı provakasiya edirdilər.(Qafqazinfo)