ADP sədri Sərdar Cəlaloğlunun müsahibəsini təqdim edirik:

Əvvəlini bu linkdən oxumaq olar--- moderator.az/news/137537.html

-Mən heç vaxt  oxu atıb yayı gizlədən adam olmamışam. Əksinə, həmişə düşündüyümü ifadə etmişəm. Ona görə də fikirlərim siyasi çevrələrdə birmənalı qarşılanmayıb. Bu fikirlər kimin maraqlarına toxunubsa, həmin çevrələr mənə düşmən kimi baxıb. Amma elə məsələlər var ki, kimlərinsə münasibətlərindən asılı olmayaraq, onları gizlətmək olmaz. Ümummilli dəyərlər, dövlət maraqları da belə məsələlərə aiddir.

-Avropa Birliyi qarşısında bu cür öhdəlik götürənlərə gəlincə, sonradan bizə məlum oldu ki, İlqar Məmmədovun rəhbərliyi altında adını indi tam xatırlamadığım qeyri-hökumət təşkilatları assosasiyası yaradılıb. Eldar Namazov, Sabit Bağırov və başqaları kimi siyasilər həmin təşkilatda təmsil olunurdular. Həmin assosasiyada yer alan 20-yə yaxın qeyri-hökumət təşkilatı Azərbaycan xalqı adından öhdəlik götürmüşdü ki, Avropa Birliyi çərçivəsində heç vaxt Dağlıq Qarabağ məsələsi qaldırılmayacaq. Öhdəliyə İlqar Məmmədov qol çəkmişdi. Adama deyərlər ki, siz kimsiniz, xalq adından öhdəlik götürürsünüz? Ətrafına xaricdə təhsil alan bir neçə nəfəri toplayıb xalq adından danışmaq olmaz axı. Elə partiyalar var ki, ətrafında 100 minlərlə üzvü birləşdirirdi. O partiyalar bu öhdəliyi qəbul etməmişdilər, siz kimsiniz ki, bu məsuliyyətin altına girirsiniz? Digər tərəfdən Avropa Birliyi siyasi bir qurumdur. Qeyri-hökumət təşkilatları niyə orda öhdəlik götürməlidir? Bu öhdəliyə yalnız İlqar Məmmədov və onun komandası yox, həm də Azərbaycan hökuməti imza atıb.

-Yox. Öhdəlik sadəcə Qarabağ məsələsini Avropa Birliyində qaldırmamaq üçün götürülmüşdü. Problemin hüquqi həllində bu qurum neytral vəziyyətə salınmışdı. Nəticədə Azərbaycan əli-qolu bağlanmış halda beynəlxalq təsisatlarda yer almışdır. AB-liyindən başqa digər beynəlxalq qurumlar da bu prosesdən onsuz da kənarda dayanırdılar. ATƏT-də, məlumdur, Minsk qrupu yaradılmış və xristian təəssübkeşi olan dövlətlər Azərbaycanın suverenliyinə aid olan bu məsələnin hüquqi həllini uzadır və onun hərbi yolla həllinə də imkan vermir, hətta Qarabağı Azərbaycandan qoparmaq istəyir. Üzv olduğumuz digər bir beynəlxalq qurumlardan biri Avropa Şurasıdır ki, onun heç bir siyasi gücü yoxdur, digəri BMT-dir ki, iradəsi həmin Minsk qrupuna həmsədrlik edən dövlətlərin əlindədir. Belə bir vəziyyətdə Azərbaycan problemi necə həll etməliydi?

-Nəticə etibarilə elə çıxır. Problemin həllinin iki yolu var, ikisi də sənin üzünə bağlanıb. Belə çıxır ki, qarşıda yeganə yol qalıb-Dağlıq Qarabağı erməniyə vermək. Sadəcə Ermənistanın hansı tərəfdə dayanması probleminə tam aydınlıq gətirilməyib. Bu problem ortadan qalxdıqdan sonra Azərbaycana ciddi beynəlxalq təzyiqlər başlayacaq.

-Əlbəttə, olub. Azərbaycandakı xarici diplomatik nümayəndələr müstəqilliyimizin ilk günündən ölkədəki bütün siyasi qurumlarla keçirdikləri görüşlərdə bu məsələni qaldırıblar. Demək olar ki, bütün siyasi partiyaların Qarabağla bağlı mövqeyi öyrənilib. Buna misal olaraq, sizə bir fakt deyim. Təxminən, 10 il bundan əvvəl adını çəkmək istəmədiyim Avropa dövlətlərindən birinin xarici işlər naziriylə Azərbaycanın bir neçə partiya liderinin görüşü keçirilmişdi. O görüşdə Dağlıq Qarabağla bağlı müxalifətin mövqeyiylə maraqlanırdılar. Hər müxalif lider bir mövqe bildirdi. Mən də dedim ki, ADP-nin mövqeyinə görə, demokratiyada qanunun aliliyi əsas prinsipdir. Dağlıq Qarabağ probleminin həllində də beynəlxalq hüququn aliliyi əsas götürülməlidir və bu məsələ yalnız hüquq müstəvisində öz həllini tapmalıdır. Əgər beynəlxalq hüquq Qarabağın ermənilərə verilməsini tələb edirsə, şəxsən ADP küçələrə çıxıb bu tələblə aksiyalar keçirər. Yox, bu hüquq Qarabağın Azərbaycanın tərkibində qalmasını tələb edirsə, onda siz bizdən nə istəyirsiniz? Həmin nazirin mənə cavabı, bilirsən, necə oldu?

-Dedi ki, sizə heç vaxt problemin hüquqi yolla həllinə imkan verməzlər. Dedim, onda siz Qarabağı bizdən qeyri-qanuni yollarla almaq istəyirsiniz və biz yalnız o zaman Avropa və ABŞ-ın xoşuna gedəcəyik ki, tarixi ərazilərimizin Azərbaycandan qoparılmasıyla razılaşacağıq. Yeri gəlmişkən, bir başqa misal çəkim. 1992-ci ildə Əbülfəz Elçibəyin iqtidarı vaxtında ABŞ-ın burda səfirliyi yox idi, nümayəndəliyi vardı. Nümayəndənin adı Riçard Mayls idi. Onunla bir neçə görüşüm olmuşdu. Mənim yaddaşımda o, Amerika səfirləri içərisində ən vicdanlı, hadisəyə ən obyektiv yanaşan, Sovet hakimiyyətinin mahiyyətini anlayan, Rusiyanın bölgədəki siyasətini dərindən bilən diplomat kimi qalıb. Onun bir müavini vardı-Robert Fin. daha sonra Riçard Mayls Moskvaya səfir göndərildi. Robert Fin ABŞ nümayəndəsini əvəz etdi. Mən o vaxt ABŞ diplomatlarıyla mütəmadi əlaqə saxlayırdım. Görüşlərimizin birində yenə Dağlıq Qarabağ məsələsini müzakirə edirdik. Robert Fin mənə dedi ki, dünyada öz ərazisini güzəştə getmək fikrinə kəskin qarşı çıxan dövlətlər yaxşı qarşılanmır. Dünya o dövlətləri “şirin”- bu, ABŞ diplomatının öz ifadəsi idi ”“ qəbul edir ki, yeri gələndə öz ərazisini verməyə hazır olsun, çox müqavimət göstərməsin. Dedim ki, əgər belədirsə, onda nə əcəb ABŞ dünyanın ən “şirin” ölkəsi olmaq üçün öz ştatlarını qonşu dövlətlərə paylamır? ABŞ diplomatı bu cavabı eşidən kimi dərhal qıpqırmızı qızardı və səsini kəsdi. Nə demək istəyirəm? Hətta ABŞ-ın ən vicdanlı diplomatları belə Azərbaycan əhalisini “şirin” olmağa, öz ərazilərini ermənilərə, ruslara verməyə hazırlayırdılar. Mən hələ 1992-ci ildən söhbət edirəm. Hələ o vaxt bizi bu cür qoyun hesab edirdilər.

-Olar, təbii.

-Bilirsiniz ki, referendum Azərbaycana təlqin olunan Madrid prinsiplərində önə çıxan maddələrdən biridir. Təbii ki, referendum problemlərin həllində dinc və demokratik bir yollardan sayılır. Bu təcrübələrdən müxtəlif dövlətlər istifadə edib. Məsələn, Belçikada fransız dillilərlə belçikalılar arasında mübahisə yaranmışdı, məsələ referenduma çıxarıldı və xalq ayrılmağa qərar verdi. Amma sonradan ayrılmağın xeyri olmadığını düşünüb bunu tətbiq etmədilər. Eləcə də şotlandlarla ingilislər arasında referendum keçirilib. Kanadada da buna bənzər referendum olub. Biz də prinsipcə, referendumun əleyhinə getmirik. Amma bizdə məsələyə yanaşma ədalətli deyil. Dağlıq Qarabağda Xocalı qətliamı törədilib, erməni separatizminə qarşı mübarizədə 20 min Azərbaycan vətəndaşı həyatını itirib. Ermənilər və ruslar əvvəlcə hərbi yolla Qarabağı Azərbaycandan qoparıblar. Bir sıra beynəlxalq cinayətlər baş verib. Bu cinayətlərin heç biri hüquqi qiymətini almayıb. Birdən-birə bu cinayətlər üzərində demokratik bir görüntü yaratmaq istəyirlər. Məsələnin bu şəkildə həlli digər ölkələrdəki referendumdan fərqlənir. Nə Kanadada, nə Belçikada, nə də İngiltərədə bu cür zorakılıqlar olmamışdı. Xalq xoşluqla öz mövqeyini ortaya qoymuşdu. Bizdə isə zorakılığa demokratik don geyindirməyə çalışırlar. Madrid prinsiplərindəki referendum maddəsi də buna xidmət edir. Guya, ermənilər və ruslar Qarabağı bizdən zorla qoparmayıb, biz könüllü şəkildə torpaqlarımızı onlara vermişik. Yəni hərbi təcavüzün hüquqi əsası formalaşdırlır.

Dünyada hərbi yolla bir ölkədən qoparılmış ərazilərdə referendum keçirilməsinin başqa nümunəsi yoxdur. Bu, ilk hadisə olacaq. Başqa sözlə desək, Azərbaycan torpaqları üzərində eksperment keçirilir. Əgər bu referendum tələbi ədalətlidirsə və problemin demokratik həlli istiqamətində atılmış addımdırsa, onda Fransa da, Rusiya da, ABŞ da özlərindəki münaqişələri də bu şəkildə həll etsin. Tələbimiz budur. Buyursun, Rusiya da Çeçenistanda, Başqırtıstanda, Tatarıstan, Dağıstanda və Uralda referendum keçirsin. Çünki Rusiyanın həmin subyektləri də ayrılmaq istəyir. Onların öz yaşadıqları ərazilərdə Qarabağ ermənilərindən daha çox haqqı var. Yaxşı olar ki, Rusiya öz ərazisində bu “ədalətli” həll varinatını tətbiq etsin, biz də onlardan nümunə götürək. Eləcə də ABŞ-ın bəzi ştatları ondan ayrılmaq istəyir. 1980-ci illərdə ABŞ vətəndaşları ikinci dövlət dilinin ispan dili olmasını tələb edir və aksiya keçirirdilər. Ki, ispandillilər ölkə əhalisinin 35%-dən çox hissəsini təşkil edir. ABŞ isə onların üzərinə qoşun yeridib, aksiyalarını dağıtdı. Yaxud Fransanın Korsika vilayəti İtaliyaya birləşmək istəyir. İddialarında haqlıdır da. Çünki Fransa tərəfindən işğal olunub. Eyni sözləri İspaniyada basklar, İngiltərədə İşimali İrlandiya, Çində uyğur türkləri, tibetlilər haqqında da demək olar. Əgər dünyanın güclü dövlətləri öz sərhədləri daxilində referendum keçirməyə razı deyillərsə, onda bunu bizdən tələb etmələri siyasi əxlaqsızlıqdan başqa bir şey deyil. Niyə? Çünki əxlaqın əsas prinsipi özünə rəva görmədiyini başqalarından da tələb etməməkdir.

Nəyahət, referendumun hüquqi mahiyyətinə gələk. Dağlıq Qarabağda nəzərdə tutulan referendum hansı qanuna əsasən keçiriləcək? Nə Azərbaycan, nə də Ermənistan konstitusiyasi buna imkan verir. O halda sual olunur: Siz demokratik prosedur həyata keçirmək istəyirsiniz, amma bunun hüquqi bazası nədən ibarət olacaq? Hüquqi baza yoxdur axı. Beynəlxalq hüquqda 2 norma var-imperativ, dispozitiv norma. İmperativ normalar əmr şəkilindədir, icrası mütləqdir. Bura ərazilərin zorakı yolla dəyişdirilməməsi, dövlətlərin bir-birinin işinə qarışmaması və s. kimi prinsiplər daxildir. Dizpozitiv normalar əməkdaşlıq məsələlərini ehtiva edir. Bura, əsasən, dövlətlərin öz ərazisində yaşayan etniklərə muxtar hüquqlar verilməsi, iqtisadi əməkdaşlıqlar və s. kimi prinsiplər aiddir. Məsələn, ABŞ Rusiyanı qarşı iqtisadi blokadaya almaq istəyir. Bu, beynəlxalq hüquqa zidd deyil. Amma ABŞ hücum edib Rusiyanın ərazilərini tutsa, imperativ normaları pozar. Eyni şəkildə bizim Dağlıq Qarabağa hər hansı status verməməyimiz beynəlxalq hüquqa zidd deyil. Yaxud bizim Ermənistanla iqtisadi əməkdaşlıq etməməyimiz, onlarla bütün ticari əlaqələri kəsməyimiz dispozitiv haqqımızdır. Amma Qarabağ problemiylə məşğul olan ölkələr dizpozitiv hüquqlarla imperativ normaları eyni səviyədə görür, Azərbaycanın öz ərazilərini işğaldan azad etməsi müqabilində Qarabağa status verilməsi şərtini qoyur. Halbuki, ərazilərimizin işğaldan azad edilməsi beynəlxalq hüququn imperativ tələbidir və Ermənistan qoşunları o ərazilərdən çıxmalıdır, Dağlıq Qarabağa status verilməsi isə bizim dispozitiv haqqımızdır. Verə də bilərik, verməyə də. Heç bir ölkədə hansısa vilayət refendum keçirib öz müqəddəratını həll edə bilməz. Onda gərək talışlar da, ləzgilər də, kürdlər də, digər etniklər də referendum keçirə”¦

 -Bu siyasətin dağıdıcı təsirləri yalnız Azərbaycanla da məhdudlaşmayacaq. Bu yanaşma beynəlxalq hüquqda yeni nümunə yaratdığı üçün bütün dünya dövlətlərinə mənfi təsir göstərəcək, separatizm meyllərini gücləndirəcək, uzun müddətli və qanlı münaqişələri tətikləyəcək. Məsələn, 150 milyon uyğur Çində referendumla ayrılmaq məsələsini qoymaq haqqına sahib olacaq. Neçə illərdir Dalaymala Tibetin Çindən ayrılması uğrunda mübarizə aparır. Qarabağda keçiriləcək referendumla Tibetin Çindən ayrılmasının siyasi və hüquqi əsası yaranır. Hindistanda 10-a yaxın millət var ki, müstəqil olmaq istəyir. Kəşmir Pakistana birlməşmək uğrunda vuruşur. Yaxud Rusiyada onlarla xalq ondan ayrılmağa çalışır. Dağlıq Qarabağda referendum keçiriləcəksə, onda gərək BMT separatizmin hüquqi müstəviyə oturdulmasıyla bağlı qətnamə qəbul edə və digər xalqlar da bu hüquqdan faydalana. Əks halda bu, dediyiniz kimi yalnız Azərbaycanı paramparça etmək planından başqa bir şey olmaz.

Azərbaycan diplomatiyası nəinki Dağlıq Qarabağda referendum keçirilməsini qəbul etməməli, əksinə, İrevanın Azərbaycana birləşdirilməsi məsələsini gündəmə gətirməlidir. Çünki İrevan ermənilərə 100 illik müqavilə əsasənda verilib və həmin müddətin üzərindən 5-6 il keçib. Di gəl ki, hələ də Azərbaycan İrevanın statusuna yenidən baxmaq iddiasını dilə gətirməyib. Necə ki, İngiltərə Tayvanı Çinə qaytardı, Ermənistan da İrevanı bizə qaytarmalıdır. Eyni şəkildə Göyçənin də, Zəngəzurun da statusuna yenidən baxılmalıdır. Çünki o torpaqlar başqa yerlərə iddia etməyəcəkləri şərtiylə ermənilərə verilmişdi. Ermənilər isə bu şərtə nəinki əməl etmir, əksinə, bizin başqa torpaqlarımızı hərbi yolla özlərinə birləşdirmək arzusundadır. Belə olduğu üçün də bizim o torpaqlara iddia etmək haqqımız doğub. Biz nə zamana qədər ki, öz haqqımızı kənara atıb haqsızlığı müzakirə edirik, Dağlıq Qarabağda irəliyə gedə bilməyəcəyik. Nə qədər ki, məsələyə bu cür yanaşılmır, danışıqlar Dağlıq Qarabağ problemini həll etmək yox, onu bizdən qoparıb ermənilərə vermək məqsədi daşıyacaq. Bu isə beynəlxalq hüquqa tüpürmək deməkdir. Madrid prinsipləri bu mənada beynəlxalq hüquqa zidd prinsiplər əsasında formalaşıb.

-300 ilə yaxındır ki, ruslar bu bölgədə türk siyasi iradəsinin formalaşmasının qarşısını almağa çalışırlar. Məqsəd isə Orta Asiya ilə Anadolu türkləri arasındakı rabitəni kəsməkdir. Bunun üçün də gərək türk dünyası arasında körpü rolunu oynayan Azərbaycan məhv ola. Təəssüf ki, uzun illər boyu nə Osmanlı sultanları, nə də Azərbaycan şahları bu həqiqəti aydın şəkildə başa düşməyiblər. Tarixdə yalnız bir dəfə Aslandüz döyüşündə Azərbaycan və Osmanlı qoşunları bir yerdə ruslarla mübarizəyə girib, onları darmadağın edib. Ondan sonra ruslar hər zaman iki türk dövləti arasına ziddiyyətlə salıb və onları təkləyib. Nəticədə həm Osmanlıları, həm də bizi məğlub edib ərazilərimizi ələ keçirib. Hətta SSRİ dövründə həmin işğal olunan əraziləri türklərdən təmizləmək planı var idi. Krımda həmin planı həyata keçirdilər. Azərbaycanda da buna başlamaq istəyirdilər, II dünya müharibəsinin baş verməsi və Rusiyanın həmin müharibədə iştirakı planın qarşısını aldı. İndi yenidən türk dünyasının bir araya gəlmək perspektivi yaranıb. Bu isə perspektivdə Rusiyanı da, Qərbi də qorxudur. Əslində Azərbaycanı məhv etmək planı Qərbin layihəsidir və ona görə də zaman-zaman rusları dəstəkləyiblər. Çünki məqsəd tək türk iradəsini zəiflətmək deyil. Həm də islam dünyasının belini qırmaqdır. Bilirsiniz ki, türklər tarix boyu islam dünyasına bayraqdarlıq edib, xristianlığın müqəddəs şəhəri hesab olunan Konstantinopolu alıb İstanbullaşdırıb. Çünki bu islam peyğəmbərinin ən böyük arzusu olub. Onun xeyir-duası, fitvası əsasında yüzillərlə davam edən döyüşlər nəticəsində alınıb. Qarabağ məsələsinə də bu konteksdən baxmaq lazımdır. Mən ona görə deyirdim ki, Qarabağda gedən dava mədəniyyətlərarası müharibədir. Biz nə qədər ki, hansı müharibənin içərisində olduğumuzu, kiminlə savaşdığımızı dərk etməyəcəyik, qələbə də qazana bilməyəcəyik. Təəssüf ki, tək biz yox, bütün islam dünyası hələ də bunun fərqində deyil”¦(strateq.az)