Azərbaycanda turizmin inkişafı ilə bağlı həyata keçirilən ən mühüm addımlardan biri bu sahədə özəl sektorun payının genişləndirilməsi, sahibkarların turizm sektoruna daha çox vəsait qoymasını təmin edən zəminin formalaşdırılmasıdır. Məhz bu addımlar sayəsində qısa müddətdə ölkənin müxtəlif bölgələrində müasir starndartlara cavab verən çoxlu sayda otel və mehmanxana inşa edilmiş, yay və qış istirahət mərəzləri açılmış, dağ turizminin inkişafı istiqamətində əsaslı addımlar atılmışdır. Bu gün ölkəmizdə 32 min yataq yeri olan 516 otelin mövcudluğu, rayonlara təşkil edilən səyahət turlarının ötən illərlə müqayisədə ciddi şəkildə artması, müasir dünya təcrübəsinin öyrənilməsi və onun bəzi elementlərinin tətbiqi bu tərəqqinin isbatıdır. Cari il üçün dövlət büdcəsində bədən tərbiyəsi, gənclər siyasəti və turizm sektorunun inkişaf etdirilməsi üçün 444.9 milyon manat vəsaitin ayrılması da hökumətin turizm iqtisadiyyatının inkişafında maraqlı olduğunu göstərir.
Azərbaycan Turizm Universiteti və ya turizm iqtisadiyyatına elmi
baxış...
Azərbaycanda turizmin
inkişaf etdirilməsi, ona elmi, fundamental baxışın formalaşdırılması istiqamətində
həyatata keçirilən tədbirlərdən biri, heç şübhəsiz Azərbaycan Turizm
Universitetinin yaradılması oldu. Prezident İlham Əliyevin 25 avqust 2005-ci
ildə, 972 saylı sərəncama əsasında Nazirlər Kabinetinin 13 fevral 200-cı il
tarixli 45 saylı qərarı ilə təsis olundu ki, bu da turzim iqtisadiyyaına elmi
baxışın formalaşmasına, bu sahədə ixtisaslı, ali təhsilli kadrların
hazırlanmasına təkan verdi. Başqa sözlə desək, Azərbaycan Turizm
Universitetinin yaradılması turizmə dünya elmi və iqtisadiyyatının gözü ilə
baxmağa, onun problemlərini araşdırmağa, bu problemlərin həlli yollarını
tapmağa, turizmin inkişafındakı beynəlxalq təcrübənin öyrənilməsinə imkan
yaratdı. Bu təşəbbüs imkan verdi ki, turizm ölkə iqtisadiyyatının əsas sahələrindən
biri kimi sistemli şəkildə inkişaf etdirilsin və tərəqqi baxımından daha geniş
perspektivlər açılsın.
İqtisadiyyatdan kənar iqtisadiyyat
Məlum olduğu kimi, turizm
dünyanın bir çox ölkələrində iqtisadiyyatın əsas sahələrindən biri kimi müstəsna
rola və çəkiyə malikdir. Məsələn, İspaniya və İtaliyaya hər il 50 milyondan çox
turist gəlir ki, bu da həmin ölkələrə milyardlarla manat vəsait qazandırır. Lakin
bəzi ölkələr də var ki, bu dövlətlər turist axınınından kifayət qədər vəsait əldə
etsələr də, həmin dövlətlərdə turizm sektoru iqtisadiyyatın əsas deyil, köməkçi
sahəsi kimi qəbul edilir. Buna səbəb turizm sektorunun turist gəlişindən asılı
olması, dünyada baş verən iqtisadi böhran, təhlükəsizliklə bağlı yaranan
problemlər və s. amillər səbəbi ilə ölkəyə gələn turist sayının stabil
qalmaması, sürətlə dəyişməsidir. Bu səbəbdən də turizm iqtisadiyyatından kifayət
qədər vəsait qazanan Türkiyə kimi dövlətlərdə büdcə hesablamaları zamanı turizm
sektorundan əldə ediləcək vəsaitlər köməkçi vəsaitlər kimi nəzərə alınır və büdcəyə
daxil olacaq əsas vəsaitlər sırasına daxil daxil edilmir. Bu isə büdcə risklərini
azaldır, onu turzm iqtisadiyyatına xas kataklizmlərdən qoruyur. Turzimi bu
baxımdan iqtisadiyyatdan kənar iqtisadiyyat da adlandırmaq mümkündür.
Bu baxımdan Azərbaycanda
turizm iqtisadiyyatına ölkə iqtisdiyyatının köməkçi sahəsi kimi baxılmasına,
iqtisadi təhlil və proqnozların bu rakursdan dəyərləndirilməsinə ehtiyac var.
Məlumat üçün qeyd edək
ki, hər il Azərbaycana təxminən 2,4-2,5 milyon turist gəlir. Bütövlükdə isə
turizm sektoru ölkə iqtisadiyyatındakı payı təxminən 5%-dir ki, turizmin
inkişaf etdirilməsi ilə bu rəqəmin dəfərlərlə artırılması, ölkəmizin “yeriyən
milyonlar”a öz qapısını daha geniş açması mümkündür.
Neft bumundan turzim bumuna doğru...
Azərbaycanda turizm
iqtisadiyyatının inkişafını zəruri edən başlıca amillərdən biri də dünya
bazarında neftin qiymətinin kəskin surətdə aşağı düşməsidir. Hansı ki, bu
tendensiya dövlət büdcəsinə daxil olan vəsaitin ciddi şəkildə azalmasına,
iqtisadi durumun gərginləşməsinə səbəb olub. Belə bir vəziyyətdə turizmin
qeyri-neft sektorunun bir elementi olaraq inkişafı bir zərurət olaraq meydana
çıxıb. Bu sahənin inkişafı neft bumunun bəlli müddətdən sonra turizm bumu ilə əvəzlənməsini
təmin edən bir addım olar bilər. Şahdağ Qış-Yay Turizm Kompleksi, Park Qusar və
s. kimi müasir turizm məkanlarının açılışı yaxşı bir nümunə kimi təqdirəlayiqdir.
Millət vəkili Elman Məmmədov
da bu sektorun inkişafının böyük əhəmiyyət kəsb etdiyi qənaətindədir: “Təbii
ki, iqtisadiyyatın bütün sahələrinin, eləcə də turzim sektorunun inkişafı ölkə
başçısının iqtisdi inkişaf kursunun əsas istiqamətlərindən biridir və bu yöndə
ciddi işlər görülüb. Bu sahədə görülən işlərin davam etdirilməsi ilə büdcə gəlirlərini
əhəmiyyətli şəkildə artırmaq mümkündür ki, bu da azalan neft pullarını əsaslı şəkildə
kompensasiya edə bilər. Azərbaycanın həm təbii şəraiti, həm tarixi abidələri, həm
insanlarının qonaqpərvərliyi turizm iqtisadiyyatının genişləndirilməsi üçün
müstəsna perspektivlər açır. Bu pesrpektivlərin lazımınca qiymətləndirilməsi iqtisadiyyatımızın
daha da güclənməsini, əhalinin sosial rufahının yüksəlməsini təmin edə bilər.
Odur ki, turizmin inkişafı ölkəmiz üçün olduqca vacib və əhəmiyyətlidir”.
Turizmin inkişafı yolundakı başlıca əngəl ”“ yüksək
qiymətlər və itirilən milyardlar”¦
Azərbaycanda turizmin
inkişafında ən başlca problemlərdən biri bu sahədə müştərilərə təklif edilən
xidmətlərin qiymətinin hədsiz baha olmasıdır. Ölkəmiz üçün hər zaman aktual
olan bu problem yeni turizm mərkəzlərinin yaradılmasına, rəqabətlilik mühitinin
xeyli artırılmasına baxmayaraq, hələ də başlıca problemlərdən biri olaraq
qalmaqdadır. Hansı ki, bu problem sadəcə vətəndaşlarımızın istirahət
imkanlarını məhdudlaşırmır, həm də milyonlarla manat vəsaitin xaricə istirahətə
gedəna zərbaycanlılarla birlikdə ölkədən çıxmasına səbəb olur. Bu rəqəmin hansı
həddə olduğunu təsəvvür etmək üçün Azərbaycandan xaricə gedən insanlarımızın
sayına nəzər yetirmək kifayətdir.
Belə ki, 2014-cü ildə
xaricə istirahətə gedən Azərbaycan vətəndaşlarının sayı 4 milyon 282 nəfər
olub. 2015-ci ildə isə 3 milyon 700 min insan istirahət üçün xaricə üz tutub. Bu
səfərlər nəticəsində ölkəmiz hər il 1-1,5 milyard dollar qədər vəsait itirib.
Halbuki, yerli turizmin lazımi inkişafı fonunda bu pulların böyük əksəriyyətinin
ölkədən çıxmasını əngəlləmək olardı.
Ölkə turizminin daha bir problemi ”“ aşağı xidmət səviyyəsi
və “intellekt qıtlığı”
Ölkə turizminin digər bir
“yaralı yeri” isə heç şübhəsiz ki, xidmətlərin aşağı səviyyədə olması, istirahətə
gələn yerli və əcnəbi vətəndaşlara professional xidmətin göstərilməməsi, xidmət
səviyyəsinin aşağı olmasıdır. Hansı ki, qiymət artımı fonunda xidmətin arzuedilən
səviyyədə olmaması insanları daha çox narazı salır. Xidmət səviyyəsinin aşağı
olması bir çox ekspertlər tərəfindən rəqabət mühitinin aşağı səviyyədə olması
ilə izah edilsə də, əslində bu, problemin sadəcə bir tərəfidir.
Ölkəmizin turizm məkanlarında
yerli və əcnəbi qonaqlara göstərilən xidmətin aşağı olamsının ilk və başlıca səbəbi
bu sahədə yetərincə yüksək intellektə, davranış və ünsiyyət mədəniyyətinə malik
olan şəxslərin az olmasıdır. Bu isə gələn turistin hansı oteldə qalacağından,
ona hansı xidmətlərin təklif ediləcəyindən heç də az əhəmiyyət kəsb edən bir məsələ
deyil. Lakin təəssüflər olsun ki, Azərbaycandakı bir çox turizm mərkəzlərində
işçi personalının seçimində bu mühüm və başlıca cəhətlərə heç bir əhəmiyyət verilmir.
Turizm mərkəzlərinin rəhbərləri daha çox ucuz işçi qüvvəsinə nail olmağa
çalışdıqları üçün bir çox hallarda kimi gəldi işə qəbul edir, onun xidmət
sektoru üçün önəmli olan keyfiyyətlərinə diqqət yetirmir. Nəticədə, bəzən beş
ulduzlu oteldə xidmət səviyyəsi hansısa çayxana səviyyəsindən uzağa getmir.
Tarixi abidələr qızılı dəvətnamə rolunda...
İstənilən ölkəyə turist
axınını şərtləndirən amillərdən biri bu ölkədəki antik abidələr, qədim maddi-mədəniyyət
nümunələridir. Hansı ki, Azərbaycan ərazisində bu cür tarixi abidələrin,
maddi-mədəniyyət nümunələrinin sayı kifayət qədərdir. Sadəcə olaraq, bu tarixi
abidələrin qorunması, onların bərpası, həmin abidələrin dünya miqyasında təbliği,
bu abidələrə turist axınının təmini, onun tarixi əhəmiyyətinin anladılması ilə
bağlı müəyyən problemlər mövcuddur ki, bu problemlərin həlli tarixi abidələrin
turistlər üçün qızılı dəvətnamə rolunda çıxış etməsinə səbəb ola bilər. Qarabağ
istisna olunmaqla Azərbaycan ərazisində turistləri cəlb edən nəhəng meşə
massivlərinin olmadığını nəzərə alsaq, tarixi abidələrin turist axını üçün ikiqat
əhəmiyyət kəsb etdiyi bəlli olar.
Bu baxımdan Azərbaycanın
bir çox bölgələrində, eləcə də Bakıda bəzi tarixi abidələrin sökülməsi ciddi
narahatlıq yaradır. AMEA-nın Tarix İnstitutunun aparıcı elmi işçisi,
tarixçi-pedaqoq Dilavər Əzimli tarixi abidələrin xalqın milli kimliyi rolunda
çıxış etdiyini vurğulayaraq bu abidələrin qorunmasının əhəmiyyətini qeyd edir:
“Tarixi abidələr xalqın
pasportudur. Onu məhv etmək xalqı məhv etmək deməkdir. Bir xalqı məhv etmək
üçün onun yaddaşını məhv etmək lazımdır. Yaddaşı da tarixi abidələr yaradır”.
Qarabağ ”“ itirilmiş cənnət
Azərbaycanda turizmin
inkişaf etdirilməsi üçün kifayət qədər əlverişli bölgələr var ki, hazırda erməni
işğalı altında olan Qarabağın bu baxımdan müstəsna əhəmiyyət kəsb etdiyi birmənalıdır.
Qarabağı dünya turizmi baxımından əhəmiyyətli edən başlıca cəhət burada tarix və
təbiət harmoniyasının mövcudluğu, təbiət gözəlliklərinin tarixi əsrarəngizliyi
tamamlamasıdır. Şuşa və Kəlbəcərin çay və şəlalələrlə zəngin nəhəng meşə
massivləri, qədim mağara və tarixi abidələrin mövcud olduğu dağ massivləri
turistlərin bu regiona axınını şərtləndirən mühüm amillərdəndir. Isti bulaq və
qeyzerlərin, təbii-müalicəvi suların bolluğu da turistlərin bu bölgəyə gəlişini
sitimullaşdıran faktorlardan hesab olunmalıdır.
Azərbaycan və Ermənistan
arasında müharibə şəraitinin davam etməsinə, təhlükəsizliklə bağlı ciddi
problemlərin olmasına baxmayaraq, qondarma Dağlıq Qarabağ Respublikasının təşəbbüsü
ilə Qarabağa dünyanın bir çox dövlətindən turistlərin gəlməsi hətta savaş şəraitində
belə tarix və təbiətin sintezinin turislət üçün vazkeçilməsi mümkünsüz olan bir
cazibə olduğunu göstərir. Bütün bu amillər nəzərə alaraq əlaqədar qurumlar
indidən Qarabağda turizmin inkişaf etdirilməsi ilə bağlı plan və proqram tərtib
etməli, sözügedən proqram Qarabağın işğaldan azad edilməsindən mümkün qədər
qısa müddət sonra icra edilməlidir. Qarabağda müalicəvi bulaq və termal
sulardan effektiv istifadə baxımından bölgədə müalicə xarakterli istirahət mərkəzi
və sanatoriyaların təşkili də həyata keçirilməsi gərəkən zəruri adımlardan
biridir.
Seymur Əliyev
Məqalə “Azərbaycan Respublikasının Mədəniyyət və
Turizm Nazirliyi ilə Azərbaycan Mətbuat Şurasının “Azərbaycan turizmi: mövcud vəziyyət
və perspektiv imkanların dəyərləndirilməsi zərurəti” mövzusunda keçirdiyi
müsabiqəyə təqdim olunur.