Hər il olduğu kimi bu il də iyun ayı başlayan kimi bir dəstə qaragüruhçu və onların yeni davamçıları hücum həvəsinə düşərək böhtan, iftira və qarğışlarla dolu yazıları ilə mətbuat səhifələrini doldurmağa, cəmiyyəti çaşdırmağa və vətəndaşlarda yalan-yanlış rəylər formalaşdırmağa çalışırlar. 

Yenə də mövzu 1993-cü ilin iyununda AXC-Müsavat hakimiyyətinin iflasının real sosial-siyasi səbəbləri yox, "metafizik” tərəfləri, "günahkar” və "xəyanətkar” axtarışlarıdır. 

Yenə də hədəfdə milli istiqlalçılardır. 

İddialar da təkrarlanır - hər il olduğu kimi! Suallar da mahiyyətcə heç dəyişməyib: "Niyə bizim hakimiyyəti müdafiə etmədiniz və iflasımıza mane olmadınız”? Bəlkə də bu sualları və iddiaları ilk baxışda təbii qarşılamaq olardı. Lakin o şərtlə ki, 1993-cü ildən bər - ötən 23 il ərzində bu sualları verən və iddiaları irəli sürən adamlar öz təşkilatlarında həmin hadisələri müzakirə edəydilər və ona siyasi qiymət verib ilk növbədə məsuliyyətlərini müəyyənləşdirəydilər.

Fəqət həmin hadisələri hələ 1993-cü ildə müzakirə edən, siyasi qiymət verən yeganə siyasi təşkilat bu günə qədər ancaq AMİP - dir. 

Ədalət naminə qeyd etməliyəm ki, şəxsi məsuliyyətini dərk edərək keçmiş hakimiyyət nümayəndələri arasında fəaliyyətlərinə cəmiyyət önündə qiymət vermək gücünü özündə tapan və "Cinayətimiz məğlubiyyətimizdir " deyə bilən şəxs ancaq Pənah Hüseyndir. Bu məsələdə Pənah Hüseynin haqlı olmağını qeyd etməklə yanaşı, onun Dövlət Katibi və Baş Nazir olduğu hakimiyyətin aparıcı fiqurlarının nəzərinə çatdırmaq istəyirəm ki, siz artıq hakimiyyəti ələ keçirərkən məğlubiyyətə məhkum olduğunuzu dərk etməli idiniz. Lakin siz dövlətin və hakimiyyətin məsuliyyətini dərk etmək iqtidarında deyildiniz. Çünki sadə məişət problemlərinin həllində aciz qalan, sosial statusu qeyri-müəyyən insanların dövlət quruculuğuna və müstəqilliyin qarşısında duran nəhəng problemlərin həllinə qalxışması irrasional idi. 

"1993-ci il iyun ayının 2-də Milli Məclisin iclasında bir əməliyyat hazırladığınızı açıqladım və bunun ağır nəticələri haqqında xəbərdarlıq etdim. Əvəzində nə etdiniz?”

Sizlər anlamadınız ki, uzun illər milli-azadlıq uğrunda mücadilə vermiş insanlar dövlət strukturlarının formalaşmasını və milliləşməsini, iqtisadiyyatın liberallaşdırılmasını, cəmiyyətin demokratikləşməsini istəyir. Əvəzində nə verdiniz dövlətə və cəmiyyətə? Necə öhdəsindən gəldiniz, gələ bildinizmi bu gözləntilərin? 

Birinci səhviniz, daha doğrusu, Pənah Hüseynin təbirincə desək, cinayətiniz onda oldu ki, Rusiyanın oyuncağı, cinayətkar və anti-milli adlandıraraq devirdiyiniz, bəli, birlikdə devirdiyimiz Ayaz Mütəllibovun qurduğu hökumətlə işbirliyinə getdiniz. Sonra da utanmadan, qızarmadan bu hibrid hökuməti "milli” elan etdiniz. 

Eyni zamanda qərarlarını qeyri-qanuni, özünü qeyri-legitim və kommunist rejiminin tör-töküntüsü adlandırdığınız qurumu - Ali Soveti buraxmaq, yeni Konstitusiya qəbul edərək yeni seçkilər keçirmək əvəzinə, sədrliyə öz adamınızı əyləşdirdiniz və hakimiyyətə gəlmək üçün doqquz xarici dövlətdən razılıq aldığınızı elan etdiniz.

Anlamadınız ki, Sovetlər dövründə formalaşmış bu qurum nə sizə, nə də millətə sadiq və faydalı olmayacaq. Sizdən əvvəlkilərin hakimiyyətdən gedişinə səs verdiyi kimi sizin də əleyhinizə çalışacaq, əleyhinizə səs verəcək. 

Keçmiş iqtidarın ən yüksək ranqlı nümayəndələri, bəli, siz, məhz siz özünüz yeni Konstitusiya qəbul edərək sovet sosialist sisteminin qalıqlarından qurtulmaq, çağdaş və effektiv idarəçilik mexanizmləri formalaşdırmağa başlamaq, bütün sağlam qüvvələrin bu prosesdə iştirakına demokratik mühit yaratmaq əvəzinə, kommunist totalitarizminin yerinə cəbhə totalitarizmi bərqərar etməyə cəhd göstərdiniz. 

Anlamadınız ki, uzun illər ərzində formalaşmış, hər biri ayrı-ayrılıqda bir kadr kimi müxtəlif idarəçilik pillələri keçmiş kommunist nomenklaturasının kadrları qarşısında geniş və fəal xalq dəstəyi olmadan hakimiyyətdə qalmağa heç bir şansınız yox idi. Əməkdaşlığa cəlb etdiyinizi düşündüyünüz nomenklatura nümayəndələri isə sizdən başqa hər yerə işləməyə hazır idilər və çoxları da məhz belə edirdi. Macəra axtarışlarınızdan məyus olmuş, bezmiş xalq isə sizləri qısa zamanda öz dəstəyindən məhrum etdi. Bunun səbəblərini də yenə kənarda yox, özünüzdə axtarmalısınız. Nədən bir dəfə özünüzə sual vermirsiniz ki, xalq bizim hakimiyyəti dəstəkləməkdən, ona dayaq olmaqdan niyə imtina etdi? 

Mən isə aqibətinizin məhz belə olacağını əvvəlcədən və dəfələrlə sizə demiş, xəbərdarlıq etmişdim. Çünki sizin az qala bütün təyinatlarınız heç bir peşə uyğunluğu, qabiliyyət göstəriciləri nəzərə alınmadan, yalnız siyasi mənsubiyyətə söykənilərək verilir və tezliklə çox gülünc nəticələr ortaya çıxarırdı. Həmin adamların arasında qısa zamanda idarəçilik təcrübəsi toplaya bilən, potensialı ilə müsbət mənada fərqlənən insanlar da vardı- ancaq elələrini də daxili çəkişmələrinizə qurban edir, sıxışdırır, əzir, nüfuzdan salırdınız. Bütün bunların əsasında isə o amil dayanırdı ki, hakimiyyətin əsas rıçaqlarını ələ alan insanların heç bir proqramı və idarəçilik qabiliyyəti yox idi. 

Əgər yadınızdadırsa, İsa Qəmbər Ali Sovetə sədr seçilərkən elə beləcə də demişdi: "AXC-nin proqramı dövlət proqramıdır”. 

"Cəbhə ideologiyasını dövlət ideologiyası elan etməliyik” - başqa biri isə bu totalitarizm qoxulu şüarı AXC-nin qurultayında elan edir və alqışlar qazanırdı. 

Proqramı dövlətin proqramı olan, ideologiyası dövlətin ideologiyası olan, nizamnaməsini isə Konstitusiyaya çevirmək istədiyiniz AXC-nin kommunistlərdən zehniyyət fərqi nə idi? 

Belə deyimlərlə, yanaşmalarla müqəddəs ideyalarımız hörmətdən salındı, insanların azadlığa, demokratiyaya, qanunların aliliyinə olan inamı sarsıldı. Hər birimiz üçün qiymətli olan "bəy” anlayışının istehza obyektinə çevrilməsinə səbəb oldunuz. 

"Bir daha təkrar edirəm ki, 24 iyun 1993-ci ildəki qərarın ideya müəllifi mənəm. Mətn Fuad Ağayev tərəfindən hazırlanıb və qanunvericilik təşəbbüsü hüququ ilə onu Milli Məclisə mən təqdim etmişəm. İndiyədək də tam əminəm ki, düzgün etmişəm”

Yadınızdan çıxıbsa, xatırladıram: Prezidentin 1 iyul, 1992-ci il tarixli fərmanının 6-cı bəndinə əsasən daxili işlər orqanlarına vətəndaşları məhkəmə qərarı olmadan 30 günədək təcrid etmək səlahiyyəti verilirdi. Heç kommunist dövründə də olmamış belə bir anti-demokratik addımdan sonra siz ədalət gözləntilərini puç etdiyiniz xalqdan hansı dəstəyi uma bilərdiniz? Bu cür repressiv qanunlar qəbul edən, mətbuatda senzura tətbiqi haqqında qərar verən, siyasi rəqiblərinə qarşı təqib həyata keçirən rejim hansı haqla özünü demokratik adlandıra bilər? 

Bu məqamda xüsusi vurğulamaq istəyirəm: xalqın dəstəyini itirməyinizin bir səbəbi də siyasi rəqiblərinizə qarşı düşməncə davranmanız oldu. 1992-ci ilin oktyabrında Naxçıvanda silahlı yolla Heydər Əliyevi vəzifədən uzaqlaşdırmaq üçün etdiyiniz cəhdin uğursuzluğu sizin üçün həyəcan siqnalı olmalı idi. Olmadı! 1992-ci ilin dekabrında AMİP-in qərargahını zəbt etmək üçün göndərdiyiniz hərbi polisin əmri yerinə yetirməkdən imtina edərək geri qayıtması vəziyyətə nəzarəti itirdiyinizin siqnalı olmalı idi. Olmadı! Ən maraqlısı isə o oldu ki, hər iki halda siyasi hakimiyyət özünü hadisələrdən xəbərsiz olduğunu göstərməyə çalışdı. 

Ancaq biz də bilirdik, xalq da bilirdi ki, başınız daxili çəkişmələrə qarışmışdı. Hakimiyyət daxilində yeni partiya yaradılmış və onun başqanının təbliği prioritet vəzifəyə çevrilmişdi. Eyni zamanda öz daxilinizdə dünən qəhrəman etdiyiniz adamı bu gün düşmənə çevirir və amansız təqib əmri verirdiniz. Bir qüvvəni neytrallaşdırmaq naminə digər qüvvəni əzmək, sıradan çıxarmaq yolunu tuturdunuz. Nəticə olaraq 1993-ci ilin yazında ölkədə ağır hərbi-siyasi böhran yarandı. Bu böhrandan dinc çıxış yolları axtarmaq əvəzinə, AXC silahlı batalyonlar yaratdığını elan etdi və bütün dövlət strukturları, siyasi hakimiyyət təmsilçiləri bu qanunsuzluğa biganə qaldılar. Hakimiyyətdə olan siyasi qüvvənin qanunsuz silahlı dəstə yaratması ölkəni xaosa sürükləyirdi. 

Xaotik ovqatın nəticəsi idi ki, Daxili İşlər Naziri dövlət televiziyasına silahlı basqın edərək birbaşa efirdə, canlı yayında Dövlət Katibini və debatın digər iştirakçılarını təhqirə məruz qoyurdu. Bu cür özbaşınalıqlara görə heç kəs cəza almır, heç kimə qanun-qayda xatırladılmırdı. Tezliklə, heç bir il keçməmiş böhrana yuvarlandınız və real siyasi qüvvələrə müraciət edərək vəziyyətdən dinc çıxış yolları axtarmaq əvəzinə güc tətbiq etmək qərarına gəldiniz. Halbuki tətbiq etmək istədiyiniz gücdən məhrum idiniz, güc strukturlarına nəzarəti itirmişdiniz. Ancaq bunu görmür, başa düşmür və başa düşməyə də cəhd etmirdiniz. 

1993-ci il iyun ayının 2-də Milli Məclisin iclasında bir əməliyyat hazırladığınızı açıqladım və bunun ağır nəticələri haqqında xəbərdarlıq etdim. Əvəzində nə etdiniz? Hafizəniz zəifləyibsə mən deyim, iyun ayının 3-də Bakının küçələrinə zirehli texnika çıxarıb Milli Məclisi mühasirəyə aldınız! Yəni əzələ nümayişinə cəhd göstərdiniz. Cəmi bir günəmi əridi o əzələniz? İyunun 4-də Gəncədə əməliyyata başladınız və məğlub oldunuz. Qeyd olunmalıdır ki, etdiyiniz hər bir hərəkət mövcud qanunlara zidd idi.

Mən ana müxalifət partiyasının sədri olaraq sizin üçün daha nə etməli idim? Surət Hüseynovla vuruşmalı idim Gəncədə? Real düşünməyi bacaran adama bir işarə kifayət idi görsün ki, planlar gizli qalmayıb, "gözlənilməzlik faktoru” yoxdur və qüvvələrə nəzarət itirilib. Vəziyyətdən isə çıxış yolu var idi, hələ qalırdı. Hakimiyyətdən kimsə məsuliyyəti öz üzərinə götürməli, dinc danışıqlara başlanılmalı və vəziyyət xalqa səmimi izah olunmalı idi. Bunların heç biri edilmədi, hamınız məsuliyyətdən qaçmağa çalışdınız və təşəbbüsü əldən verdiniz. Hətta sonrakı dövrdə də vəziyyəti nizamlamaq, dinc yolla böhrandan çıxmaq imkanları qalırdı. Lakin aranızda olan çoxtirəlik, dövlətçilik məsuliyyətinin olmaması bu şansları da aradan qaldırdı. Nəticə olaraq sizin burnunuzdan uzağı görə bilməməyiniz, səriştəsizliyiniz, öyrənmək istəməməyiniz, hikkəniz ona gətirib çıxardı ki, bütövlükdə müstəqilliyin və dövlətin özü təhlükə ilə üzləşdi. Buna görə də, öz fəaliyyətinizi bir daha nəzərdən keçirib xalqdan üzr istəsəniz çox ağıllı bir iş görmüş olarsız. 

Bu gün 24 iyun günüdur. Bilirəm ki, son 23 ildə olduğu kimi yenə isterik çıxışlar və ittihamlar olacaq. Bir çoxlarınızdan fərqli olaraq mən məsuliyyətdən qaçmıram. Bir daha təkrar edirəm ki, 24 iyun 1993-ci ildəki qərarın ideya müəllifi mənəm. Mətn Fuad Ağayev tərəfindən hazırlanıb və qanunvericilik təşəbbüsü hüququ ilə onu Milli Məclisə mən təqdim etmişəm. İndiyədək də tam əminəm ki, düzgün etmişəm. Çünki, dövlət anlayışı böyük məsuliyyət tələb edir. Ölkəyə rəhbərlik etmək iddiasında olanlar bilməlidirlər ki, xalq sizə müstəqilliyini, dövlətini, canını, malını və namusunu əmanət edir. Bu əmanəti qoruya bilməyənlər belə yükün altına girməməlidirlər. Həmin qərarın olmaması, meydana çıxmaması üçün həmin əmanətin sahibi ya gəlib yerində oturmalı, ya da istefa verməli idi.