İqtisadi və Sosial İnnovasiyalar İnstitutunun rəhbəri, millət vəkili Əli Məsimli gündəmin bir sıra aktual mövzularıyla bağlı Moderator.az - ın suallarını cavablandırıb:

         

         

- Aqrar sahənin hərtərəfli inkişafı ölkəmizin iqtisadi sabitliyinin, sosial dayanıqlılığının, ərzaq təhlükəsizliyinin etibarlılığının artırılmasının, iqtisadiyyatın şaxələndirilməsi və qeyri-neft sektorunun inkişafı, onun ixrac imkanlarının genişlənməsinin əsas istiqamətlərindən biri kimi mühüm əhəmiyyət kəsb edir. Azərbaycan əhalisinin 1,7 milyon nəfərə və ya iqtisadiyyatda məşğul əhalinin 37 faizə yaxınının aqrar sektorda çalışması bu sahənin inkişaf etdirilməsi həm də əhalinin işlə təminatı, işsizliyin və yoxsulluğun azaldılması baxımından xüsusi əhəmiyyət kəsb edir. Aqrar sahə torpaq vergisi istisna olmaqla digər vergilərdən azad olunub. Kənd təsərrüfatında artım tendensiyasını saxlamaq üçün dövlət tərəfindən bu sahəyə yönələn subsidiya və güzəştli kredit siyasəti yürüdülür. Dövlət büdcədindən aqrar sahənin dəstəklənməsinə maliyyə vəsaiti ayrılır. 2016-cı ilin büdcəsində kənd təsərrüfatına ayrılan vəsait 684 milyon manatı ötüb. Bu yöndə həyata keçirilən  tədbirlərin  hesabına kənd təsərrüfatı və ərzaq məhsullarının istehsalı əhəmiyyətli dərəcədə artıb. Bununla belə aqrar sahədə torpaqlardan istifadənin səviyyəsi, əmək məhsuldarlığı, ixrac göstəriciləri potensial imkanlardan xeyli geri qalır. 2015-ci ildə kənd təsərrüfütı istehsalının artım tempi 7 faizə yaxın, bu ilin ortalarına da 6 faiz olub. Aqrar sahədə artım tempi kifayət qədər yüksək olsa da, hələlik adambaşına ildə 581 manatlıq, ayda 48 manatlıq, gündə 1,6 manatlıq kənd təsərrüfatı məhsulu istehsal olunur ki, bu da Azərbaycan üçün çox mühüm sosial-iqtisadi əhəmiyyət kəsb edən bir sahədə əmək məhsuldarlığının və istehsalının digər səmərəlilik göstəricilərinin nə qədər aşağı olduğunun əyani nümunəsidir. Ona görə də mövcud potensial fonunda kənd təsərrüfatının hazırkı inkişaf səviyyəsni qənaətbxş hesab etmək olmaz.Aqrar sahədə yetərincə yükəsk templi artım olsa da, bu hələ kəndlərin ölkəmizin potensial imkanlarına layiq sosial-iqtisadi inkişafına gətirib çıxarmayıb. Aqrar sahənin timsalında iqtisadiyyatda çalışanların 37 faizi ölkənin ÜDM-nin cəmi 5 faizini yaradır. 2015-ci ildə kənd təsərrüfatı məhsullarının ixracı xeyli artsa da, onun ən yaxşı göstəricisi hələlik 600 milyon dollar ətrafındadır ki, bu da Azərbaycan kimi kənd təsərrüfatının inkişafı baxımından böyük potensiala malik bir ölkə üçün çox aşağı göstəricidir. Bütün bu rəqəmlər göstərir ki,Azərbaycanda kənd təsərrüfatında artım sürəti yüksək olsa da,istər məhsuldarlıq, istər səmərəlilik,istər sosial effektlər, istərsə də ixrac baxımından onun göstəricilərini qənaətbəxş hesab etmək olmaz və həmin problemlərin həllinin sürətləndirilməsi günümüzün ən vacib məsələrindən birinə çevrilib.

      

       

- Bunun səbəbləri çoxdur. Onların arasında bir neçəsi daha ciddi xarakter daşıyır: 

-Aqrar sahədə bu sahənin yüksək inkişafını və rəqabət qabiliyyətini təmin edə bilən təsərrüfatçılıq üsullarındaneləc də ölkənin əkin sahələrindən və kənd təsərrüfatı üçün yararlı torpaqlarından yetərincə səmərəli istifadə edilməməsi.

-Fermer təsərrüfatlarının əksəriyyyətinin torpaqlarının kiçikliyi üzündən yüksək nəticələr əldə olunması,geniş təkrar istehsal qurulması və gəlir əldə əldə edilməsinə imkan verən ixraca işləmək imkanının məhdud olması.

- Kənd təsərrüfatı ilə məşğul olanların xeyli hissəsinin gəlirlərinin aşağı olması, maddı və maliyyə resurslarının məhduduluğu və istehsalı genişləndirməkdən ötrü yetərli olmaması.

- Kənd təsərrüfatına investisiya tələbatı səviyyəsində sərmayə qoyulmaması və bu sahəyə yönəldilən vəsaitdən istifadənin səmərəliliyinin aşağı olması.

- Kənd təsərrüfatında mütərəqqi texnika,texnologiya və istehsal mədəniyyətindən istifadənin tətbiq dərəcəsinin qənaətbəxş olmaması və bu səbəbdən əmək məhsuldarlığının və istehsalın səmərəliliyinin çox aşağı olması.

      

      

- Əlbəttə, bunu təkcə biz yox, xarici ekspertlər də yüksək dəyərləndirir. Düzdü, bəzi göstəricilərə görə problemli məqamlar olsa da, aqrar sahədə potensial daha güclüdür...Azərbaycanda adambaşına 1,08 ha torpaq fondu, 0,6 ha yararlı torpaq sahəsi, 0,2 ha əkin sahəsi düşür. Bundan əlavə ərazimizin 20 faizi işğal altındadı... Kənd təsərrüfatında istifadə edilən sahələrin xeyli hissəsi şorlaşmaya, erroziyaya məruz qalıb. Ona görə də Azərbaycan adambaşına düşən torpaq sahəsinə görə aztorpaqlı ölkələr kateqoriyasına aid hesab olunur. Bununla belə Azərbaycan kənd təsərrüfatının inkişafı baxımından böyük potensiala malik ölkələrdən hesab olunur, elmi-texniki tərəqqiyə əsaslanan aqrar siyasətilə beynəlxalq səviyyədə özünü doğrultmuş qabaqcıl təcrübədən yerli şəraitə uyğun yaradıcılıqla və elmi əsaslarla istifadə olunsa, orta perspektivdə bu sahədə 2-3 dəfə və ondan da çox artıma nail olmaq, bu əsasda ölkədə güclü aqrar-sənaye kompleksi yaratmaq, həm ərzaq bolluğuna nail olmaq və bu sahənin ixrac imkanlarını xeyli artırmaq və ildə orta hesabla 2-3 milyard dollara çatdırmaq olar.

       

- Aqrar sahədə əsaslı dönüşə nail olmaqdan ötrü hansı problemlərin həllininin sürətləndirilməsini daha vacib hesab edirsiniz?   

       

- 2015-ci ilin Azərbaycanda “Kənd təsərrüfatı ili” elan edilməsi, bundan sonrakı illərdə də aqrar sahənin davamlı inkişafının ölkəmizdə əsas prioritetlərdən birinə çevib. Aqrar sahədə qarşıda duran əsas məqsəd kənd təsarrüfatında əmək məhsuldarlığını yüksəltmək,istehsalın səmərəliliyini xarakterizə edən digər göstəriciləri yaxşılaşdırmaqla əhalini daxili istehsal hesabına kənd təsərrüfatı məhsulları ilə təmininatını daha da artırmaq və bu sahənin ixrac imkanlarından geniş istifadə etmək və onu əsas gəlirli sahələrdən birinə çevirməkdir.

Həmin məqsədlərə nail olmaqdan ötrü islahatların yeni mərhələsinə başlamaqla optimal müddətdə  sadalayacağım istiqamətlərdə sistemli tədbirlərin həyat keçirilməsini zəruri hesab edirik:  

      

Birincisi, Azərbaycanda güclü Aqrar-Sənaye Komplekslərinin yaradılması üzrə üzunmüddətli STRATEGİYANIN və xüsusi dövlət proqramının,o cümlədən onun ayrı-ayrı komponentlərinin inkişafının sürətləndirilməsinə yönəlik stimullaşdırıcı proqramların və tədbirlər paketinin hazırlayıb,optimal müddətdə həyat keçirilməsinin təmin edilməsi.

       

İkincisi, mövcud tədbirlər planlarında prioritetlərə yenidən baxılması. Bu zaman əvvəla, aqrar sektora yalnız istehsal baxımından yox,həm də demoqrafik, əmək resursları,ekoloji,ətraf mühitin və sair bu kimi iqtisadi və sosial xarakterli problemlərin həllini yerinə yetirən çox istiqamətli mürəkkəb sistem kimi baxəşa keçilməsi çox zəruridir.Bununla yanaşı aqrar sahədə mülkiyyət münasibətlərindəki problemlərin aradan qaldırılması, torpaqdan, sudan,qabaqcıl texnika və texnologiyadan, mütərəqqi aqrotexniki üsullardan səmərəli istifadə mexanizmlərinin qurulması və kənd təsərrüfatında əmək məhsuldarlığının yükəsldilməsi, istehsalın səmərəliliyini xarakterizə edən digər göstəriciləri yaxşılaşdırılması və ixracın artırılması kimi məsələrin önə çəkilməsi mütləqdir. 

        

Üçüncüsü,ölkənin əkin sahələri və kənd təsərrüfatı içün yararlı torpaqlarından istifadənin səmərəliliyinin artırılması istiqamətində zəruri tədbirlər görülməsi.

        

Dördüncüsü, meliorasiya və su təsərrüfatının fəaliyyətinin       səmərəlilyinin artılması istiqamətində təsirli tədbirlərin görülməsi.

       

Beşincisi, aqrar sahədə torpağın münbitliyinin və məhsuldarlığının artırılmasının maliyyə dəstəyinin gücləndirilməsi. 

       

Altıncısı, kənd təsrrüfatına yönəldilən dövlət vəsaitindən öz təyinatına görə istifadənin səmərəliliyinin artırılması.Fermerlərin qarşılaşdığı sünü maneələrin aradan qaldırılması,onlar üçün stimullaşdırıcı qiymət, maliyyə-kredit,dövlət dəstəyi, sığorta və sair kimi məsələlərin həllinə yönəlik işlək mexanizm hazırlanıb həyata keçirilməsi.Valyuta ehtiyatlarımızın cüzi bir hissəsi və digər sərfəli maliyyə resursları cəlb etmək hesabına güclü Aqrar-Sənaye Bankının yaradılmsı və kənd təsərrüfatının əlverişli şərtlərlə kreditləşdirilməsi işinin genişləndirilməsi.

         

Yeddincisi, fermerlərin sahibkarlıq fəaliyyətin və kooperasiya əlaqələrinin dəstəklənməsi. 

         

Səkkizinci, son vaxtlar Bakıda və digər şəhərlərdə iş yerlərini itirib rayona dönənək kəndlərdə qalıb, işləmək istəyənlərə hərtərəfli dövlət dəstəyinin göstərilməsi.

        

Doqquzuncu, kənd təsərrüfatı məhsullarının ixrac imkanlarının genişləndirilməsi üçün  əlavə təsirli tədbirlərin görülməsi.

       

      

- Bəli, Azərbaycanda aqrar sahədə potensial çox böyükdü. Əlbəttə, biz Hollandiya kimi dünya bazarına ildə 80-90 milyard dollarlıq kənd təsərrüfatı məhsulu çıxara bilmərik. Amma təm əminliklə deyirik ki, aqrar sahədə islahatlar dərinləşdirlib, işlər düzgün qurulsa, açıq və görünməyən inhisarçılıq aradan qalxsa və  təsərrüfatçılıq mütərəqqi üsullarla aparılsa, doğrudan da bu sahənin ixracını 2-3 milyard dollara çatdırmaq olar. Bundan ötrü  aqrar sahədə əlverişli investisiya mühiti yaradılmalı, fermerlərin qarşısındakı bütün süni maneələr aradan qaldırılmalı, sağlam sahibkarlıq və kooperasiya münasibətlərinə geniş meydan verilməlidir. Hökümət yeni şəraitdə yerli və xarici sərmayədarları aqrar sahəyə yeni sərmayələr qoymağa, yeni layıhələr həyata keçirməyə, kənd təsərrüfatı üçün yararlı torpaqların dövriyyəyə cəlb edilməsinə, mütərəqqi təcrübəni, texnika və texnologiyanı, qabaqcıl əkinçilik mədəniyyətini tətbiq etməklə istifadəsiz torpaqlarımızdan da səmərəli istifadə etməyə inandırması və həvəsləndirməsi sahəsində sistemli tədbirlər görməlidir. Kənd təsərrüfatı məhsullarının ixracı qarşısındakı maneələrin,o cümlədən süni maneələrin aradan qaldırılması, birbaşa və dolayı stimullaşdırıcı tədbirlərin həyata keçirilməsi sahsində başlanan işlər intensivləşdirilməli və genişləndirilməlidir. Bazar konyukturunu, qonşu ölkələrin eyni bazarlara çıxma imkanlarını və sair məqamları nəzərə alaraq Azərbaycanın müqayisəli üstün sahələrindən istifadənin səmərəliliyinin artırılmasına dair məqsədli proqramın hazırlanması və sistemli şəkildə həyat keçirilməsinə ehtiyac var. Həmin üstün sahələr  kimi meyvçilik və tərəvəzçiliyin inkişafının genişləndirilməsinə dair stimullaşdırıcı tədbirlərin hazırlanması və hayata keçirilməsi çox vacibdir. İxrac potensialının artırılması üçün yerli istehsalçılar tərəfindən böyük sahələrdə yeni meyvə bağları salınmasının və tərəvəz ixracını artırmaqdan ötrü istixanalar yaradılmasının dövlət tərəfindən dəstəklənməsi işi gücləndirilməlidir. Tərəvəz yetişdirilən istixana sisteminin genişləndirilməsinin yönəlik təşviqləndirici tədbirlərin həyata keçirilməlidir. Bu sahədə yüksək nəticələrə stimullaşdırmaqdan ötrü fermerlərə  güzəştli qiymətlərlə qaz və enerjisi verilməsi məsələsinə də baxmaq olar...Bununla yanaşı müasir istixana kompleksi, intensiv bağçılıq təsərrüfatları, meyvə və tərəvəz emalı zavodları, logistika, aqroservis, satış və digər infrastruktur müəssələrini özündə birləşdirən aqroparkların yaradılması işinin sürətləndirilməsi də çox vacibdir. Məhsuldar və keyfiyyətli toxumlardan istifadənin dairəsinin genişləndirilməsi, müasir aqrotexniki tələblərə əməl edilməsi,qabaqcıl becərmə üsul və texnologiyalarının tətbiqi və əkinçilik mədəniyyətinin yüksəldilməsi və sair innovativ tədbirlər hesabına ölkədə bitkiçilik məhsulları istehsalının artırılması imkankarından geniş şəkildə istifadə edilsə, həm yerli təlabat və həm də ixrac üçün istehsalı xeyli artırmaq imkanları var.Eyni zamanda biz ekoloji təmiz kənd təsərrüfatı və ərzaq məhsullarının istehsalının stimullaşdırılması hesbına həm daha çox gəlir gətirən ekoloji təmiz məhsul istehsalıni xeyli artıra, həm də ekoturizmi inkişfına təkan verə bilərik.

Bununla yanaşı  heyvandarlığın və onun yem bazasının intensiv texnologiyalar əsasında inkişaf etdirilməsinin stimullaşdırılması gücləndirilməli, ət, süd və digər ərzaq məhsulları istehsal edən müəssisələrin modernləşdirilməsinin və bu sahədə yeni müəssisələrin yaradılmasının dəstəklənməsi sahəsində fəal siyasətə keçilməlidir.

          

Müasir tələblərə cavab verən rəqabətqabiliyyətli quşçuluq təsərrüfatlarının fəaliyyətinin nəticələrindən çıxş etməklə demək olar ki,əgər bu sahə  nisbətən qısa müddərdə idxalı uğurla əvəz edə bilibsə, böyük həcmli ixraca da çıxa bilən səviyyəyə qaldırmaq olar..                                               

Bütün bunlarlardan əlavə  arıçılığın inkişaf etdirilməsi həm ölkənin bu sahənin məhslları ilə yəchizatında dönüş yarada, həm də onun eksport potensialından  geniş istifadə etmklə arıçılığı ölkəyə valyuta gəturən sahələrdən birinə kevirmək olar.   

Aqrar islahatlarının yeni mərhələsinə başlanılması  kontekstində həmin tədbirlərin optimal müddətdə və sistemli şəkildə həyata keçirilməsi bu  sahənin potensialından səmərəli istfadə etmək və müasir texnologiyaların mütərəqqi təsərrüfatçılıq üsullarının tətbiqi yolu ilə kənd təsərrüfatının intensiv inkişafına nail olmaqla qısa bir zaman ərzində ciddi sosial-iqtisadi effektlər götürülməsinə, ölkədə yerli istehsal hesabına təlabatı dolğun şəkildə ödənilməsinə, ixracın maksimum dərəcədə artmasına,kənd təsrrüfarının ölkəyə böyük valyuta gəturən sahəyə çevrilməsinə, kəndlərin simasının əsaslı surətdə dəyişməsinə və kənd əhalisinin güzəranının əhəmiyyətli dərəcədə yaxşılaşmasına gətirib çıxarar.