Ay könlüm istəməyən qonşu, salam Allahın salamıdı. Odur ki, ilk növbədə sənə salam göndərmək istəyirəm. Ancaq doğrusu, necə müraciət etməyimi özüm də bilmirəm. Çünki elə üz qoymusan ki, əslində heç salam da veriləsi deyilsən. Buna baxmayaraq çox düşünüb-daşınıb sonra sənə məktub yazmaq qərarına gəldim. Yaxşı olar ki, müraciət forması olaraq "dığa" sözündən istifadə edim. Bu söz sənə çox doğmadı və çox da yaraşır. Söz demişkən, sənin dilçi alimin olan Ambarsumyanın sözləriniz barədə bir fikrini də elə burdaca qeyd edirəm. O, vaxtilə İrəvan şəhərində lüğət tərtib edərkən kitabın ön sözündə qeyd edib: "Lənətə gəlmiş türk dili o qədər şirindir ki, biz uzun əsrlər bu dilin əhatəsindən çıxa bilməyəcəyik".
Cümlənin əvvəlində işlədilmiş
bir ifadə olmasaydı bu fikirdən mən də məmnun
olardım. Təkcə sözlərimizlə yox, bir
millət olaraq da heç özünüzü türksüz təsəvvür
edə bilirsinizmi? İstər yeməyinizdə, süfrənizdə, istər musiqinizdə, istərsə də
mədəniyyətinizdə bizdən nələr götürməmisiniz? Elə öz şəxsi adlarınız da 99 faiz
türk adları deyilmi? Köçəryan,
Allahverdiyan, Balayan, Əlixanyan, Aslanyan, Qardaşyan, Qarabəyyan,
Yüzbaşyan, Babacanyan və s. soyadları kimdən götürdüyünüz sizə bəlli deyilmi?
İstəyirsən başqalarını da söyləyim. Nalbəndyan, Xarratyan, Dülgəryan, Dəmirçiyan,
Qalayçıyan, Çilingəryan və s. familyalar peşə adı ilə adlandırılır. Niyə? Çünki sənin əcdadların Qafqaza gələndən sonra
bir qismi sənətkarların yanında işləyərək soyadlarını da həmin sənətlə əlaqələndiriblər.
Axı, bu sözlərin hamısı bütövlükdə mənşə və məna etibarı ilə türkə məxsusdu. Elə
sənin erməni adın da türk sözü deyilmi? Bunları deməyə də bilərəm. Çünki mənim
məktubumun mövzusu deyil. Sadəcə istəyirəm bu kəlmələri xatırlamaqla papağını
qarşına qoyub düşünəsən ki, sən kimsən?
Ay dığa, əvvəla onu bil
ki, sən mənim düşmənim deyilsən. Mən heç
vaxt ermənini türkün düşməni saymamışam. Çünki filin düşməni milçək ola bilməz.
Vətəni, dini, məzhəbi, dili olmayan bir topluma mən necə düşmən kimi baxa bilərəm?
Sənin mənsub olduğun millətin sayı (əgər
sizi millət adlandırmaq mümkündürsə) vur-tut yer kürəsində 10 milyonu
keçə bilməz. Bu 10 milyondan təxminən milyon yarımlıq hissəsi indi yaşadığınız,
tarixən türkə mənsub olan torpaqlarda məskunlaşıb. Milyon yarımlıq kütlənizin əcdadları da bu torpaqlara cəmi
150-200 il öncə dünyanın
başqa-başqa yerlərindən sürgün olunub.
Qalan sayınız dünyanın ayrı-ayrı dövlətlərinin ərazisinə pərpətöyün
toxumu kimi səpələnib, qanını, ad və soyadlarını belə həmin millətlərin soyadına pərçimləyib. Mənim
mənsub olduğum türk millətinin isə dilində yer kürəsinin milyarda yaxın əhalisi
danışır. Bu gün danılmaz faktdır ki, dünyanın əzəli türklərə bağlıdır. Əslində sənin özün də elə
türkdən törəməsən. Əgər belə olmasaydı qızlarınız türk kişiləri üçün sinov getməzdi.
Yazını oxuyandan sonra
sözlərimi yaxşı anla. Əslində mənim sənə heç bir təklifim - filanım da yoxdu.
Doğrusu, sənə yazığım gəlir. Odur ki, bəzi məsələləri nəzərinə çatdırıram ki, sən
bir dığa olaraq dünyanı dərk edəsən. Hələ gec deyil, qəflət yuxusundan ayıla
bilərsən. Bir çoxları söyləyir ki, dünyada erməni diasporası var. Hətta sən özün də buna inanırsan. Ancaq bil ki, bir
etnikin diasporası ola bilməz. Diaspora böyük millətlərə məxsusdu. Yer kürəsində
türkün, ingilisin, rusun, çinin, ərəbin və s. böyük xalqların diasporası fəaliyyət
göstərib və bu davam edəcək. Bəs, onda sənin diasporan dünyada necə fəaliyyət göstərir? Bunu dərk edirsənmi? Dərk
edirsənmi ki, diaspora adı ilə bir sıra böyük millətlərin əlində qamçı olmusan,
alətə çevrilmisən.
İllərdi göz yaşı töküb
genosiddən-filandan danışırsan. Dünyada çox müharibələr, çox iğtişaşlar olub.
Yolundan azmışların başı hər zaman əzilib,
necə ki, sən də bu bəlanın içindəsən.
Türk xalqı böyük millətdi. Həm Osmanlıda,
həm bu günkü Türkiyədə, həm də Azərbaycanda
və Orta Asiya xalqları arasında yüzlərlə, minlərlə etnik qrup, azsaylı millət
yaşayıb firəvan həyat sürüblər, bu gün də təhlükəsiz şəraitdə yaşayırlar. Təkcə
Azərbaycanda udin adlanan bir millət xoşbəxt dövran keçirir. Təbiətin gözəl qoynunda öz dilində danışmaqla azəri
türklərinin əhatəsində milli mənsubiyyətlərini qoruyub saxlayır və buna azəri
türkləri çox böyük hörmətlə yanaşırlar. Bəs, sənə nə düşüb ki, onun-bunun əlində
qamçı olmaqla özünü yaşadığın ərazidə ətrafındakılardan təcrid etmisən? Şərqiniz-qərbiniz,
şimalınız-cənubunuz türkün əhatəsində olduğu halda nədən bu xoşbəxtlikdən
istifadə edə bilmirsən? Və bu gün səfil vəziyyətdə yaşayırsan. Axı, nə Ermənistan
torpağı, nə Qarabağ torpağı heç vaxt sənin vətənin olmayıb. Lakin bu
torpaqlarda türklər dünən əcdadlarına,
bu gün də sənə havadar olublar.
Taleyiniz daim onlara bağlanıb.
Hərdən mətbuatda və
başqa informasiya orqanlarımızda bizə rast gəlir ki, siz Azərbaycan musiqisinə
çox həvəslə oynayırsınız. Hətta "Sarı gəlin" mahnısını da yana-yana ifa
edirsiniz. Bir çox hallarda siz türk mahnılarını özününküləşdiribsiniz. Burda qəbahətli
bir şey yoxdu. Mən bir fərd olaraq sizin bu hərəkətlərinizə irad da tutmuram.
Əslində damarlarınızda türk kişisinin qanı axır. Bunun neçə faiz olduğunu
analarınız daha yaxşı bilir. Odur ki, damarınıza düşən musiqilərə oynaya bilərsiniz. Sadəcə yuxarıda
dediyim kimi qəflət yuxusundan oyanmaq vaxtıdı. Siz bilin ki, həm Qərb, həm
Şimal Böyük Türk Dünyasının gələcəyindən narahat olub sizdən bu gün də istifadə
edir. Bu tələyə düşmək, sözsüz ki, sizi 100 illərdi rəzil edib. Böyük rus şairi
Puşkinin özü də vaxtilə sənin kimliyini
deyib: "Sən köləsən, sən qorxaqsan,
sən ermənisən"!
Heç olmasa bu deyimə diqqət yetir. Köləliyini, qorxaqlığını, erməniliyini
birdəfəlik at getsin. Düşün ki, türk sənin
heç vaxt düşmənin olmayıb. Əgər türk istəsəydi sənin kimi düşməni yer üzündən
silmək lazımdı bunu çoxdan edərdi və bu gün bir nəfər də olsun toxumluq nümunəniz
qalmazdı. Əksinə uzun müddət həm Azərbaycanda, həm də Anadolu Türkiyəsində siz yurd salıb məskunlaşmısınız.
Bir neçə kəlmə ilə
Qarabağ müharibəsi haqqında sənə bəzi şeyləri də anlatmaq istəyirəm. Əvvəla bu
yerlərin adından, tarixi abidələrindən utan. İkincisi, torpaqda yaşayanda,
torpağa xidmət göstərəndə, torpağı əkib-becərəndə
sənin olur. Sən buna qadir deyilsən. Bu
torpağı qorumaq onu əkib-becərmək erməninin boyuna ölçülməyib. Axı, siz
ömrüboyu başqa xalqların, başqa millətlərin köləsi olmusunuz. Sizin üçün vətən
məfhumu yoxdu. Güzəranınız harada xoş
keçib oranı vətən hesab etmisiniz. Ancaq bu da mümkün deyil. Dərk edin ki,
bütün dünya sizin ola bilməz. Dünyanın hər yerində 5-3 erməninin yaşaması şərt deyil. Şərt millətin
tarixi dövlət quruculuğu və başqa atributlarıdır ki, o da sizdə yoxdu.
Tale elə gətirdi ki,
biz babalarımızın qurduğu sovet hökumətini 70 ildən sonra itirdik. Bunun təfərrüatına
varmaq fikrim yoxdu, sənə də heç nəyi tövsiyə etmirəm. Ancaq sənə xatırladıram
ki, müstəqilliyimizin 25 illiyində gəl bizim uğurlarla özününkünü müqayisə et.
Gör biz nə qazanmışıq, sənin nəyin var?
Bu 25 ildə Azərbaycan sözün həqiqi mənasında dünyanın ən abad diyarına
çevrilib. Əhalimiz xeyli artıb. Şəhərlərimiz, kəndlərimiz 70 illik sovet
dövründən qat-qat artıq gözəlləşib. Paytaxtımız Bakı şəhəri öz gözəlliyinə görə dünyada ön sıralardadı. Azərbaycanın
həm sənayesi, həm iqtisadiyyatı artıq dünya dövlətlərinin nəzər-diqqətini cəlb
edir. Azərbaycandan keçən müxtəlif nəqliyyat strukturları, boru kəmərləri və
beynəlxalq layihələr, sözün həqiqi mənasında, hər bir azərbaycanlıya xoşbəxtlik
gətirib. Onu da deyim ki, qonşun olan gürcü xalqı da Azərbaycanla, eləcə də
Türkiyə ilə dostluq münasibətlərini qura bildikləri üçün bu layihələrdən kənarda
qalmayıb və öz firəvanlıqlarını təmin ediblər.
Bəs sən nə qazanmısan?
Bu az müddətdə itirdiklərini göz önünə gətirə bilirsənmi? Gəl sadalayaq. İlk
növbədə başqa millətlər sənə nifrət edib ərazindən aralanıblar. Öz ermənilərin
hər il başqa ölkələrə köç etməklə sayını
azaldıb. Dünyanın ayrı-ayrı ölkələrindən aldığın dilənçi payı bu gün də sənə
çatmır. Ətrafınla özünü düşmən səviyyəsində aparırsan. Dünyaya çıxışın belə
yoxdu. Ərazinizdən heç bir beynəlxalq əhəmiyyətli
xətt, qovşaq keçmir. Bütövlükdə həm Qərbin, həm də Şimalın nökərinə çevrilmisən.
Olan-qalan müəssisən rus dövlətinin əlində cəmləşib. Hətta torpağını belə rus
qoşunu qoruyur. Düşünürsənmi bunlar sənə borc olaraq verilir? Verilən ianələr,
sənə göndərilən yardımlar, silah-sursatlar bir zaman haqq-hesab ediləcək. Bu
gün sürünə-sürünə yaşadığın halda gələcək törəmələrinə - dığalarına milyardlarla
borc qoyub gedəcəksən. Gələcək erməni xalqının
taleyini bu gün bu qabırğası qalınlıqla məhv edirsən.
Haqq üçün deyim ki,
sovetlər dönəmində həm Azərbaycanda, həm Moskvada yaşayan bir qrup erməni var idi ki, onlar sizin millətə gərək
ola bilərdilər. Ancaq elələri də var idi
ki, sizi bəlaya saldı. Zori Balayan (zorlanmış balanın yanındakı), Silva
Kaputikyan kimi üzdəniraq soydaşların sizi fəlakətə gətirdi. Siz ağıllılara
yox, başqalarına satılmış agentlərin çağırışına üstünlük verdiniz. Fəlakətiniz
də ki, göz qabağındadır. Bu gün tarixi
Azərbaycan torpağı olan Qarabağda doğulmuş Sərkisyan soyadlı dığaya möhtac
qalmısan. Bir ağıllı erməni tapa bilmirsən ki, bu cırtdan boylu Sərkisyandan
xilas etsin səni. Gəl müqayisə edək. Azərbaycan rəhbərləri ilə erməni rəhbərlərini
ani olaraq tərəziyə qoyaq. Sən dığa canın, prezidentin olan Serjikin heç olmasa
atasını tanıyırsanmı? O və yaxınları erməniyə nə verib? Ay yazıq, gör sən kimin
əlində qalmısan? Bir anlıq mənim prezidentimin şəxsiyyətinə nəzər yetir. O kimin
oğludur? Ulu Öndər Heydər Əliyevin bir şəxsiyyət olaraq yer kürəsinin dövlətlərinə, rəhbərlərinə örnək
olacaq şəxsiyyət olduğunu sən də yaxşı bilirsən. Elə sənin özünün də sovet dönəmində bir qədər firavan yaşamağın
bizim Ulu Öndərin fəaliyyyətinə bağlı
olub. O, humanist bir insan olaraq sovet hökumətində aparıcı dövlət xadimi kimi
öz fəaliyyəti ilə səni də çox bəlalardan xilas edib. Bu gün onun varisi, mənim hörmətli prezidentim İlham Əliyev də həm
daxili, həm də xarici siyasəti ilə öz
humanistliyini, vətənpərvərliyini, bütün insanlara hörmətini əməli ilə nümayiş
etdirir. Azərbaycan tolerant bir ölkəyə çevrilib. Dünyanın gözü bu ölkədədir.
Şübhəsiz, bu danılmaz faktları sən də görürsən.
Odur ki, son olaraq sənə
tövsiyəm budur ki, vətən adlandırdığın torpaqda
xoşbəxt yaşamaq istəyirsənsə, qəflət yuxusundan ayıl, ətrafınla dostluq
münasibətini qur. Səni qamçı edən Qərbə, Şimala
şəxsi fikrini çatdır, rəyini bildir, alət olmaqdan əl çək, ay yazıq. Heç
olmasa, qızların xoş gün görsün, qadınların istəyinə nail olsun, cavanların öz
həyatlarını qura bilsinlər. Bəlkə bu halda gələcəyə gedən yolların biri də səndən
keçər.
Kürəyini türkə söykəsən yenə onun içində
qaynayıb qarışacaqsan... Soyqırım deyib ağlamaqdan bir şey çıxmaz.
Cümşüd İSGƏNDƏR