Zaman yaşadığımız hadisələr arasında
apardığımız müqayisədir desək, yanılmarıq. Əgər insan yaddaşı olmasaydı, hazırkı
anı yaşayacaq nə vaxt, nə də vədə anlayışı yəqin ki, meydana gəlməyəcəkdi.
Zaman elə bir məfhumdur ki, cavanlıqda irəli, qocalıqda geri çəkmək istəyirsən. İnsan həyatı boyu, zamanın hər anında öz mövqeyini, yerini və unudulmaz dəqiqələrini təqvimdə nişanlayır. Bu, bəzən xəyalımızdakı təqvimdə qeyd olunur. Ona görə nişanlayırıq ki, keçən zamanı qaytara bilməsək də, o tarixdə yaşadıqlarımızı bir daha xatırlayaq.
Onunda xatırlamaq istədikləri məqamlar
az deyil. Məndə yaranan təəssüratdan başlayacağam. İlk görünüşdən həddindən
artıq soyuq və sərt təbiətli adam olduğunu zənn etdim...
Cavanşir Əyyub oğlu Feyziyev 1963 - cü ildə Şəkinin Böyük Dəhnə kəndində anadan olub. İbtidai məktəbi 1970-1980-ci illərdə oxuyub.1991 ci ildə Azərbaycan Pedaqoji Xarici Dillər İnstitutunun tərcümə fakültəsini fərqlənmə diplomu ilə bitirib, elə həmin ildən, 1994-cü ilə qədər Azərbaycan Respublikasının tərcümə kafedrasında müəllim kimi çalışıb.
1994-1998-ci illərdən müxtəlif xarici təşkilatlarda həm tərcüməçi, eləcə də bir çox layihə rəhbəri kimi fəaliyyətdə olub. Daha sonralar isə şəxsi biznesini yaradıb. “AVROMED" şirkətinin təsisçisi və direktoru. Mediaya açıq adam, jurnalistlərin dostudur.
Beləliklə, həmsöhbətimiz IV vəV cağırış Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin deputatı, Beynəlxalq Münasibətlər və Parlamentlərarası Əlaqələr komitəsinin üzvü Cavanşir Feyziyevdir...
Necə ki, söhbətə girişdik, haqqındakı ilk təəssurat beynimin qaranlığında yox oldu. Görünür əbəs deməyiblər: -“Elə adamlar axtarın ki, onlarla söhbət yaxşı kitaba bərabər olsun, elə kitablar oxuyun ki, filosoflarla söhbəti xatırlatsın. O günü, o saatı itirilmiş hesab edin ki, həmin gün heç nə öyrənə bilmədiniz”.
- Xos gördük sizi, Cavansir məllim. Yaşadığımız yay mövsümü ovqatınıza necə təsir edir?
- Fəsillərin hər biri gözəldir. Yayda insanlar
istirahətə daha çox köklənirlər. Qışın ətalətindən, ab-havasından yayda tam
cıxmaq istəyirlər. Nəzərə alsaq ki, istirahət yayın yalnız bir hissəsini təşkil
edir, deməli bu mövsümün digər gözəlliklərini axtarmalıyıq. Mənə görə yayda
günlərin uzun olması daha çox işləməyə, yaradıcılığa vaxt sərf etməyə sövq
edir. Bir sözlə yayı mən də bir çox insanlar kimi sevirəm. Əsas odur ki,
fəaliyyət üçün fəsillərin heç bir fərqini axtarmayasan və hiss etməyəsən.
- Aqillər söyləyiblər ki, bacardıqca söz
deyib, söz eşitməkdən çəkinmə. Bəşər övladı da söz vasitəsilə ünsiyyət qurdu,
öyrəndi, maaafirləndi. Bəs siz jurnalist peşəsinə olan məhəbbətinizə görə,
eləcə də bu günki mövqeyinizə əsaslanıb sözə necə dəyər verərdiniz?
- Mənə görə söz, insanla kosmos arasında bir
rabitədir. Çünki bu dünyada hər bir insanın öz kosmik aurası, göylərlə öz
rabitəsi var. İnsanları biri-birinə yaxınlaşdıran, cəmiyyətə cevirən məhz elə
sözdür. Tarix boyu söz haqqında dahilər hikmətli kəlamlar deyiblər. Dünya
klassikləri sözə dünyəvi dəyər veriblər. Söz hər zaman insanlığa xidmət edib.
Dilimizə keçən fikirlərdə yer alan, böyük filososfların dərin məna daşıyan
ifadələri var. Əsrlər boyu belə olub. Hikmətli söz bəşəriyyətə xidmət edib.
Bəzən sitat gətirəndə, antiq dövrdə yaşamış hansısa filosofun söylədiyi bir
sözü misal gətiririk. Bu günə kimi milyardlarla insan yaşayıb və onlar da
özlərini sözlə ifadə ediblər. Yəni, söz insanlığın yaşı artdıqca bir tapıntı
olacaq .
- Yeri gəlmişkən, bu gün söz söyləyənmi
çoxdur, yoxsa dinləyənmi?
- Fikirlər müxtəlif ola bilər. Mənə görə bəlkə də,
zamanın tələbinə uyğun bu gün söz deyən daha çoxdur. Mütləq ki, deyilən sözün
çəkisi olmalıdır. Saatlarla, günlərlə danışmaq olar. Amma bunların içərisində
faydalı ola biləcək sözü eşitməliyik, buna ehtiyac daha çoxdur. Reallıq isə
budur ki, gərəkli sözlərin ümumi sayı deyilən sözlərin sayı qədər deyil. Ona
görə bizim ziyalılarımızın çiyinlərinə daha çox yük düşür.
- Müasir dövrdə yaşayırıq. İnsanların
maraqları çoxalır. Bəzən insanları nəyəsə inandırmaq elə də asan olmur. Yəni, dediyiniz
kimi ziyalının qarşısında çox böyük məsələlər dayanır. Sual yaranır, müasir
Azərbaycan cəmiyyətində ilk növbədə ziyalının görəcəyi iş nədir?
- Bəşəriyyətin yaranışı boyu, bütün dövrlərdə ziyalı
aparıcı zümrə olub. O, elm yaradıb, dünyagörüşü formalaşdırıb, ziyalı böyüyən
nəsli istiqamətləndirib. Məncə elə bəşəriyyətin inkişafı elə ziyalılardan
asılıdır. Zaman-zaman ziyalıların ictimai-siyasi səhnədən geriləməsi
nəticəsində həmin ərazilərdə böyük fəlakətlərin yaşandığını görmüşük. Ona görə
də ziyalının məsuliyyəti hamıdan çoxdur. Bəzən mən müşahidə edirəm ki, bir
ziyalı ailədə, valideynlərin hər ikisi savadlı, ali təhsilli insanlardır. Amma
onların övladları savadsız böyüyür. Doğrusu bu hal məni çox sarsıdır. Mən belə
gənclərimizlə rastlaşanda təəssüflənirəm. Necə olmasa, hər hansı savad
səviyyəsinə catan ailədə uşağın təhsilsiz olması bir yalnışlıqdır.Təsəvvür edin
ki, bu dediyim mənfi hal xüsusilə müəllim ailəsində baş verirsə, mən daha çox
təəccüb edirəm və heç də müsbət yanaşmıram. Müəllim, digər peşə sahiblərinin
özlərini, övladlarını oxutduğu, savad verdiyi halda öz evində, ailəsində övladı
ali təhsil almırsa, o zaman cəmiyyətin geriləməsi başlayır. Cəmiyyətin nə qədər
çox üzvü savadlı olarsa, bir o qədər həyatımız irəli gedər. Məsələn, Böyük
Britaniyada bir ildə təxminən doqquz yüz minə yaxın abituriyent olur. Onların
yetmiş faizinin aldıqları qiymət A və B olur. Bizim dillə, əla və yaxşı
qiymətlər. Bu inanılmaz bir uğurdur, qələbədir. Orta məktəbi bitirən gənclərin
yetmiş faizi məhz bu qiymətlərlə ali məktəblərə qəbul olurlar. Təsəvvür edin,
bu göstəricilərlə ali məktəbi oxuyub bitirən gənc, cəmiyyətə necə böyük fayda
verir. Ona görə də bir çox dəyərlərin üstünlük təşkil etdiyi cəmiyyətlər məhz o
cəmiyyətlərdir ki, orada ziyalılıq daha yüksək səviyyədədir. Bəzən bizim
cəmiyyətdə elə yaşlı adamlara rast gəlirəm ki, onlar gənclərin ali təhsil
almasını bir o qədər də vacib hesab etmirlər. Gənc nəslin hər hansı bir peşəyə
yiyələnməsilə kifayətlənirlər. Bu tamamilə yalnışdır, cəmiyyəti geriyə
cağırmaqdır. Azərbaycan yüksək texnologiya əsrində yaşayır, hər bir işi sürət
həll edir. Heç şübhəsiz ki, qazanılan uğur sürətə bağlıdır. Nə qədər bizim
gənclər sürətli düşünüb daşınsalar bir o qədər də ziyalılıq artacaq, inkişaf
olacaq.
- Biznes sahəsindəki uğurunuz nə ilə
bağlıdır? Maraqlı budur ki, siz şəxsi biznesinizi hələ tələbə olarkən qura
bilmisiniz...
- Əmək fəaliyyətinə müəllim kimi başlamışam. Amma jurnalist
olmaq ən böyük arzum idi. Hələ məktəbli olduğum vaxtlarda o dövrün uşaq
mətbuatında müxtəlif səpkili məqalələrim çap olunurdu. Bu məşğuliyyət mənim
ürəyimdə jurnalistikaya olan həvəsi yaratdı və düşündüm ki, jurnalist olsam həm
də pedaqoq kimi jurnalistikanı tədris edərəm. Beləcə hər iki arzumu
reallaşdıraram. Amma o zamanlar belə bir qayda vardı ki, hüquq və jurnalistika
fakultələrinə sənəd vermək üçün iki illik əmək təcrübəsi tələb olunurdu. Yəni,
orta məktəbi bitirən kimi dərhal işləmək lazım idi. Eyni zamanda, həmin yaş
dövrü hərbi cağırışla üst-üstə düşürdü. Bütün bunları götür-qoy edib
jurnalistika fakultəsinə sənəd vermək fikrindən daşındım, pedaqoji sahəyə üz
tutdum və Xarici Dillər Universitetinə qəbul oldum. Bu mənim həyatımda önəmli
rol oynadı. Belə bir addım atdığıma görə sonralar da çox sevinirdim. Çünki,
xarici dil bilmək və həmin dillərdə ünsiyyət qurmaq mənə maraqlı gəlirdi.
Görünür əbəs söyləməyiblər, “Neçə dil bilirsənsə, o qədər insansan”...
Ali məktəbi bitirdiyim illər həm də Azərbaycanla bir
çox xarici dövlətlərin sərhədlərinin açıldığı dövrlərə təsadüf etdi. Hətta
sovetlər dövründə ilk dəfə Moskvada, Fransa səfirliyində elan olunan bir
müsabiqədə qalib gəldim və məni təcrübə keçmək üçün Fransaya göndərdilər. O
zamanlar sovet gənci üçün Fransa mühiti, cəmiyyəti müəmmalı idi. Orada olduğum
müddətdə sanki kəşf etdim. Ən azından anladım ki, əsl sosializm və kommunizm
nədir. Hətta fransızlarla danışanda da təccübümü gizlətmirdim. Bir sözlə, bizim
yaratmaq istədiyimiz kommunizmi, fransızların yaratdığını elə onların özlərinə
deyirdim. Əslində həyat çox mürəkkəbdir və bu mürəkkəblikdə ən faydalı olanı
seçmək, ilk növbədə insandan böyük iradə tələb edir. Mən zamanında seçdiyim
yoldan bu gün də razıyam. Bayaq dediyim kimi, ali təhsil aldıqdan sonra,
oxuduğum instituttda qalıb müəllim işlədim və bu arzum da həyata keçdi.
Hamıya yaxşı məlumdur ki, müstəqilliyi qazanmaq
istədiyimiz ilk illərdə Azərbaycanda iqtisadi, siyasi, hərbi vəziyyət çox
gərgin idi. Elə bir dövrdə bizim ölkədə xarici təşkilatlar da fəaliyyət
göstərirdi. Mən də dörd illik pedaqoji fəaliyyətimi dayandırıb, həmin xarici
təşkilatlarla əməkdaşlığa başladım. Xarici dili yüksək səviyyədə bilməyim, beynəlxalq
təşkilatlarda həm tərcüməçi, eləcə də müəyyən layihə rəhbəri kimi işləməyimə
imkan yaratdı. Daha sonralar isə yeni quruluşun, yeni cəhətləri üzə cıxmağa
başladı.1993-cü ildə ümummillli liderimiz Heydər Əliyev yenidən hakimiyyətə
qayıtdıqdan sonra, atəşkəs imzalandı, quruculuq işləri başladı, ölkədə sabitlik
formalaşdı. Beləcə, sabitlik mühitində insanlar yeni elementlərlə
qarşılaşdılar. İnsanların öz bilik və bacarıqlarını tətbiq etmək üçün hər cür
şərait və imkan yarandı. Bu mənada özəl biznes sektoru açıldı. Həyatım boyu
çətin və məsuliyyətli işlərə can atan adam kimi yeni bir sahəyə üz tutmağı
fikirləşdim. Belə də oldu. Beynəlxalq səviyyədə biznes layihəsi irəli sürdüm.
Dünyanın bir çox tanınmış şirkətləri ilə əlaqə yaratdım və Azərbaycanda həmin
şirkətlərin yaranması təşəbbüsünü irəli sürdüm. Bu lahiyə əsasında da bir çox tanınmış
şirkətlər Azərbaycana gəldi və ölkəmizdə yaranmış bu yeni sektorda işləməyə
başladı. Özəl sektorun həddən artıq maraqlı cəhətləri və iş prinsipi məni cəlb
etdi. Bir necə il müxtəlif xarici şirkətlərdə çalışdıqdan sonra, mən də öz
şəxsi şirkətimi yaratmaq fikrinə düşdüm. Bir məqamı da qeyd edim ki, hələ
tələbəlik illərində özəl fəaliyyət təşəbbüsümü reallaşdıra bilmişdim. İlk
tədris və tərcümə mərkəzini yartmışdım. Bu da xarici dillər institutunun
nəzdində fəaliyyət göstərirdi. Həmin dövrlər sovet ittifaqının xarici ölkələrlə
sərhədlərinin açılması, xariclə əlaqəni intensivləşdirdi. Bu isə bizim mərkəzə
olan tələbatı artırdı. Tərcümə mərkəzinə müxtəlif yerlərdən tərcümə sifarişləri
daxil olurdu. Bu sifarişləri özüm, tələbə yoldaşlarım, hətta müəllimlərim
yerinə yetirirdik. Bunun müqabilində də əlavə gəlir qazanırdıq. Bu həm bizim
maddi gəlir əldə etməyimizə, eyni zamanda biliklərimizi sınaqdan keçirməyə
kömək edirdi. Bu hiss məni ruhlandırırdı və mən həyatımda yeni və çətin işlərə
doğru irəliləyirdim.
- Cavanşir müəllim, bir qədər də
fəaliyyətinizin qələmə, yaradıcılığa bağlı olan məqamlarına toxunaq. Bu il yeni
kitabınız ictimaiyyətə təqdim olunub. “Türk dövlətləri birliyi, Qlobal
inteqrasiyanın Avrasiya modeli”adlı bu yeni nəşr eyni zamanda Qazax dilinə
tərcümə olunub və Türkiyənin bir çox universitetlərində təqdimatı keçirilib.
Monoqrafiyanın vacib cəhətlərindən biri də yeni dünya düzənində türk toplumunun
vahid orqanizm halında fəaliyyət göstərməsi zərurətinin konkret faktlarla
isbatlanmasıdır. Müəllif olaraq, hələki kitabla tanış olmayan oxucularımıza bir
qədər məlumat verərdiniz?
- Əvvəla onu deyim ki, bu kitabın ideyası ümumtürk
birliyi ilə əlaqəlidir. Bu ideyanı irəli sürməyə məni vadar edən məqamlar var.
Təxminən 30-40 il əvvəl böyük dövlətlərdə qlobal iqtisadiyyat anlayışı
formalaşmağa başlayanda bunu bir çox alimlər hətta, filosoflar inkar etdilər.
Milli dövlətlərin ziyanına olan bir proses kimi dəyərləndirdilər. Amma buna
baxmayaraq zaman öz işini gördü və bu gün dünyada elə bir insan tapılmaz ki,
iqtisadi qloballaşmanı inkar etsin. Zaman-zaman iqtisadi qloballaşma öz
arxasınca siyasi qloballaşmanı cəkib gətidi. Çünki, iqtisadiyyatsız siyasət və
ya əksinə, siyasətsiz iqtisadiyyat olmur. Bunlar biri-birilə sıx bağlıdır. Hələ
on il əvvəl mən elmi işimi kordinasiya şurasında təsdiqlədəndə, elmi işimin
adında qlobal siyasət sözü olduğu üçün mənə etiraz bildirdilər və dedilər ki,
qlobal siyasət yoxdur. Mən, avropa universitetlərində yüzlərlə qlobal siyasət
kafedrasının fəaliyyət göstərdiyini və orada minlərlə alimin çalışdığını,
onların məhz qlobal siyasət üzrə mütəxəssis olduğunu bildirdim.
Bu gün dünyada yeddi mindən çox beynəlxalq təşkilat
var ki, onların da fəaliyyəti, işi, məramı qlobal müstəvidə aparılır. Düşünürəm
ki, bütün bunların qarşılığında qlobal siyasətin mövcudluğu bir faktdır və bu
fikir artıq qəbul olunmağa başlayıb.Əslində bu yeni bir analyış deyil. Hələ iki
yüz il öncə, Emanuel Kant dünyanın dialektik inkişafının vahidə doğru getdiyini
söyləyib.Yəni, bizdən asılı olmayan səbəblərdən, insanlığın xarakterindən,
bəşəriyyətin tələblərindən irəli gələn xüsusiyyət, dünyanın vahidə doğru
inkişafını şərtləndirir. Söhbətimizin əvvəlində dediyim kimi, zəka artır,
ziyalılıq artır, elmi-texnoloji nailiyyət inkişaf edir və bu biliklər daha geniş
orealda yaranmağa başlayır. Düşünürəm ki, belə bir şəraitdə qloballaşma
qaçılmazdır. Siyasi qloballaşmanın ilk nümunəsini biz Avropa birliyində
görürük. Bu birlik eyni sivilizasiyaya mənsub xalqların yaratdığı dövlətləri
özündə birləşdirir. Bu, çox təbii şəkildə və fundamental əsaslara dayanan bir
birlikdir. Bəzi şərhçilər deyirlər ki, Avropa birliyi dağılacaq, onun gələcəyi
yoxdur. Mən bunu qəbul etmirəm. Çünki, Avropa birliyinin yaranma prinsipləri
doğrudur, məntiqlidir. Məsələn, Sovet birliyi ilə Avropa birliyini müqayisə
etdikdə görürük ki, sovet birliyi müxtəlif sivilizasiyalara mənsub xalqları,
sovet ittifaqı çətiri altına toplamışdı və onlardan vahid sovet xalqı yaratmaq
istəyirdi. Bu mümkün olmadı və Sovet ittifaqı parçalanıb çökdü. Avropa birliyi
isə eyni sivilizasiyaya, eyni mədəniyətə mənsub xalqları yəni, Roman
kültüründən qaynaqlanan xalqların yaratdığı dövlətləri bir araya gətirib. Onlar
Türkiyənin həmin birliyə daxil olmasının əleyhinədir. Mən bunu çox gözəl başa
düşürəm və eyni zamanda qəbul edirəm. Çünki,Türklər Roman deyillər, onların bu
mədəniyyətə aidiyyatı yoxdur. Əgər Türkiyə Avropa birliyinin üzvü olsa, daha
sonra diğər sivilizasiyaların yaratdığı dövlətlərdə bu birlriyə üzv olsa, bu
birliyin gələcəyi şübhə altında qala bilər. Ona görə də bütün bunlaradan çıxış
edərək, gələcək üçün düşünməliyik. Rusiya, Avrasiya birliyi ideyasını on beş il
əvvəl ortaya atıb. Bu ideya intensiv şəkildə Kreml səviyyəsində dəstəklənir.
Hətta, bu ideyanın başqa ölkələrdə lobbiçiliyini həyata keçirirlər. Rusiyanın,
Avrasiya birliyinə daxil olma ideyasının müəllifləri olan bir necə rus
filosofu, eləcə də Rusiaya prezident aparatının məsul işçisi Aleksandr Duqin
belə hesab edir ki, Avrasiya birliyində təkcə Slavyan sivilizasiyası deyil,
eyni zamanda Avropa qitəsində yaşayan bütün xalqların dövlətləri iştirak edə
bilər. Bu mənada onlar qitənin tarixi baxımından birinci mərhələni keçməmiş, ən
son mərhələ barədə düşünürlər. Mənə elə gəlir ki, hər bir sivilizasiya öz
arasında birləşməlidir. Hər halda buna zəruriyyət daha çoxdur.
Slavyanlar-slavyan ittifaqı olaraq, Türklər-türk ittifaqı kimi,eləcə də diğər
xalqlarda, mədəniyyətlərdə, sivilizasiyalarda öz mədəniyyətləri çərçivəsində
birləşməlidirlə ki, daha sonrakı mərhələdə onlar vahid dünya təşkilatının mühüm
bir kompanentinə çevrilə bilsinlər. Əgər öz içərilərində bunu edə bilməzlərsə,
o zaman vahid dünya sistemində belə yerini tuta bilməzlər. Məhz bu məsələ məni
çox natrahat edir. Ona görə də, Türkiyənin, Avropa ittifaqına artıq iyirmi beş
ildən artıq bir müddətdir ki, cəhtləri məni narahat edir. Çünki bir gün
dünyanın mütləq sivilizasiyaların təmsilçiliyi hesabına idarə olunacagına
inanıram. Bu günkü dünya idarəçiliyi özünü doğrultmur və zamanın tələblərinə
cavab vermir.Ona görə də dünyada xaos, konfliktlər, qarşıdurmalar, müharibələr
baş alıb gedir. Bu gün mövcud olan BMT-nin Təhlükəsizlik Şurası dünyada da baş
verən problemlərin öhdəsindən gələ bilmir.Yerinə düşən bir misal, Rusiyanın
Suriya hadisələrinə dair təhlükəsizlik şurasındakı müzakirələr zamanı veto qoyması,
Suriyada beş yüz min insanın həlak olmasına səbəb oldu. Yarım milyon insan
həlak olur, ona görə ki, qəti onun sivilizasiyasına aidiyyatı olmayan, digər
bir sivilizasiyanı təmsil edən bir lider Rusiya müvafiq qərarın qəbul
olunmasına bir veto qoydu. Hesab edirəm ki, dünya belə idarə oluna bilməz.
Yaxın onillikdə mütləq BMT formatında islahat aprılacaq, dünya idarəçiliyi yeni
bir fazaya keçəcək. Həl halda, yeni bir qurum yaradılmasına ehtiyac var. Bu
qurumun ən ideal variantı isə, müxtəlif sivilizasiyaları təmsil edən
dövlətlərin birgə idarəçiliyi ola bilər. Əgər belə bir şərait yaranarsa, o
zaman bizi həmin idarəçilikdə kim təmsil edə bilər? Sözsüz ki, biz hansı
birliyə aidiksə, hansı ittifaqa daxiliksə, əlbəttə, həmin ittifaq bizi təmsil
edəcək. Bu baxımdan, əgər Avrasiya birliyinin üzvü olarıqsa bizi, Slavyanlar
təmsil edəcək. Odur ki, “Türk dövlətləri birliyi: Qlobal inteqrasiyanın
Avrasiya modeli” kitabımda da bu məsələyə geniş aydınlıq gətirmişəm. Düşünürəm
ki, Türk birliyinin yaradılması bir güc mənbəyinə cevriləcək, dünyanın yeni
idarəcilik sxemində bizim öz təmsilçiliyimizi təmin edəcək. Ona görə də
Türkiyənin nə Avropa birliyinə üzvlüyü, nə də Azərbaycanın, Qazaxıstanın və ya
başqa türk dövlətlərinin Avrasiya birliyinə üzvlüyü bizi qane etməməlidir. Biz
öz birliyimizi yaratmalıyıq. Buna kifayət qədər əsaslar var. Bizim ümumi
tariximiz var, bizim ümumi sərhədlərimiz mövcuddur, ümumilikdə 250 milyon türk
əhalisi var. Əgər iqtisadi nöqteyi-nəzərdən məsələyə yanaşsaq, 6 türk
dövlətinin malik olduğu təbii sərvəti təstiq olunan, bu günki dəyəri 28 Avropa
ölkəsinin malik olduğu və dəyəri təstiq olunmuş sərvətindən iki dəfə çoxdur.
Sadəcə,elmi-texnoloji vasitələr Avropada olduğu üçün biz,öz təbii
resurslarımızı onlarla birlikdə işləməyə məcburuq. Ona görə də təhsil çox
vacibdir. Düşünürəm ki, bu kitabı bütünlükdə Türk dövlətlərində təbliğ etmək,
anlatmaq çox vacibdir. Bizim tariximizdə bütün Avrasiyanın demək olarki,
sahibinin türklər olduğu dönəmlər var. Qərbdə Roma imperiyasını türklər məğlub
edib, Şərqdə Cin, Hindistan Türk imperiyalarının tabeçiliyi altında yaşayıblar.
İndi türklər niyə bu qədər biri-birindən ayrı, biri-birinə biganə olmalıdır? Bu
məsələ müasir dövrümüz üçün çox zəruridir. Ümumtürk özünü dərk etmə vərdişinə
ən azından cəhd etməlidir. Gələcəkdə də dünya sivilizasiyasında, vahid dünyanın
formalaşmasında türklərin adını, yerini və rolunu təmin etmək mümkün olsun.
- Söylədiklərinizin əsasında gələcək
layihələr dayanır.Bu daha çox Azərbaycan gəncinin görəcəyi iş olacaq. Arenadan
baxanda müasir Azərbaycan gəncliyinin real mənzərəsi sizə nə deyir? Səmimi
fikirlərinizi bilmək maraqlı olardı.
- Səmimi deyəcəyəm.(gülümsünür) Adətən, bir sıra
adamlar bu günki gəncliyə bir qədər könhə fikirlərlə yanaşırlar. Bir növ gənc
nəsildən narazılıq bildirirlər. Mən bunun tamamilə əleyhinəyəm. Əslində bu,
bizdən əvvəldə belə olub. Atalarımız bizdən narazı olub, babalarımız
atalarımızdan narazı olub. Amma bu tendensiyanı nəhayət bir yerdə durdurmalıyıq
və tamamilə yoxa catdırmalıyıq. Əlbəttə bu günkü gəncliyin idrak, təfəkkür
səviyyəsi ötənlərə nisbətdə daha çoxdur. Onların informasiyaya açıq olması,
hətta qabaqlaması hərtərəfli düşünməyə və bilik əldə etməyə şərait yaradır.
Birinciliyə imza atan gənclərimiz də az deyil. Hətta onlar hansısa bir
ixtiranın müəllifidirlər. Elmə, texnikaya yenilik gətirirlər. Azərbaycan
gəncliyi artıq dünya miqyasında tanınır, sözünü deyə bilir. Demək olar ki, bu
gün gənclik üçün məsafə, sərhəd yoxdur.Bir sözlə potensiallı gənclərimiz var.
Gənclik eyni zamanda təhsil arxasınca dünyanın o biri başına gedir. Məsələn,
ABŞ, İngiltərə kimi ölkələrdə nə qədər azərbaycanlı gənclər aparıcı universitetlərdə
təhsil alırlar. Bunların hər biri artıq gələcəyin mütəxəssisidir. Sevindirici
haldır ki, bu gün xaricin istənilən özəl sektorlarında, maliyyə sistemlərində
azərbaycanlı gənclər fəaliyyət göstərir. Bu da Azərbaycan gənclərinin dünyaya cıxışına imkan verir.
Eyni zamanda, onlar
həmin cəmiyyətdə öz ölkələrini yəni, Azərbaycanı təmsil edirlər. Hesab edirəm
ki, Azərbaycanın bu günki gəncliyi son dərəcə qiymətli bir zümrədir.
- Statistiklər hesab
edirlər ki, insan müəyyən yaşdan sonra ötənləri daha tez-tez xatıralayır.
Hisslərdən ayrılıb söz demək, bəzən adama ömrü yenidən yaşayırmış kimi görünür.
Bu mənada, insan ilkinliyindən, nəcib duyğulardan danışanda torpağa,yurd
yerinə, köyünə, kəndinə bağlı olduğunu mütləq anır. Biz bilirik ki, əslən gözəl
Şəkidənsiniz. Yurd yeri insan üçün təkcə məkan deyil, həm də qorumaq istədiyi
xatirədir. Bəlkə o mürgülü xatirələrin əlindən tutaq, bir qədər də ötənlərə boylanaq?
- Doğulub, böyüdüyüm
yerlər,
o zamanlar məni əhatə
edən insanlar yaddaşımın ən dərin qatlarında iz salıb. Bu sanki sirrli sehirli, maraqlı, möcüzəli bir qovluqdur. Bütün insanlar
kimi mən də vaxtaşırı bu qovluğu açıram, vərəqləyirəm. Yəqin çox az adam
tapılar ki, lap körpə cağlarını xatırlasın. Görünür bu, mənim güclü hafizəmlə bağlıdır. Hələ yeriyə bilmədiyim yaş dövrüm yadımdadır. Valideynlərimin
məni necə biri-birinə ötürdüyü və yaxud haqqımda onların nə isə dedikləri, üz
ifadələri, bunlar daha çox epizodik olaraq xatirəmdədir. Yaşım tədricən
artdıqca sonrakı yeniyetmə cağlarımı bəlkə də günbəgün xatlrlaya bilərəm.
Həqiqətən də yaşımın üstünə yaş gəldikcə hiss edirəm ki, mən doğulduğum evdən
başlamış, yaşadığım bölgəyə,
oranın insanlarına necə ürəkdən
bağlıyam. Şəkiyə çox tez-tez gedirəm. Hər dəfə də ürəyimdən şıltaqlıq keçir, bəzən
bir bəhanə axtarıram ki, bir gün daha artıq qalım. Fəaliyyət dairəmiz, müxtəlif
qayğılar, cavabdehliklər və s məsələlər həyat boyu bizi yerimizi dəyişməyə
məcbur edir. İnsan hər şeyə dözdüyü kimi buna da dözür. Yer üzərində insanların
axını çox sürətlənib. Məsələn, 30-40 il əvvəl Şəkidə yaşayanlar,Bakıdakı ailə
üzvlərinə çox uzaqda yaşayırmış kimi baxırdılar.İndi isə, Bakıdan, Böyük
Britaniyaya uçmaqda, elə Şəkiyə getmək qədər yəni, 5 saat vaxt aparır.Yaxud
nəzərə alsaq ki, 70-80 il əvvəl bizim babalarımız faytonla Yevlaxdan, Şəkidən,
Qəbələdən hər hansı bir bölgədən həftələrlə Bakıya yol qət edirdilərsə, görün
cəmi bu zaman müddətində necə böyük bir proqress baş verib. İnsanlar artıq,
okeanlar üzərindən bir qitədən digərinə cəmi 8-10 saat ərzində təyyarə ilə uça
bilir. Belə hesab edirəm ki, insan özündən asılı olmadan, obyektiv mövcudluğun
tələbinə uyğun olaraq, ətrafındakılara hər zaman adaptasiya olur. Yeganə dəyişməyən, heç zaman itirilməyən bir
məfhum bizim xatirə dolu ömür sandığımızdır. Hansı ki, nə qədər yaşlansaq belə, dönüb-dönüb geriyə baxmaq istəyirsən. Mənə
elə gəlir ki, bu, hər birimiz üçün faydalıdır. Həyatda elə adamlar var ki, onlar
keçmişlərini xatırlamaq istəmirlər. Amma yaxşı və pis nə varsa bunlar
yaşananlardır. Biz zaman-zaman buna nəzər salmalıyıq. Yaxşı xatırlayıram,
valideynlərim həmişə deyərdilər ki, axşam yatağa uzananda, öz-özünə bir hesabat
ver. Keçirdiyin günü saf-çürük et, düşün, bu gün gördüyün işləri yadına sal. Yalnışlığını, doğru saydığını araşdır.
Fikirlərində,
xəyallarında düşün. Hesabat ver və mütləq ki, səhvini gələcəkdə
təkrar etməyəcəyinə özünə söz ver. Bu xatirələr, tövsiyyələr bu gün kimi mənim yadımdadır və gözlərimin
qarşısındadır.
Bu vərdişim məni özümə qarşı tələbkar etdi və yəqin heç
inanmazsınız ki, bunu mən həyatı boyu hər gün edirəm. Uşaqlığımla,gəncliyimlə
bağlı xatırlanmalı gözəl, xoş məqamlar çoxdur.
Mən çoxuşaqlı ailədə
böyümüşəm. Üç bacı, üç qardaşıq. İl ərzində valideynlərimizin doğum və anım
günlərində biz hamımız ata evinə qayıdırıq. Hətta öz ailələrimiz, övladlarımızla birgə. O
zaman mütləq uşaqlıq xatirələri yada düşür, dilə gəlir. Mən də öz növbəmdə
istəyirəmki övladalrım eləcə də bacı və qardaşlarımın uşaqları da həmin ənənəni
davam etdirsinlər. Adam nə qədər öz keçmişinə, onu dünyaya gətirən
valideynlərinə, dünyada olmasalar belə, ehtiramla yanaşarsa, bu, onun övladları
üçün də bir örnəkdir.
- Cavanşir Feyziyevin
bir insan, bir millət vəkili olaraq düşündüklərilə əməlləri arasında nə qədər
məsafə var?
- İnsanın kimliyindən, mövqeyindən asılı olmayaraq onun sözünün, düşüncəsinin, əməlinin vahid bir məkanda bulunmasının tərəfdarı və tələbkarıyam.
Bunu əlbəttdə birinci özümə aid edirəm. Heç kim deyə
bilməz ki, mən nə zamansa bir cür düşünüb, başqa cür qərar verim, danışım,
yaxud hərəkət edim. Təvazökarlıq
olmasın, mən özümü obyektiv insan hesab edirəm. Həyatımın hər məqamında bu
mənim köməyimə gəlib. Bəzən insanlar arasında münaqişələr,ixtilaflar baş verir.
Bu, daha çox onların sözü ilə dediyiniz o
düşüncənin əks istiqamıtlərə yönəlməsindən irəli gəlir. Bu, həyatda önəmli bir məsələdir. Ona görə də mən
hələ gənc yaşalarımdan bu üç vacibli məsələni özümdə görmək istəmişəm. Həllinə
gücüm catmayacaq işə söz də vermirəm. Yaxud, düşündüyüm hər hansı bir fikri dolayısı ilə, ya
da ikibaşlı ifadələrlə, izahlarla söyləmirəm. Bəzən məndən inciyən adamlar da
olur. Fikirləşirlər ki,
niyə bu qədər sərt, yaxud açıq, bu qədər birbaşa deyirəm.
Məncə doğru davaranış qaydası elə budur. Çünki insan ilk növbədə özünü aldatmış
olur. Səhvə səhv, düzədüz deyə
bilmiriksə, hər bir fərd yenə cəmiyyətə bir mürəkkəblik gətirəcək, dolayısı ilə
yenə bu ağırlıq onun özünə qayıdacaq. Ona görə də səmimiyyətin tərəfdarıyam və
bunu hamıya məsləhət görürəm. Çünki ədalətli insanın mükafatını həyat özü
mütləq verir. Əzəldən təbiətin hökmü belədir.
- Hobbiniz varmı?
- Maraqlı hər nə varsa
diqqətimi cəlb edir. Bu yaşıma qədər müxtəlif hobbiərim olub amma onlar məndə, iç dünyamda kök sala bilməyib, zaman-zaman dəyişib. İndi
daha çox mütaliəyə vaxt ayırıram. Vaxtıyla maşınlara həvəs göstərmişəm. 20 il
bundan öncə Formula1 yarışlarından ötrü dünyanın bir çox ölkələrinə səfər
etmişəm. Azərbaycanda da bu yarış
keçirildi. Bu ölkəmiz üçün böyük və uğurlu siyasi bir hadisədir. Dünya
xəritəsinə nəzər salsaq, bu yarışın cəmi 24 ölkə də keçirildiyini görərik. Bu gün Azərbaycan da onlardan biridir.
Respublikamız ərazisinə görə digər supergüc dövlətlərindən çox kiçik olsa da,
nəyə qadir olduğunu sübut etdi. Diğər tərəfdən Azərbaycanın dünyaya tanıdılması
işində belə tədbirlər mühüm rol oynayır.
Bir qədər əvvəl
hobbiddən danışırdıq.Hələ lap kiçik yaşlarımdan rəsm çəkməyə həvəs göstərirdim.
Məktəbimizdəki rəsm dərnəyinə də üzv olmuşdum. Oxuduğum məktəbin ədəbiyyat
kabinetində əyani vəsaitləri mən çəkmişdim. Azərbaycan ədəbiyyatının klassik
nümayəndələrindən tutmuş,
o dövrün müasir yazarlarının
portretlərini,
əsərlərindən eskizləri
mən çəkmişdim. Sonralar bu bacarığı qızım Leylada gördüm.O da kiçik yaşlarından
rəsmə həvəs göstərirdi. Hələ ikinci sinifdə oxuyanda Respublika üzrə keçirilən
rəsm müsabiqəsində birinci yeri qazandı və təhsil nazirliyi tərəfindən mükafata
layiq görüldü. Hobbi dedikdə bir zamanlar həvəs göstərdiyim ekstrim idman
növlərini xatırlayıram. Bu idamana nəinki maraq göstərmişəm, onların bəzilərilə məşğul da olmuşam. Bunların hər birini zamanında hobbi kimi böyük həvəslə
izləmişəm.
Hər bir insanın
daxilində major və minor notlar var. Bəlkə də elə bu səslərin hesabına
həyatımız qurulur,
idarə olunur. Şəxsən mən
intuisiyama borcluyam. Təbiətən daha çox maksimalist və praqmatik adamam. Bu
mənada görəcəyim iş ən yüksək səviyyədə həm başlamalı eləcə də
nəticələnməlidir. Ümumiyyətlə yeni işə, fəaliyyətə başladığımda onun beş il,on
il sonra nə ilə nəticələnəcəyini düşünməsəm və intuisiyama güvənməsəm o işə
başalmıram...
Həmsöhbət oldu Sitarə
İsmayıl,
Azərbaycan Jurnalistlər
Birliyinin üzvü, Azərbaycan radiosunun əməkdaşı