Azərbaycan fəlsəfə elmində tədqiqat istiqamətini  düzgün müəyyənləşdirən və araşdırmaları ilə cəmiyyəti milli yaddaş sisteminə daha da yaxınlaşdıran alimlərdən biri də  mərhum professor Zakir Məmmədov olub. Çox təəssüf ki, nə sağlığında, nə də ölümündən  sonra bu böyük alimin qədri o qədər də bilinmədi. Amma onun elmdə açdığı cığır itirilmiş yadda qayıtmağın ən yaxşı metodikası idi. Zakir Məmmədov XI-XII əsrlər Azərbaycan fəlsəfəsi, həmin dövrün sufiləri, mütəfəkkir və filosoflarını yenidən tanıtmaqla bizləri ruh və şüurumuzun intibah çağına səyahət etdirirdi. Onun Şihabəddin Yəhya Sührəvərdi, Səfiəddin Urməvi, Bəhmənyar haqqında sanballı monoqrafiyaları Azərbaycan fəlsəfəsində bir ilkin əsasını qoydu. Təəssüf ki, professorun ölümündən sonra həmin ilklərin ardı gəlmədi. Başqa alimlər onun vacib araşdırmalarına az maraq göstərdilər. 

Beləliklə, Moderator.az  Orta əsrlər Azərbaycan fəlsəfə tarixinin araşdırıcısı, qədri bilinməyən filosof Zakir Məmmədovu qısaca da olsa, tanıtmağa çalışacaq.

Əvvəlcə onu deyək ki, Azərbaycanın ikinci prezidenti mərhum Əbülfəz Elçibəy hələ tələbə olarkən dövrün mövcud siyasi rejiminə qarşı xüsusi proqram hazırlayır. O, bunu özünün ən yaxın qrup yoldaşları ilə edir ki, onlardan da biri Zakir Məmmədov olur. Azərbaycan Dövlət Universitetinin (indiki-BDU) Şərqşünaslıq fakültəsinin eyni qrupunda oxuyan bu tələbələrin sonrakı həyatı bir-birinə çox bənzədi. Nə Malik Mahmudov, nə Zakir Məmmədov, nə də Əbülfəz Əliyev elmdə öz layiqli qiymətini ala bilmədilər. 

Zakir Məmmədov neçə illər bir qrupda təhsil aldığı Əbülfəz Elçibəy prezident olanda bir dəfə qəbuluna getmiş və başqaları kimi fürsəti dəyərləndirərək özünə ev yox, illərdir tədqiq etdiyi Azərbaycan filosofu Bəhmənyara yubiley keçirməyi xahiş etmişdi. 

Millət vəkili, fəlsəfə doktoru Fazil Mustafanın Zakir Məmmədov haqqında bu qeydləri çox yerinə düşür: “Özünə ev yox, Bəhmənyara yubiley keçirməyi xahiş edən və bir-birini əvəzləyən qış fəslinin acımasız soyuqlarını əvəzləyə bilmədiyi köhnəlmiş plaşı ilə qarşılayan Azərbaycan alimi prezidentdən bir qədər incimişdi. Yenə də özünə görə deyil, Bəhmənyarın yubileyini keçirməyi ləngitməyə görə. Təbii ki, o zaman siyasi hadisələrin gərginliyi içində Bəhmənyarın yada düşməsinin asan olmadığı gerçəyini də unutmamalıyıq”.

Amam bir məsələni qeyd edək ki, sonradan Zakir müəllimin arzusu çin olur. 1993-cü ildə Bəhmənyara dövlət tərəfindən yubiley keçirilir, həm onun əsərlərindən ibarət kitab, həm də ona həsr olunan monoqrafiya işıq üzü görür. 

Zakir Məmmədov 16 avqust 1936-cı ildə Ağdamda anadan olub.

 Anası Hüsnü xanım Murtuza bəy qızı Məmmədbəyova, atası Cabbar bəy İsmayıl bəy oğlu Vəlibəyovdur. Cabbar bəy Vəlibəyov Baharlı tayfasına mənsub, dövrünün görkəmli ziyalılarından idi. Baharlı kəndində böyük torpaq sahibi olan Cabbar bəy öz evində məktəb açaraq müəllimlik fəaliyyəti ilə məşğul olmuş, yeni tipli məktəbin əsasını qoyub.

 

Cabbar bəy repressiyaya məruz qalıb, Sibirə sürgün edilir. Həbs edilərkən Cabbar bəyin evindəki bütün sənədlər və kitablar götürülür. Buna görə də Zakir Məmmədovun doğum haqqındakı şəhadətnaməsi itmişdir. Sonralar ona kənd soveti tərəfindən 1939-cu ildə doğulması haqqında şəhadətnamə verilir.

 

Zakir Məmmədov siyasi təqib şəraitində böyüyür, bunun üçün dayısı Məmməd Məmmədovun məsləhəti ilə anasının soyadına keçir..

 

1957-ci ildə Azərbaycan Dövlət Universitetinin şərqşünaslıq fakültəsinin yeni açılan ərəb şöbəsinə daxil olub. Elə həmin il repressiyaya məruz qalan atası Cabbar bəy bəraət alır. Universiteti bitirəndən sonra Misirə tərcüməçi göndərilir. Qeyd edək ki, o, Misirdə tərcüməçilik etmiş ilk azərbaycanlıdır. 

 

 

1969-cu ildə "Siracəddin Urməvinin məntiqi görüşləri" adlı namizədlik dissertasiyasını müdafiə edir. "Azərbaycanda XI-XIII əsrlərdə fəlsəfi fikir" adlı doktorluq dissertasiyasını 1990-cı ildə müdafiə edir.

 

O, 40 ilə yaxın müddətdə elmi axtarışlar apararaq, Azərbaycan filosoflarının və mütəfəkkirlərinin ərəb və fars dillərində dünyanın müxtəlif ölkələrində çap olunan, habelə əlyazması şəklində saxlanılan zəngin irsini üzə çıxarıb. Onların fəlsəfəsini, məntiqini, ictimai-siyasi və etik görüşlərini işləyib hazırlayıb. Professor sübuta yetirir ki, orta əsrlərdə müsəlman Şərqində, o cümlədən Azərbaycanda dini fəlsəfi təlimlərlə yanaşı, elmi-fəlsəfi təlimlər də olub. O, müəyyənləşdirir  ki, Azərbaycanda ən mühüm elmi-fəlsəfi təlimlər Şərq peripatetizmindən, sufizmin panteist istiqamətindən və işraqilikdən ibarətdir.

 

Alim həmçinin Şərq peripatetizmini türk filosofu Əbunəsr Farabi, digər ikisini ”“ sufizmin panteist sistemini Azərbaycan filosoflarından Eynəlqüzat Miyanəci və işıq və qaranlıq prinsipinə əsaslanan işraqilik təlimini Şihabəddin Yəhya Sührəvərdi tərəfindən yaradıldığını da sübuta yetirib. 

 

Zakir Məmmədov Eynəlqüzat Miyanəci, Şihabəddin Yəhya Sührəvərdi, Əfzələddin Xunəci, Siracəddin Urməvi və başqa Azərbaycan filosoflarının əsərləri, habelə Bəhmənyarın üç kitabdan (məntiq, metafizika, fizika) ibarət "Təhsil" traktatı əsasında "Azərbaycanda XI-XIII əsrlərdə fəlsəfi fikir" monoqrafiyasını çapa hazırlayıb. "Orta əsr Azərbaycan filosofları və mütəfəkkirləri" (azərbaycanca 1986, rusca 1993) kitabında görkəmli şəxsiyyətlərin əksəriyyəti ”“ Əhməd Bərdici, Məhəmməd Bərdəi, Əbunnəcib Sührəvərdi, Əminəddin Təbrizi, Siracəddin Urməvi, Tacəddin Məhəmməd Urməvi, Şəmsəddin Xoylu, Nəcməddin Naxçıvani, Şihabəddin Xoylu, Mühyiddin Bərdəi, Məhəmməd Qarabaği, Kəmaləddin Ərdəbili, Əhməd Ərdəbili, Rəcəbəli Təbrizi və b. haqqında mənbələr əsasında tədqiqatlar ilk dəfə olaraq Zakir Məmmədov tərəfindən aparılıb.