İyulun 17-də Ermənistan polisinin post-patrul alayının binasını ələ keçirməklə ölkədə çox ciddi bir prosesin əsasını qoymuş silahlı dəstəni tamamilə ram etmək hələ ki mümkün olmayıb. İlk günlər “Şuşa” batalyonunun sabiq komandiri Jirayr Sefilyanın həbsdən azad edilməsini istəyən silahlılar artıq siyasi tələblər səsləndirir və prezident Serj Sərkisyanın istefasını tələb edirlər. 

Fasilələrlə Ermənistan paytaxtında silahlılara dəstək mitinqləri də davam edir və həmin aksiyaların iştirakçıları da Sərkisyandan hakimiyyəti təhvil verməyi istəyirlər. Ancaq hakimiyyətin bəzi istisnaları çıxsaq, silahlı birləşməyə qarşı səbirli davranışı ortada kifayət qədər müəmmaların olduğunu deməyə imkan verir. Düzdür, bir neçə dəfə silahlıların zərərsizləşdirilməsi üçün əməliyyatlar keçirilib, lakin müəyyən həbslər və itkilər olsa da, zəbt olunan post-patrul bölməsinin binasını azad etmək “mümkün olmayıb”.

Bu mənada proseslərin arxasında S.Sərkisyanın özünün dayandığı barədə iddialar var. Lakin bəzi müşahidəçilər hesab edir ki, İrəvanda baş verənlər “Ermənistan dərin dövləti”nin, üstəgəl, erməni lobbisinin ssenarisi üzrə davam edir. Lakin bu ssenaridən S.Sərkisyanın özünün də məlumatlı olduğu istisna deyil. Belə ki, aprel döyüşlərindəki uğursuzluqlardan sonra danışıqlarda mövqeləri kifayət qədər zəifləmiş Sərkisyanın artıq qarşı tərəfə diktə etmək imkanlarının olmadığını anlayan erməni lobbisi onun mövqelərini az da olsa, gücləndirmək üçün belə bir oyuna start verib. 

Qeyd edək ki, Ermənistan və Azərbaycan prezidentlərinin sonuncu görüşü iyunun 20-də Rusiyanın Sankt-Peterburq şəhərində keçirilib. Növbəti görüşün isə avqustda Parisdə, daha sonra isə ABŞ-da baş tutacağı gözlənilir.

Şübhəsiz ki, erməni lobbisi bu mərhələdə Qarabağ naminə hətta S.Sərkisyanı da vaxtından tez yola sala, istefaya göndərə bilər. Ötən illərin təcrübəsində Ermənistanda belə hallar az olmayıb. Belə ki, ermənilər “Ya hakimiyyət, ya Qaraba𔝠seçimi qarşısında qalanda birincini qurban veriblər. Ancaq əksəriyyət bu fikirdədir ki, S.Sərkisyanın istefaya göndərilməsi Azərbaycana sərf etmir. Əgər bu ölkədə növbədənkənar prezident seçkiləri olsa, a) ermənilər status-kvonu uzatmaq üçün əlavə vaxt qazanacaqlar, təmas xəttində mövqelərini möhkəmləndirəcəklər; b) yeni seçiləcək prezidentə vəziyyətlə “tanış olmaq” üçün xeyli vaxt lazım gələcək; v) Azərbaycanın aprel döyüşlərindəki uğurları və indiyədək aparılan Qarabağ danışıqlarının mənası qalmayacaq, yeni hakimiyyət hər şeyin “0"-dan başlamasını istəyəcək. 

“Ermənistanda süni surətdə qızışdırılan qarşıdurmalar uydurulmuş məsələlərdir. Sərkisyan ölkəni məhz Qarabağa görə bir-birinə qatır. Ermənistanda belə bir fikir formalaşıb ki, guya danışıqlar prosesində Rusiyanın təklif etdiyi yol xəritəsi Azərbaycan üçün xeyli güzəştlər vəd edir. Ancaq sözügedən güzəştlərin nədən ibarət olduğunu açıqlaya bilmirlər”. Bunu axar.az-a açıqlamasında politoloq Qabil Hüseynli deyib. Sabiq dövlət müşaviri bildirib ki, Dağlıq Qarabağın həlli çoxdan tapılıb: “NATO-nun son sammitində qeyd edildi ki, postsovet dövlətlərinin ərazi bütövlüyü Helsinki yekun aktının müddəalarına uyğun surətdə həyata keçirilməlidir. Yəni hər hansı bir ərazi, sərhəd dəyişikliyinə gedilə bilməz. Beləliklə, Dağlıq Qarabağın taleyi də öz həllini tapmış olur. Güman edirəm ki, prezidentlərin Paris görüşündə Qarabağ məsələsi daha ciddi və sərt şəkildə qoyulacaq. Çünki Fransa nə qədər ermənipərəst dövlət olsa da, NATO-nun üzvüdür və sammitdə qəbul edilmiş qərarlara tabe olmaq məcburiyyətindədir. Helsinki yekun aktının müddəalarının nizamlanma prosesinə tətbiq edilməsi üçün həmsədr ölkə kimi Fransa da səy göstərməlidir”.

Azərbaycan-Erməni Araşdırmaları Mərkəzinin rəhbəri, ermənişünas alim, professor Qafar Çaxmaqlı “Yeni Müsavat”a dedi ki, Ermənistandakı prosesləri yaxından izləyir: “Şübhəsiz ki, gözlənilməz proseslər deyil. Qarabağ danışıqları ərəfəsində, kritik qərarlar qəbul ediləcəyi gözləniləndə Ermənistanda belə olaylar baş verir. Məsələn, Levon Ter-Petrosyanın hakimiyyətdən uzaqlaşdırılmasını xatırlayın. Guya ki, o, Azərbaycan torpaqlarını işğaldan azad edib, Dağlıq Qarabağı da Azərbaycanın tərkibində görmək istəmişdi. 1999-da İstanbul sammiti ərəfəsində Ermənistanın bəzi sənədlərə imza atması gözlənilərkən 27 oktyabr parlament basqını oldu və bunların hamısını edən də heç də Ermənistandakı qüvvələr deyildi. Bu gün Jirayr Sefilyan da həmin qüvvələrin ortaya atdığı proyektdir. Neçə vaxtdır ki, bunun üzərində işləyirdilər”. 

Q.Çaxmaqlı xatırlatdı ki, bir qədər əvvəl Sefilyan maşın karvanı ilə Qarabağa girmək istəmişdi, ancaq buna imkan verilməmişdi: “Bütün bunlar oyunlardır. İndi də guya onu həbsdən azad etmək üçün polis idarəsini tuturlar və narazı xalq ayaqlanır. Bütün bunlar Kremlin oyunlarıdır. Şəxsən mən Sərkisyanın istefaya gedəcəyinə inanmıram. Çünki Rusiya öz adamından hələ yetərincə istifadə etməyib. Qaldı ”dərin dövlət" məsələsinə, Ermənistanda belə yapının olmasına da ehtiyac yoxdur. Erməni diasporu var və bu qüvvələr daha çox Qərbin dediklərinin ifadəçisidir. Həm diaspora erməniliyi, həm də rusofillər eyni məqsədə xidmət edirlər". 

Q.Çaxmaqlı hesab edir ki, ermənilər Qarabağla bağlı heç bir güzəştə getməyəcəklər: “Əslində hamı bunu bilir, indi belə bir görüntü yaradılmağa çalışılır ki, xalq hətta 7 Azərbaycan rayonunun qaytarılmasını istəmir. Təbii ki, belə olan təqdirdə danışıqlar uzanacaq, sonra seçkilər yaxınlaşacaq və hər iki ölkədə bu məsələləri bəhanə edəcəklər. Fakt budur ki, nə Qərb, nə Rusiya bu məsələnin tezliklə həll edilməsini istəmir. Sadəcə olaraq, burada sabit həyat tərzinin olması onların strateji siyasətinə uyğun gəlmir. Sərkisyanın əlində isə həmişə Sefilyan kimi bəhanələr var”.

“Atlas” Araşdırmalar Mərkəzinin rəhbəri, politoloq Elxan Şahinoğlu isə bu fikirdədir ki, Serj Sərkisyan keçmiş prezident Levon Ter-Petrosyandan fərqli olaraq hakimiyyətdən asanlıqla ayrılmayacaq: “Levon Ter-Petrosyan faktiki modern çevrilişə məruz qaldı. Çevrilişi həyata keçirən iki əsas fiqur var idi: biri o zamankı baş nazir Robert Köçəryan, digəri isə indiki prezident, keçmiş daxili işlər və milli təhlükəsizlik naziri Serj Sərkisyan idi. Hər ikisi Levon Ter-Petrosyanın hakimiyyəti tərk etməsi əvəzinə, ona toxunulmazlıq status vəd etdilər. Levon Ter-Petrosyandan fərqli olaraq Serj Sərkisyana heç kim hakimiyyətdən gedəcəyi qarşılığında ona toxunulmazlıq statusu verməyəcək. Onun yeri həbsxanadır. Ona görə də Sərkisyan bunu bildiyindən hakimiyyətdə ya sona qədər dirənməyə çalışacaq, ya da vəziyyətin çıxılmaz olduğunu anladıqda üçüncü ölkələrdən birinə qaçacaq. Sərkisyanın yerinə hakimiyyətə iki qüvvə gələ bilər: birinci qüvvə bu gün polis bölməsini nəzarət altında saxlayan sistemdənkənar silahlı müxalifətdir. Bunlar Sərkisyan qədər qəddardırlar və torpaqlarımızın işğalında və qətliamlarda Sərkisyan qədər günahkardırlar. Ona görə də mən belələrinin hakimiyyətə gəlişi halında onlardan Qarabağ danışıqlarında geri addım atacağını gözləmirəm. İkinci qüvvə Qarabağ klanına aid olmayan Ermənistanın parlament müxalifətindən formalaşanlar ola bilər. Bu qüvvələrlə təmas qurmaq mümkündür. Bilmirəm, onlar Qarabağ danışıqlarında hansı mövqeni tuta bilərlər, ancaq hər halda, münaqişənin davamının Ermənistan üçün necə böyük yük olduğunu anlamamış deyillər”.

Bu ərəfədə Azərbaycan ordusunun Ermənistandakı qarışıqlardan yararlanıb torpaqlarımızı azad etmək üçün hərbi əməliyyatlara başlamasını zəruri sayanlar da var. Ancaq E.Şahinoğlu hesab edir ki, qəfil hücum erməni cəmiyyətini birləşdirə bilər: “Məncə, buna hələ ehtiyac yoxdur. Ancaq ermənilərin hər atəşkəs pozuntusuna elə cavab verməliyik ki, itkiləri artsın. Snayper müharibəsini gücləndirmək lazımdır”. Ekspert bir az səbirli olmağı tövsiyə edir: “Bizdən tələb olunan bu prosesin gedişatına mane olmamaqdır. Əksinə, elə etməliyik ki, Ermənistandaxili qüvvələr mümkün qədər bir-birilərini zəiflətsinlər. Doğrudur, Sərkisyan diqqəti yayındırmaq üçün növbəti dəfə cəbhə bölgəsində təxribat yarada bilər. Onun bu təxribatla məqsədi Ermənistandakı bütün siyasi qüvvələrin diqqətini Azərbaycana qarşı yönəltmək olar. Ancaq biz apreldə olduğu kimi işğalçıya cavab atəşi ilə daha böyük zərər verəcəyimizdən Sərkisyanın durumunu daha da ağırlaşdıracağıq. Vaxtilə Azərbaycanda da eyni proseslər baş verib. İndi növbə Ermənistanındır və biz bu prosesdən istifadə etməyi bacarmalıyıq”. 

Politoloq şübhə etmir ki, hazırda Rusiya Sərkisyanı müdafiə edir: “Çünki erməni cəmiyyətində səslər ucalır ki, Rusiya Ermənistanın maraqlarını satıb. Moskvaya elə gəlir ki, Sərkisyanı əvəzləyəcək qüvvə Rusiyadan uzaqlaşacaq, hətta indinin özündə də rusiyalı siyasətçilərin bəziləri İrəvanda polis məntəqəsinin ələ keçirilməsində Amerikanın izini axtarırlar. Qoy axtarsınlar, Ermənistana nəzarət uğrunda baş sındırsınlar. Bu arada elə etməliyik ki, necə ki, işğalçı Ermənistan vaxtilə Surət Hüseynovun qiyamından və dövlətə xəyanətindən öz məqsədləri üçün istifadə edib işğalın miqyasını genişləndirdi, eləcə də biz Ermənistandaxili mümkün qiyamdan öz məqsədlərimiz üçün istifadəyə hazırlaşmalıyıq”. 

E.Şahinoğlu bugünlərdə ABŞ-ın Ermənistandakı vəziyyətlə bağlı öz vətəndaşlarına etdiyi müraciəti də şərh etdi. “Amerika hər yerdə öz vətəndaşlarını maksimum qoruyur. Ermənistan isə hazırda Amerika vətəndaşları üçün təhlükəli yerlərdən biridir. Amerikalı analitiklər yaxşı dərk edirlər ki, bu gedişlə Ermənistanı yaxşı heç nə gözləmir. Bu hesabatlarla Dövlət Departamenti də tanışdır. Ona görə də belə bir açıqlama veriblər”, - deyə, ekspert bildirdi.

Qəribəsi odur ki, nə Rusiya, nə də Qərb İrəvandakı təlatümlərə adekvat reaksiya vermir. Sanki silahlı dəstənin hansısa dövlət qurumunu ələ keçirməsi normal hadisədir. Belə görünür onların baş verənlərdən detallı şəkildə məlumatları var. (musavat.com)