Moderator.az-ın suallarını yazıçı Şərif Ağayar cavablandırır. Onun bu günlərdə çapdan çıxmış "Arzulardan sonrakı şəhər" romanı böyük marağa səbəb olub. Söhbətimizin mövzusu da bu kitabla bağlıdır.
- Bu günlərdə çapdan çıxmış "Arzulardan sonrakı şəhər" romanınız haqqında çox maraqlı fikirlər səsləndi. Bəzi dostlarımız bir az irəli gedərək romanı dünya səviyyəli əsər adlandırdılar. Sizcə, sənətkarlar bu qiymətləndirmədə bir az ifarata varmırlar ki?
- Bəlkə də bu “dünya səviyyəli” sözünü on il qabaq işlətsəydilər, əməlli-başlı qorxardım. Çox böyük, çox əlçatmaz gələrdi. Ancaq indi bir az arxayınam. Ona görə ki, çağdaş romançılıq haqqında ümumi təsəvvürüm var. “Dünya səviyyəsi” bizdən o qədər də uzaq deyil. Biz elə o dünyanın içindəyik və sizi əmin edirəm, Bakının ciddi oxucuları və mütəxəssislərindən müsbət rəy alan əsər dünyanın hər yerində aşağı-yuxarı eyni qiyməti alacaq. Ümumi prosesin, mühitin bizim ziyanımıza fərqliliyini danmamaq şərti ilə güvəndiyim imzalar, hətta əsərlər var və özümün də, son romanımın da bu imzalar və əsərlər içində olduğunu düşünürəm.
- Romandakı Nənə və Həsən ilk olaraq yadımıza Əkrəm Əylislinin "Ağaclar və adamlar" trilogiyasındakı Sadıqı və nənəsini salır. Görkəmli yazıçımız Səfər Alışarlı da roman haqqındakı müzakirədə bu məqama diqqət yetirmişdi. Bu baxımdan maraqlıdır, Həsən və Nənənin yaranmasında Sadıq və nənəsinin hansısa rolu olubmu?
- Sadıq yadımdadır, nənəsi yox (gülüş). Ancaq bu o demək deyil ki, Əkrəm Əylisli mənə təsir etməyib. Edib, əlbəttə. Çox edib. Bu romanda da Əkrəmin yaxşı mənada izlərini sezmək mümkündür. Ancaq Əkrəm nənə ilə bu cür davranmağa ürək eləməzdi. Onda nənə daha müqəddəsdir. Yadımdadır, Əkrəm müəllim “Şəkil” hekayəsi haqqında mənə demişdi ki, nəvənin öz babasını kor eləməsi ilə bağlı tapıntın dahiyanədir, ancaq qocaya etdiyin istehzanı ordan yığışdırsan yaxşı olar. Təbii, mən onu etmədim. Çünki Əkrəm müəllim o qocanın yerində bir az da özünü görmüşdü və o müqəddəsliklə zarafatlaşmağımı, ona kölgə salmağımı qəbul edə bilməzdi. Burda da oxşar vəziyyətdir. Əkrəm o cür nənə yaratmaz, istəsə belə yarada bilməz. Bu sizə asan gəlməsin. Tanrı Əkrəmə başqa “vəyhlər” göndərir. O bu konularda müqəddəsliyə meyllidir.
- Həsən həm də bizim yadımıza Holden Kolfildi salır sanki. Selincerin "Çovdarlıqda uçurumdan qoruyan" romanının baş qəhrəmanını.Amma sanki Həsən öz yaşından daha böyük, daha ağıllı, həm də çox böyük və çox ağıllı görsənir. Həsən sanki yeniyetmə yox, Şərif Ağayar yaşda bir adamdır. Bunu roman üçün qüsur hesab edirsinizmi?
- Həsənin mənəvi sələfləri çoxdur. Koldfid də var bir az, təbii ki... Ancaq çox fərqlidirlər. Kolfild üsyankardır, Həsən yox. Situasiyalar da fərqlidir. Onları birləşdirən yalnız təmiz qəlb və istehza ola bilər. Koldfid çox qəzəblidir, daha azaddır və s. Həsən bütün uşaqların oxşarıdır. Misal üçün, onu Ayxan Ayvaza da, Mövlud Mövluda da, Kəramət Böyükçölə də, Qaraca qıza da, “Bir gəncin manifesti”ndəki Bahara da, “Şərikli çörək” filmindəki Vaqifə də, hətta Məti Müəllimin təəbirincə desək, “Nənəm, İliko və İllarion” povestindəki uşağa da, Dostoyevskinin, Mirzə Cəlilin, İsa Hüseynovun balaca qəhrəmanlarına da oxşatmaq olar. Əminəm ki, qəlbimin dərinliklərində bu insanlardan və obrazlardan ona nəsə qarışıb. Pir Sultan Abdal demişkən, “yüz çiçəkdən bal eyləmək” məsələsi... O ki qaldı qəhrəmanın yaşlı adamlar kimi danışmasına, əvvəla mən sırf realist əsər yazmamışam. Müəyyən şərtiliklər qəbul olunmalıdır. İkincisi, Həsənin romandakı yaşı 15-16 olsa da onu nə vaxt qələmə aldığı bilinmir. Biz 50 yaşda da 10 yaşımızdakı hadisələri ironik dillə, onlara münasibət bildirərək qələmə ala və ya danışa bilərik. Üçüncüsü, 15-16 yaşda uşaqlar çox şeylər bilirlər. Sualınız yaxın günlərdə baxdığım Abbas Kiyarustaminin “On” filmini yadıma saldı. Ordakı uşaq lap balacadır, amma anasıyla İrandakı qadın azadlığından danışır... Mən sizdən fərqli olaraq o uşağın içindəki Kiyarustamini səmimi qəbul edirəm və bədii əsərə baxdığım üçün bu şərtiliyi anlayıram. Ədəbiyyat həyatın özü yox, fiksiyasıdır. Onlar arasında bərbərlik işarəsi axtarmaq düzgün deyil.
- Azərbaycan Yaradıcılıq Fondunda romanınızın müzakirəsi keçirildi. Müzakirənin Sim-sim.az saytında çıxan variantını oxudum. Maraqlı fikirlər söylənmişdi...
- Orda çox dəyərli insanlar vardı. Açığı, Səfər Alışarlı, Məti Osmanoğlu, Cavanşir Yusifli kimi ciddi mütəxəssislərdən o fikirləri eşitmək məni xeyli sevindirdi. Bilirsən, biz çox çətin şərtlərlə yazırıq. Ədəbiyyatla, heç bir maddi qazanc gözləmədən, fədakarcasına məşğul oluruq. Mən bu romanı hazır olandan sonra işlədikcə hər variantı bir e-mailimdən o birinə atırdım ki, son variant itməsin. Çapa verəndə saydım, 300-dən artıq variantı vardı. Siz bunun nə qədər böyük zəhmət olduğunu təsəvvür edirsinizmi? Və qarşılığında heç bir maddi təminat yoxdur. Əksinə, hardansa pul-para qazanıb roman üçün xərcləmişəm. Belə bir şəraitdə bəzən qəlbindən gələn xoş sözləri də adama deməyə can çəkənlər var. Birdən-birə Səfər Alışarlı kimi ciddi bir mütəxəssis çıxıb deyir ki, biz bu kitab üçün sevinməyi bacarmalıyıq, dünyaya çıxarmağa çalışmalıyıq. Səfər Alışarlıdan, Məti Osmanoğludan, Qismətdən, İradə Musayevadan, Etimad Başkeçiddən bu sözləri eşitmək üçün o romanı 600 variantda da işləməyə dəyərdi. Mənim üçün uğurun ən böyüyü elə budur. Adını çəkdiyim insanların dünya ədəbiyyatından xəbəri yoxdurmu? Var, əlbəttə. Biz bu gün dünyada, xüsusən yaxın coğrafiyamızda yaşıdı olduğumuz heç bir yazıçıdan əskik deyilik. Buna əmin ola bilərsiniz.
- Müzakirədə həm də pornoqrafik səhnələrin təsvirini roman üçün artıq detal kimi qiymətləndirilmişdilər. Siz bu iradla bağlı nə deyə bilərsiniz?
- Artıq hesab etsəm, çıxardardım. Ancaq deyilən fikirlərə də hörmətlə yanaşıram. Mən yazanda insanın bütün orqanlarına eyni məsafədən baxıram. Bir cərrah üçün barmaqla “ayıb yerləri”nin heç bir fərqi yoxdur. Yazıçı da bu məsələlərə peşəkar yanaşır, o, etika, əxlaq, milli-mənəvi dəyələr yox, estetika peşindədir. Məncə, romandakı siz deyən açıq-saçıq hissələr əsərin ideyası və məzmunu ilə dərindən bağlıdır. Üstəlik, bu hissələri bədii-estetik səviyyədə yazdığımı düşünürəm.
- Elə həmin müzakirədə qeyd edilmişdi ki, müasir “izm”lə ayaqlaşmaq naminə Şərifin romanda bəzən məqsədli ezoterizmlərə, gizli “kodlara” can atması mətnin ziyanına işləyir. Sizin bu fikir barədə düşüncələriniz maraqlı olardı.
- Romanda elə bir çözüləcək şifrə yoxdur. Sadəcə mənalı bir işarə var, mənası da əvvəlcədən bilinir. Düşünmürəm ki, ezoterikaya getmişəm. Əsərdə lazımı dozada mistika, bir az da mif var, o qədər.
- Bir də əsərin sonluğu barədə. Əsərin sonluğunun nikbin olduğunu deyənlər də var, bədbin olduğunu söyləyənlər də. Sizcə əsər sonluğu nikbindir, ya bədbin?
- İlk baxışdan əsər bədbindir. Həsənin şəhəri dağılır, Amanis Xaxas xəndəyiylə üz-üzə qalır. Amma roman böyük mənada bədbin sayıla bilməz. Çünki biz sonumuzun ölüm, yəni Xaxas xəndəyi olduğunu bilə-bilə sevirik, sevilirik, gələcək üçün planlar qururuq və s. Həyat nəticədən asılı olmayaraq maraqlıdır. Onu bütün hallarda sevmək və yaşamaq lazımdır. Həyat romanda zamanın metaforası kimi verilmiş İterü çayı ilə Xaxas xəndəyi arasındakı mücadilədir. Mənim ədəbiyyata inamımla Amanisin Yaşil vadi, Həsənin Arzulardan sonrakı şəhər idealları arasında ciddi fərq yoixdur. Məni də boşluq və yoxluq gözləyir, lakin heç vaxt həvəsdən düşmürəm. Bilirəm ki, əsas nəticə yox, prosesin özüdür. Sizcə bədbinəm? Məncə, deyiləm.
- Sonda... Bilirəm ki, yeni əsəriniz də demək olarhazırdır. Bu əsər nədən bəhs edir, hansı mövzudadır?
- Bu barədə hələ ki, danışmayım. Sağlıq olsun...
Rəşad
