Son vaxtlar Ermənistan və Qarabağda baş verən etiraz aksiyaları, düşmən dövlətin baş nazirinin gerçəkləşdirdiyi bəzi səfərlər, habelə Qarabağ problemi ilə bağlı danışıqların gələcəyi ilə əlaqədar səslənən müəyyən iddialar və s. ölkəmizdə də siyasilər tərəfindən diqqətdə saxlanılmaqda, müxtəlif rakurslardan şərh edilməkdədir. Moderator.az saytı olaraq tanınmış politoloq Nəzakət Məmmədova ilə söhbətimizdə bütün bu məsələlərə aydınlıq gətirməklə yanaşı, hadisə və proseslərin mümkün inkişaf trayektoriyasını da müəyyənləşdirməyə çalışdıq.
-Nəzakət xanım, Ermənistanın baş naziri Paşinyan hakimiyyətə yeni gəlməsinə baxmayaraq, siyasi müstəvidə nəzərəçarpacaq dərəcədə fəallıq nümayiş etdirməyə cəhd edir. Onun bəzi ölkələrə səfərləri, keçirdiyi görüşlər buna nümunədir. Maraqlıdır, Paşinyanın bu səfərlərini Ermənistanın maraqları baxımından nə dərəcədə faydalı hesab etmək olar?
-Son günlərdə Ermənistanda və Dağlıq Qarabağda Qarabağ klanı ilə qarşıdurma dərinləşib. Paşinyan bildiyimiz kimi, ilk səfərini Azərbaycan torpaqlarına, sonra Gürcüstana etdi. Baxmayaraq ki, bundan əvvəl də elə ən birinci Soçiyə getdi və Putinlə görüşdü, lakin bu, rəsmi səfər statusu daşımırdı.Lakin əminliklə demək olar ki, Paşinyanın hər üç səfəri iflasa uğradı. Putinlə görüşdə Rusiya onu Qərbin yeni vassalı olan baş nazir olaraq qəbul etdi. Bu, ona bənzəyirdi ki, Rusiyanın bir quberniyasının başçısını Putinin iradəsi əleyhinə dəyişib, yerinə başqasını qoyublar. Bu görüşdə heç bir qarşılıqlı etimad formalaşmadı, olması mümkün də deyildi. Paşinyan Putini Rusiyaya münasibətdə Ermənistanın əvvəlki mövqeyində qalacağına inandıra bilmədi.
-Sizcə Paşinyanın Qarabağ səfərində başlıca məqsəd nə idi?
-Dağlıq Qarabağa olan icazəsiz səfər də oradakı separatçı ermənilərə əslən buradan olan Sarkisyanın hakimiyyətdən uzaqlaşdırılmasına baxmayaraq, Ermənistanın onlara dayaq duracağına inandırmaq idi. Bu səfər də iflasa uğradı. Gördüyümüz kimi, Paşinyan oradan qayıtdıqdan sonra qarşıdurma yarandı. Bu da Paşinyanın istədiyinə - Qarabağ və Ermənistan erməniləri arasında həmrəyliyə nail ola bilmədiyini göstərir. O, əlbəttə ki, Sarkisyanın əlaltısı, Rusiya hərbi kəşfiyyatının agenti Saakyanın özünə yaxın olan şəxslə əvəzlənməsinə çalışır. Çünki faktiki olaraq 30 ildir ki, Qarabağ və Ermənistan vahid sistem halına gəlib. Dövlət idarəetməsində Qarabağ bir mühüm qoldur.
Ermənistanın xaricdəki səfirliklərində ən azı Qarabağın bir separatçı nümayəndəsi əyləşir. Hakimiyyətin qanunlarından biri idarəetmənin monolitliyinin təmin olunmasıdır. Orada kiçik bir çat böyük fəsadlara yol aça bilər. Görünür ki, Paşinyan da öz himayəçilərindən göstəriş alıb ki, Rusiyanın agenti və Sarkisyanın əlaltısı Saakyan hakimiyyətdən uzaqlaşdırılsın. Qərb Qarabağ məsələsini yeni, özünə uyğun formata keçirmək istəyə bilər. Paşinyanın Qarabağ separatçı icmasını danışıqlarda tərəf kimi tanıtmaq istəməsi, Rusiya XİN rəsmisinin mətbuat konfransında bununla bağlı suala emosional cavab verməsi buna verilən reaksiyanın təzahürüdür. ABŞ prezidenti Trampın prezident Əliyevə yazdığı məktubda münaqişənin yaxın aylarda həllinə olan inamını ifadə etməsi də diqqətəlayiqdir.
Bütün bunlar onu göstərir ki, Qərb danışıqlar prosesini öz nəzarətinə almağa, onu yeni formatda, Rusiyadan daha az asılı şəkildə həll etməyə çalışa bilər.
Paşinyan da fürsətdən istifadə edərək Qarabağ icmasını danışıqlara qoşmaq, Saakyanı hakimiyyətdən uzaqlaşdırmaq istəyir. Dağlıq Qarabağ ermənilərinə danışıqlarda tərəf kimi çıxış etməyin müqabilində Saakyandan qurtulmaq təklif olunur. Son iğtişaşlar da bununla bağlı ola bilər.
-Sizcə Paşinyanın ona verilən təlimata uyğun olaraq ortaya qoyduğu yeni siyasi dəst-xətt Ermənistan və Qarabağ daxilindəki gərginliyi artıra, yeni qarşıdurmalara səbəb ola bilərmi?
-Ümumiyyətlə, Paşinyanın köhnə daşları yerindən oynatmaq istəməsi Ermənistanda və Dağlıq Qarabağda sabitsizliyə yol açacaq. Əgər o qarşıda qoyduğu məqsədlərə nail olmasa, çox güman ki, tam müvəffəq ola bilməyəcək, cunki qarşısında Rusiya kimi nəhəng var, ölkəsi böyük xaosa süruklənəcək.
Hər bir halda istər Yaxın Şərqdə, istər kecmis sovet respublikalarında bas verən çevrilişləri onlardan heç birinə rifah və sabitik gətirməyib. Ermənistan kimi yoxsul, Rusiyadan tam asılı ölkənin isə buna nail olmaq şansı ümumiyyətlə yoxdur.
Ermənistanda Rusiya və onun əlaltısı Qarabağ klanı çox güclüdür. Onlar həm ölkənin maliyyə rıcaqlarını əllərində saxlayır, eyni zamanda Sarkisyan tərəfdarları parlamentdə üstün vəziyyətdədir. Bununla belə onların nüfuzunu zəiflətmək savaşı başlayıb. Belə ki, 2008-ci il martın 1-də baş verən hadisələrlə bağlı cinayət işləri yenilənib. Burada əsas cinayətkarlar Qarabağ klanı üzvləridir.
Cəbhə xəttində əvvəllər Qarabağ erməniləri Ermənistandan olan hərbçiləri aşağılayırdılar. İndi isə əksinə proseslər baş verə bilər. Bu, düşmən ordusunun mənəvi-psixoloji durumunun xeyli aşağı düşməsinə təsir edəcəkdir.
-Ermənistan baş nazirinin Gürcüstana səfərini hansı konteksdən dəyərləndirmək daha düzgün olar?
-Qeyd etdiyiniz kimi, Paşinyan Gürcüstana da səfər etdi, separatçı Axalkalakiyə baş çəkdi. Yəni o, baş nazirliyinin ilk səfərlərini iki qonşu ölkə - Azərbaycan və Gürcüstandakı separatçı ermənilərə baş çəkməklə onlarla həmrəylik nümayiş etdirdi. Lakin bu səfərlərdə istədiyinə nail ola bilmədi. Abxaziya dəmir yolunun bərpası vasitəsilə ölkəsini blokadadan çıxarmağa nail ola bilmədi.
Onun bu diplomatik uğursuzluqları Qarabağ danışıqlarında da zəif durumda olacağını güman etməyə əsas verir.
Hər bir halda danışıqların yeni formata keçirilməsi uzun illərdir irəliləyiş olmayan bu sahədə dinamika yarada bilər. Lakin bu yeni formata keçid baş verərsə, bunun ölkəmizin xeyrinə olan şərtlər daxilində həll olunması ən vacib məsələdir.
-Sizcə danışıqların yeni formata keçirilməsi Azərbaycanın maraqlarına zidd olasa, rəsmi Bakı bu yeniliyi hansısa formada əngəlləyə bilərmi?
-Əgər Qərb danısıqları yeni formata keçirmək istəsə və bu, Azərbaycanın maraqlarına zidd olarsa, Azərbaycan Rusiya və Türkiyə yaxınlaşmasından Ermənistana təzyiq kimi istifadə edə bilər. Hər bir halda Azərbaycanın manevr imkanları hazırda Ermənistandan daha genişdir, çünki o, daimi müttəfiqlik öhdəlikləri ilə öz əl-qolunu bağlamayıb. Gah Rusiya, gah Qərbin forpostuna çevrilən Ermənistandan fərqli olaraq, Azərbaycan heç bir daimi ittifaqda iştirak etmir və istənilən an siyasi kursunu istədiyi səmtə yönəldə bilər. Bu baxımdan heç bir güc mərkəzi Azərbaycanı Qarabağdan imtina etməyə məcbur edə bilməz. Hər halda Ermənistan Rusiya ilə müttəfiq olduğu zamanlar bunu edə bilmədisə, indiki geosiyasi ziddiyyətli durumda olduğu zaman heç edə bilməz.
-Qərbin və Rusiyanın Qarabağ məsələsində toqquşan maraqlarının Azərbaycan-Ermənistan Silahlı Qüvvələri arasındakı təmas xəttində də özünü hiss etdirməsi mümkündürmü?
-Ermənistanın hazırkı əsas qayğıları Qərb sistemində möhkəmlənmək və etimad qazanmaq, eyni zamanda Rusiyanın həmlələrindən qorunmaq, onunla ittifaqdan mümkün qədər az zərərlə çıxaraq Qərblə yaxınlaşmaqdır.
Bu proses onu sonu görünməyən bir macəraya yuvarlayıb. Belə bir zamanda Qarabağ məsələsində Rusiya və Qərb qarşıdurması kəskinləşə, cəbhə bölgəsində atəşkəs daha tez-tez pozula, hətta qısamüddətli lokal döyüş əməliyyatlarına keçə bilər.
Seymur Əliyev
