Laçın rayon ictimaiyyətinin tanınmış nümayəndələrindən biri olan Ramiz Cəbrayılov  əməkdaşımızla geniş söhbətində  hələ 1905-1906-cı, 1918-ci illərdə daşnak ermənilər tərəfindən baba-nənələrinin, körpə atasının başına gətirilənlər, eləcə də doğma rayon və kəndinin  dəfələrlə yandırılması  və 1992-ci ilin mayındakı son işğalı haqqında, 1988-ci ildən bəri Laçın rayonu və Dağlıq Qarabağ ətrafında baş verən, bilavasitə şahidi olduğu hadisələr barədə maraqlı epizodlar nəql edib...

(Əvvəli bu linkdə://www.moderator.az/news/249057.html)

- Bu pasport rəhmətlik babam Məşədi Qəhrəman bəy Cəbrayılbəy oğluna çar Rusiyası hökuməti tərəfindən verilmiş şəxsiyyəti təsdiq edən sənəddir. Öncə dediyim kimi, babam 1905-1906-cı illərdə işğalçı ermənilərə qarşı vuruşub. Təəssüf ki, 1917-ci ildə atam dünyaya gəlməmişdən az əvvəl o dövrdə müalicəsi olmayan bir yoluxucu xəstəlikdən dünyasını dəyişib. 90 ildən çox yaşamış və Bakıda məcburi köçkünlük illərində dünyasını dəyişmiş rəhmətlik atam Məhərrəm Cəbrayılov Qəhrəman babamın 1911-ci ildə 35 yaşında aldığı köhnə rus hərfləri ilə yazılmış  pasportunu qoruyub saxlayıb. Pasportun səhifələrindən birində sənəd verilərkən babamın 35 yaşında olduğu, digər bir səhifədə isə dininin, inancının “Məhəmmədilik”, yəni müsəlmanlıq olduğu da  qeyd edilir. Bu, elə babamın adının önündəki “məşədi” titulundan da bəlli olur. Və o da aydın görünür ki, pasportda rus dilində yazılıb: “Yelizavetpol(Yelizavetpol -Gəncənin çar Rusiyası dövründəki adı) quberniyası, Zəngəzur uyezdi(qəzası), Bağırbəyli kəndi(Laçın rayonu Ağanus kəndi ərazisinin keçmiş adı)...”

Babam danışarmış ki, bizim dədə-babalar əsrlərdir, bu torpaqlarda, məhz Bağırbəyli kəndində yaşayıb. Deməli, müsəlman, Azərbaycan türkünün övladı olan Məşədi Qəhrəmanbəy Cəbrayılbəy oğlu qeyd edilən ərazidə hələ 1876-cı ildə anadan olub...   

Bu cür sənədlər bir daha sübut edir ki,  nəinki indiki Laçın və digər ətraf rayonlarla bərabər sonradan “Dağlıq Qarabağ” adlandırılmış erməni işğalı altındakı ərazimiz, eləcə də Zəngəzur, Göyçə, İrəvan, Basarkeçər və s. mahalları da Azərbaycanın tarixi-hüquqi torpaqları olub. Babamın pasportuna  2011-ci ildə Ağcabədidəki Taxtakörpü qəsəbəsində laçınlı məcburi köçkünlərlə görüşü zamanı cənab prezident İlham Əliyev də çox maraqla baxdı və belə sənədlərin qorunub saxlanlmasının vacibliyini vurğuladı...

- Uşaqlıq, gənclik illərinizdə yəqin ki, qonşuluqdakı Şuşa rayonunun Qaladərəsi və Kirov kəndlərinə gedib-gəlmisiz. Onların münasibəti necə idi azərbaycanlılara?..

- Əlbəttə, ermənilərin sonralardan – yəni çar Rusiyası dövründə köçürülüb məskunlaşdırıldığı qonşu kəndlərə hərdən gedib-gəlirdik. O kəndlərdəki, cavanlar, xüsusən də yaşlı ermənilər, hələ Sovet hökumətinin o kəshakəs vaxtında, bizlərə baxanda sanki  bir düşmən görürdülər. Bu, açıq-aydın hiss olunurdu. Biz böyüklərimizdən  onların niyə belə münasibət bəslədiklərini soruşanda cavab verirdilər ki, fikir verməyin, onlar ermənilərdir... O da yaxşı yadımdadır ki evlərimizdə, həyətlərimizdə fəhlə, usta kimi işləyən ermənilər, hərdən bizim süfrədə yemək yeyəndən sonra rəhmətlik nənəm onların yediyi qab-qacağı ayrıca yuyub dəfələrlə üzərlərinə salavat çəkərdi. Soruşardım ki, ay  nənə, niyə belə edirsən. Deyərdi ki, ay bala, ermənilər kafirdir, onların ağızları, əlləri dəyən hər şey murdarlanır –gərək paklana... Təəssüf ki, o dövrdə belə məsələlər gənc nəslə kütləvi şəkildə anladılmırdı, aşılanmırdı. Əksinə, öncə dediyim kimi, partiya, komsomol orqanları vasitəsilə bizlərə ermənilərlə “qardaşlıq”, “dostluq” hisləri təlqin edilirdi. Halbuki, böyüklərimiz yaxşı bilirdi ki, bu millətin əksər nümayəndələrinin qəlbində əsrlərlə formalaşmış, nəsildən nəsilə keçən və müxtəlif xarici güclər tərəfindən öz siyasi,iqtisadi maraqları üçün daha da körüklənən nifrət hissi, işğalçılıq niyyətləri var...

Və nə yazıqlar ki, biz bir xalq olaraq yalnız Sovetlər dönəminin son illərində “Ermənistan” adlandırılan Qərbi Azərbaycandakı torpaqlarımızdakı soydaşlarımız son nəfərinədək qovulduqdan,  tarixi-hüquqi torpaqlarımızın daha 20 faizinin işğalı başlandıqdan sonra ayıldıq... Bildik ki, erməni  elə 1905-1906-cı illərdəki, 1918-ci ilin martındakı həmin nankor, qatil, qaniçən ermənidir... Şaumyanın, Andranikin, Amazaspın, Lalayanın ruhunda tərbiyə almış, torpaqlarımız sayəsində “Böyük Ermənistan” qurmaq niyyətli ermənidir... Amma gec oldu, torpaqlarımız işğal olundu...

Əlbəttə, biz inanırıq ki, cənab Prezident İlham Əliyevin apardığı uğurlu xarici siyasət sayəsində gec-tez o torpaqlarımız erməni tapdağından azad ediləcək və biz yenə də o gözəl, əvəzolunmaz yurdlarımıza qovuşacağıq...

Amma hələlik bu saat –torpaqlarımızın, doğma Laçınımızın, Şuşamızın, Kəlbəcərimizin, Ağdamımızın... işğalından bir qərinə vaxt keçdiyi günlərdə  bizi, məni o torpaqların həsrəti hər gün, hər gecə, hər dəqiqə yandırır...  Dünyanın çox ölkələrini gəzmişəm, o cümlədən Avropanın bir çox ən mənzərəli dağlıq yerlərində olmuşam. Lakin Laçının, Şuşanın təbiətinin gözəlliyini xatırladacaq ikinci bir məkan görə bilmədim(kövrəlir)...

İşğal altındakı torpaqlarımız, o cümlədən yaxından bələd olduğum, gəzdiyim Laçın torpağının hər bir gülü, çiçəyi, hər bir ağacı, daşı, qayası, bulağı ölçülməz qiymətə malik idi. Bu baxımdan o torpaqlar dövlətimizə milyonlar, milyardlar qazandıra bilərdi. Bütün bunları düşünəndə belə qənaətə gəlirəm ki, Azərbaycan Respublikasının  rəsmi statistikada deyildiyi kimi, 20 faiz yox, 40-50 faiz torpağı erməni işğalı altındadır....

- Burada söhbət yararlı, yəni qiymətli yeraltı, yerüstü sərvətə malik, əkinə-biçinə, meşə örtüyü, otlaq, yaylaq və s. üçün yararlı torpaqlarımızdan gedir. İşğal altındakı torpaqlarımızda, xüsusən Laçın, Şuşa, Kəlbəcər, Qubadlı, Cəbrayıl, Zəngilan, Ağdərə kimi dağlıq bölgələrimizdə kənd təsərrüfatı, heyvandarlıq, bağçılıq, tərəvəzçilik, eləcə də tikinti, dağ-mədən sənayesi, metallurgiya, tibb, əczaçılıq, kurort-müalicə, o cümlədən turizm sahələri və s. üçün faydalı olmayan bir qarış, bir santimetrlik yer yoxdur... Məhz bu baxımdan, demək olar ki, əgər respublika üzrə belə kriteriyalar üzrə  yararlı torpaqları hesablasaq, bu cür torpaqlarımızın  40-50 faizi işğal altındadır... Misal üçün, Kəlbəcərin, Laçının İstisu mineral su mənbələri bu gün dünya şöhrətli Karlovı-Varının sularından dəfələrlə faydalı və qiymətli sudur. Meşələrimizdə, çəmənlərimizdə dünyanın minlərlə ən nadir növlərindən olan otlar, güllər, ağaclar, meyvələr yetişirdi... Bu gün Bakının, digər şəhərlərimizin bazarlarında satılan meyvələrin heç birində bizim o meyvələrin dadına çatacaq dad görmürük... Bunları düşünəndə biz bir daha Qarabağın timsalında Azərbaycanın tacını, cənnət-məkanını itirdiyimizi anlayırıq...