"Almaniyada intiharlar haqda məlumatlar tam məxfi saxlanılır..."

 Elmi dildə “suisid” adlanan intihara Azərbaycan alim, sosioloq və hüquqşünaslarının baxışını araşdırarkən diqqətimizi  Beynəlxalq Hüquqşünaslar İttifaqının Vitse-prezidenti, Azərbaycan Respublikasının əmək­dar hüquqşünası, hüquq elmləri doktoru, professor İlham Rəhimovun elmi redaktorluğu ilə Azərbaycan Respublikası Prezidenti yanında Dövlət İdarəçilik Akademiyasının müəllimi, hüquq elmləri doktoru, professor Bəhram Zahidovun  2012-ci ildə işıq üzü görmüş “İntihar” əsəri cəlb etdi. Kitabda  sözügedən  problem intihar fenomeninin tarixi və müasir vəziyyəti, intihar hallarının kriminoloji və sosioloji təhlili, intihar və ona oxşar əməllərin profilaktikası və s. aspektlərdən geniş təhlil olunur.  

 Əgər bu əsər bircə nəfər şəxsi öz yolundan - intihar etmək yolundan geri qaytara biləcəkdirsə, onda mən özümü xoşbəxt hesab edəcəyəm”. Müəllif- professor Bəhram Zahidov kitabın ilk fəslinə epiqraf olaraq belə yazır...

Moderator.az müəllifin bu xoş niyyəti ilə həmrəy olmaqla mövzunun bəşəriyyət və xalqımız üçün kifayət qədər aktuallığını nəzərə alaraq “İntihar” əsərinin ən diqqətəlayiq və maraqlı məqamlarını oxucuların nəzərinə çatdırır:

 (Əvvəli bu linkdə:http://www.moderator.az/news/258000.html)

SSRİ-də intiharların ən yüksək göstəriciləri 1937-ci və 1947-ci illərdə qeydə alınmışdır...

 Ümumdünya Səhiyyə Təşkilatının ekspertləri tərəfindən aparılan təhlillərə görə, son illər dünyada orta hesabla ən azı, bir milyon yüz min nəfər insan intihar yolu ilə öz həyatına son qoymuşdur. Lakin bütün intiharların ciddi qeydiyyatı aparıl­madığından, ÜST-nın ekspertləri belə hesab edirlər ki, latent intiharlar da nəzərə alınarsa, əslində dünyada intihar edənlərin sayı artıq 4 milyon nəfəri keçmişdir. Belə təhlillər göstərir ki, dünya­da intihara uğursuz cəhd edənlərin sayı son illər təx­mi­nən 19 milyon nəfər olmuşdur. Başqa sözlə, intihar etmək istə­yənlərin yalnız dörddə biri və ya cəmi 24 faizi öz intihar ar­zusunu reallaşdıra bilirlər. Dünyada intihar edən kişilərin sayı qadınların sayı ilə müqayisədə 4 dəfədən çoxdur.

 Qeyd etmək zəruridir ki, intihar­ların sayı və onunla bağlı olan hər hansı bir məlumatı, əslində, son dərəcə dəqiq hesab etmək olmaz. Çünki istər ayrı-ayrı ölkələrdə və istərsə də dünya üzrə dəqiq olaraq belə məlu­matları əldə etmək hələlik mümkün deyildir. Hətta müx­təlif vaxtlarda, müxtəlif ölkə­lər­də, müxtəlif din­lərdə, müxtəlif yaşayış sahələrində və müx­təlif peşə sahib­ləri arasında aparılan so­sioloji sorğuların məlu­matları da fərqli göstəriciləri ilə diqqəti cəlb edir. Burada zaman, məkan, şəxs, təhsil, din, müxtəlif ba­xış­­lar, sua­lın qo­yu­luşu, respondentin onu başa düşmə səviyyəsi və onlarla çoxsaylı səbəblər sosio­loji sorğuların nəticəsinə və dəqiq­liyinə əhəmiyyətli təsir gös­tərə bilir. Buna görə də statistik məlumatların səhihliyi haq­qın­da danışmaq kifayət qədər çətin­dir. İstər Emil Dürk­hey­min, istərsə də digər tədqiqat­çıların əsərlərində inandırıcı, kifayət qədər məntiqi hipote­zalar olsa belə, lakin rəqəmlər birmənalı şəkildə dəqiq olmaya bilər. Son illərdə, məsələn 1990-cı ilə, 2000-ci ilə, 2010-cu ilə dair gös­təricilər intiharlar haqqında çox­saylı məcmuələrdə, xüsusilə kütləvi informasiya vasitələrində fərqli rəqəmlərlə göstərilir. Rusiyada dərc olu­nan «Огонёк» (1996, №45), «Голоса здо­ровья» (12.05.1996 №19), «Аргументы и факты» və digər nəşr­lərdə göstərilən məlumatlar biri-birindən kəskin surətdə fərqlənir. Hətta Ümumdünya Səhiyyə Təşkilatının nəşr etdiyi məcmuələr yalnız hesabat təqdim edən ölkələrin məlu­matları əsasında tərtib olunduğundan, dünyada mövcud olan əsil vəziy­yəti tam əks etdirmir. Almaniya kimi ölkələr intiharlar haq­qında məlumat­ları tam məxfi saxlayırlar. Keçmiş SSRİ-də, habelə MDB-yə üzv olan bəzi ölkələrdə də intiharların sayı ya gizlin sax­lanılır, ya da ÜST-ə, ümumiyyətlə təqdim etmirlər. Buna görə də ÜST-nin intiharlar haqqında məlu­matlarında fərqli göstəricilərin olması tama­milə mümkündür...

E.Dürkheym və bir sıra başqa sosioloqlar intiharlar üzrə təd­qiqatlar apararkən, belə bir qanunauy­ğunluq müəyyən et­mişlər ki, bir qayda olaraq intihar faktlarına görə orta göstəri­ciləri ilə seçilən ölkələrdə intiharların sayı, bədbəxt hadisələr və zorakı hərəkətlər nəticəsində ölənlərin sayına nisbətən üs­tün mövqeyi ilə səciyyəvidir.  Başqa sözlə, intihar yolu ilə ölən­lərin sayı, göstəri­lən digər səbəblərdən ölənlərin sayı­na nis­bə­tən daha çox olur. Bütün bunları nəzərə alaraq biz tədqiqatın gedişində bir qayda olaraq inti­har­ların göstəri­cilərinə dair mə­lu­mat­ların mənbələrini konkret olaraq göstər­məyə, sta­tistik məlumat­lara, sosioloji sorğulara və başqa tədqi­qatçıların əsərlərində göstərilən ümum­dünya, regio­­nal və ya Azər­bay­cana dair statistik məlumatlardan isti­fa­də etməyə çalış­mışıq.

Beynəlxalq təşkilatlar intiharla­rın sayına görə ölkələri üç əsas təsnifata ayırırlar: hər yüz min nəfərə düşən intihar edən şəxslərin sayı iyirmi nəfərdən çox olan ölkələr birinci təsnifata; hər yüz min nəfərə düşən intihar edən şəxslərin sayı on nəfərdən çox və iyirmi nəfərdən az düşən ölkələr ikinci təsnifata; hər yüz min nəfərə düşən intihar edən şəxslərin sayı on nəfərdən az düşən ölkələr isə üçüncü təsnifata aid edilir. Eləcə də həmin təşkilatın proqnozlarına görə hazırda dünyada ya­şayan 7 milyard əhali arasında çoxsaylı səbəblər üzündən inti­har faktları intensiv olaraq artmaqdadır. Qarşıdan gələn 2020-ci ilə­dək dünyada hər il intihar edənlərin sayının ən azı, bir milyon beş yüz min nəfəri keçəcəyi barədə proqnozlar verilir. Belə ki, 2012-ci ilin nəticələrinə görə, yüz min nəfərə düşən intihar edənlərin sayına dair birinci təsnifata görə Lit­vada 31,5, Koreyada 31,2, Qazaxıstanda 30,0, Belaru­siyada 25,3, Maca­rıstanda 24,6, Yaponiyada 23,8, Latviyada 22,9, Çində 22,2, Sloveniyada 21,9, Rusiyada 21,4, Ukraynada 21,2 nəfər intihar etmişdir. İkinci təsnifata görə intihar edən­lərin göstəriciləri Finlandiyada 19,2, Estoniyada 18,1, Mol­do­vada 17,4, Fransada 16,3, Polşada 15, Kubada 12,5, ABŞ-da 11,8, üçüncü təsnifat görə Avstraliyada 10, Al­ma­niyada 9,6, İtaliyada 6,3, İngiltərədə 6,9, İsraildə 5,8, Gürcüstanda 4,2, Yunanıstanda 3,5, Er­məni­standa 1,9, Azər­bay­canda 0,6 nə­fər təşkil etmişdir. Təhlillər göstərir ki, hər 100 min nəfərə düşən intihar edən şəxslərin sırasında kişilərin sayı Litvada 61,3, Latviyada 44,0, Qazaxıs­tanda 43,0, Ukraynada 38, Mol­dovada 30,1, Estoniyada 20,6, qadınlar sa­yı isə Litvada 10,4, Qazaxıstanda 9,4, Latviyada 8,2, Es­to­niyada 7,3, Ukray­nada isə 7,0 təşkil etmişdir. Qeyd edək ki, SSRİ-də in­ti­harlar haq­qında məlu­matlar yalnız 1989-cu ildən etibarən açıq elan edilmişdir.

Dünyada əhalisinin sayında öncül yerlər tutan bəzi ölkələrdə intiharların sayı böyük maraq doğurur. Məsələn 2011-ci ildə Çində 300 min nəfər, Hindistanda 160 min nəfər, ABŞ-da 37 min nəfər, Rusiya Federasiyasında 30 min nə­fər, Yaponiyada 30 min nəfər, Fransada 16 min nəfər, Uk­ray­­nada 10 min nəfərdən çox insan intihar etmişdir...

Ümumdünya göstəricilərinə görə, intiharın ən az baş verdiyi ölkə Misir, Haiti və Yamayka hesab olunur. SSRİ-nin mövcud olduğu dövrdə intihar faktları 1930-cu ildən 1989-cu ilə qədər olan müddətdə tam məxfi saxlanılmışdır. Bu da so­sia­lizm quruluşunun üstünlüyünü bir daha nümayiş etdir­mək­dən başqa, həm də çar Rusiyası dövrü ilə müqayisədə sovet döv­ründə inti­harların dəfələrlə artmasına dair rəqəmlərin gizli sax­lanılmasına xidmət edirdi. 1926-cı ildə Moskvada və Sank-Peterburqda hər yüz min nəfərə dü­şən intiharların sayı kişilər arasında 42 nəfər, qadınlar ara­sında isə 20 nəfər təşkil edirdi. Məxfi məlumat­lardan görünür ki, SSRİ-də intiharların ən yüksək göstəriciləri 1937-ci və 1947-ci illərdə qeydə alınmışdır. 1984-cü ildə yüz min nəfərə düşən intiharın sayı 39 nəfər təşkil edirdi. Həmin illərdə SSRİ intiharların sayına görə Macarıstandan sonra ikinci yerdə dayanırdı. Postsovet məkanında yenidən­qurma dövründə intiharların sayı nisbi olaraq aşağı düşsə də, 1988 -1994-cü illərdə iki də­fə­dən çox artmışdı. Eləcə də Rusiya Federasiyasında müs­tə­qillik il­lərində - son iyirmi ildə səkkiz yüz otuz min nə­fər­dən çox insan öz həyatına intihar yolu ilə son qoy­muş­dur. Ru­si­ya­nın müxtəlif regionlarında, xüsusilə Altay­da, Ko­midə, Ud­mur­tiya­da, Kori­yakidə yüz min nəfərə düşən inti­har­ların sayı artıq yüz nə­fəri keçmişdir. Bu dünyada ən yüksək gös­tə­ri­cilər hesab edilir...

Son illər xüsusilə gənclər arasında inti­har­la­rın sayının üç dəfədən çox artması böyük narahatlıq doğurur. Beynəlxalq təşkilatların dünya üzrə apardığı təhlillərdən görünür ki, intiharların 60 faizi yaz və yay aylarında baş verir. Bu, bir tərəfdən, insan orqaniz­min­də oyanma proseslərinin baş verməsi ilə əlaqədar­dırsa, digər tərəfdən, günün uzunluğu və günəş fəallığının yüksək olması ilə bağlıdır. İntiharların 70 faizinin geniş mənada depresiya, 30 faizinin isə digər müxtəlif səbəblər üzündən baş verdiyi müəyyən edilir. Ümumiyyətlə, ÜST 2012-ci il üçün apardığı təhlillər nəticə­sin­də baş verən inti­har­la­rın 800 səbəbini dəqiq­ləşdirmişdir. Ümumi­ləş­dirmə gös­tərmişdir ki, qeydə alınan intiharlar sırasında suisi­dent­lərin 19 faizinin cəzalan­maq qorxu­sundan, 18 faizinin ruhi sarsıntıdan və depresiya­dan, 18 faizinin ailə müna­qi­şə­ləri ilə əla­qədar olaraq, 6 faizinin qoca­lıq­dan və tənhalıqdan, 3 faizinin maddi itkilər üzün­dən, 2 faizinin şəxs üçün həyatın mənasının itiril­mə­sindən, 2 faizinin müxtəlif somatik xəs­təliklərdən, 32 faizinin isə naməlum səbəblərdən intihar et­diyi müəyyən edilmiş­dir. 16 ya­şına çatmamış və intihar edən gənclərin ya­rı­sın­dan çoxu uğur­suz məhəbbətin nəticəsi olaraq intihar yolunu tut­muş­dur...

 (Davamı var)

 Qeyd: İstifadə edilmiş 337 mənbə kitabın sonunda göstərilir.

 Təqdim etdi: Sultan Laçın