Misirdə baş qaldıran yeni üsyan dalğası deyəsən, Musri hakimiyyətinin sonunu gətirəcək. Aksiyaya milyonlarla insanın qoşulması və ordunun proseslərə müdaxilə edə biləcəyini açıqlaması ölkədaxili faktorların tamamilə hakimiyyətin əleyhinə yönəldiyini göstərir. Xarici faktorlar da Musrinin xeyrinə deyil. Dünyanın super gücü sayılan ABŞ Prezidentinin öz Misirli həmkarına dediyi “demokratiya yalnız seçki demək deyil” ifadələri əslində “istefa ver”mənasına gəlir. Çünki Misir prezidentinin öz hakimiyyətini qoruya biləcək yeganə arqumenti ölkə əhalisinin əksəriyyətinin onu müdafiə etməsi və bu iradənin keçirilən seçkidə ortaya çıxdığını və lazım gələrsə növbədənkənar yeni seçkiylə bunun bir daha sübuta yetirilməsinin mümkünlüyü faktına əsaslanırdı. Obama isə onunla telefon danışığında hakimiyyətdə qalmanın yalnız seçki yoluyla müəyyənləşməsi arqumentini istisna etdi. İndi Musrinin qarşısında hakimiyyəti ya təhvil aldığı kimi üsyanlarla, ya da müqavimətsiz şəkildə, necə deyərlər, üzüsulu tərzdə rəqiblərinə ötürməkdən başqa alternativ qalmayıb.
Təbii ki, Musrini bu acınacaqlı duruma düşürən səbəblər var və bu səbəblər insafən heç onun özündən də qaynaqlanmır. Misirin illərlə diktatorluq şəraitində idarə olunması, keçmiş idarəçilik sisteminin xalqın iradəsinə söykənməməsi, buna baxmayaraq ölkədə artıq formalaşmış olan iqtisadi güc mərkəzlərinin demokratik rejimi özünün mövcudluğu üçün təhlükə sayması, on illərlə davam edən istibdadın ölkə əhalisini faktiki olaraq iki qütbə bölməsi və sairə kimi amillər ölkəni bu günkü vəziyyətə düşməsinə səbəb olmuşdur. Başqa təbirlə desək, Hüsnü Mübarək zamanından qalan iqtisadi güc mərkəzlərinin yeni çağın gətirəcəyi rəqabətli iqtisadi quruluşda keçmiş metodlarla pul qazanma imkanları və ənənəvi idarəetmə orqanlarının yeni sistemin tələblərinə uyğun çalışmaq qabiliyyətləri yoxdur. Musri hakimiyyətinin isə özünün söykəndiyi elektoradın maraqlarından geri çəkilməsi mümkün deyil. Əks halda, o öz elektoradını da tamamilə itirər və oturduğu budağı kəsmiş olar.
Göründüyü kimi, Misiri indiki acınacaqlı vəziyyətə salan əslində Musridən əvvəlki rejimin vətəndanları iki kateqoriyaya bölməsi və onların bir-birinə düşmən kimi baxmasına şərait yaratmasıdır. Anti-demokratik keçmişin ölkədə bərqərar etdiyi bu qütbləşməni ortadan qaldırmaq isə artıq müşkül məsələdir və qütblər arasında qarşılıqlı anlaşma baş tutmadıqca Misiri inqilablardan xilas etmək də mümkün olmayacaq. İki ziddiyyəti bir arada tutan bu vəziyyət böhrandan başqa bir şey deyil və Misir böhranı Musrinin hakimiyyətdən getməsiylə də bitməyəcək.
Ölkənin böhrana sürükləyən əsas amil isə oradakı proseslərin daxili faktorların iradəsindən kənar qüvvələr tərəfindən idarə olunmasıdır. Hüsnü Mübarək rejiminin gətirdiyi sinifləşmə ortadan qalxmadan sistem dəyişikliyinə əl atılması, xüsusilə də bunun ölkənin əsas güc mərkəzi olan orduda islahatlar aparılmadan həyata keçirilməsi mütləq mənada sözügedən böhrana aparmalıydı və fikrimcə, Misirdə “narıncı inqilab”a dəstək verən xarici güc mərkəzləri də bunun fərqində idilər. Bəlkə də başda ABŞ olmaqla bütün Qərb dövlətləri əslində Misiri Hüsnü Mübarək rejiminin əlindən xilas etmək üçün indiki hakimiyyəti dəstəkləmirdilər. Onlara böhran içində çabalayan və uzun müddət özünə gələ bilməyən Misir lazım olduğu üçün İxvanül-müslimin hərəkatının lideri hakimiyyətə gətirilirdi. Məqsəd İslam dünyasının ən böyük dövlətlərindən biri olan Misiri içindən çıxa bilməyəcəyi təlatümlərə sürükləmək və gələcək dünyanın yaranmaqda olan yeni siyasi gücünü beşikdəykən boğmaq idi. Bu təbii ki, Qərb dünyasının perkpektiv məqsədiydi. Məsələnin bir də cari məqsəd tərəfi var. Məlum olduğu kimi, Amerikanın strateji müttəfiqi sayılan İsrail yerləşdiyi coğrafiyada getdikcə böyüməkdə olan islami intibahdan çəkinir. Sözügedən intibah onun müsəlman dünyasının ərazilərində böyüməsi hədəfinin önünü kəsə və bəlkə də zor gücünə yerləşdiyi coğrafiyadan belə uazaqlaşdırılmasıyla nəticələnə bilər. Odur ki, ətraf ölkələrinin ərazilərində heç vaxt içindən çıxılması mümkün olmayan böhranlar yaradılmalı, demokratik idarəetmə üsulunun yerini üsyanlarla hakimiyyət dəyişikləri almalıdır. Əslində ABŞ Prezidenti Obamanın Misirli həmkarına “demokratiya yalnız seçki demək deyildir” deməsi də bunu sübut edir.
Obamanın bu fikri istənilən ölkədə kiçik bir qüvvə ilə hakimiyyət dəyişikliyinə nail olmağın ən bariz arqumentidir. Bu fikir seçkidə qələbə çalmaq imkanı olmayan istənilən qüvvəni meydanlara tökməklə hakimiyyət dəyişikliyinə nail olmağın yolunu açır və hakimiyyətə üsyanlar yoluyla gəlməyi legitimləşdirir və bəlkə də Yaxın Şərqdə bənzər proseslərin baş verməsinin ilk siqnalıdır. Nə qədər ki gec deyil, ərəb baharlarının yaşanmadığı ölkələri bu acınacaqlı taledən yalnız hakimiyyətlərin demokratik islahatlar aparması və siyasi güc mərkəzlərinin bütün qütblərə eyni gözlə baxması, “milli” və ya “anti-milli ünsür” anlayışlarından imtina etməsi xilas edə bilər.
Əks halda üsyanların legitim sayıldığı indiki şəraitdə heç bir hakimiyyət öz yerini rəqiblərinə ötürməkdən sığortalanmayıb. Əlinin altında hansısa“ünsürləri”n qarşısını almaqda ixtisaslaşmış polis, ordu qüvvələri olsa belə. Unudulmamalıdır ki, Musrinin də aksiyaları dağıtmağa qabil olan güclü polis qüvvələri vardı.
Heydər OÄžUZ
