Avropada mühacirətdə yaşayan tanınmış hüquqşünas Ataxan Əbilov Moderator.az -a aşağıdakı yazını göndərib:

Qeyd edək ki, 2014 -cü ilin yayında saytımızda yayımlanan yazı ilə aşağıdakı keçiddən istifadə edərək tanış ola bilərsiniz.

Əvvəlki yazı : //moderator.az/?xeber=50056

Moderator.az həmin yazını təqdim edir:

"Azərbaycanda sonu bitməyən növbəti represiya mərhələsi, ölkənin üzdə olan dəyərli insanların bir qrupunun əsassız və qanunsuz təqibi, həbsi və onların işgəncələrə məruz qalması bu barədə düşünməyi keçən müddətdə ikinci plana keçirtdi. Buna baxmayaraq cəmiyyətimizin xilasında təhsilin oynaya biləcəyi roluna və bu sahədə baş alıb gedən özbaşnalıqlara, rüşvət və korrupsiya, sovetdən qalma təhsil sistemin dağıdılıb, yerində təhsildən qeyri hər şeyin olduğu bir sistemin yaradılmasına, tez-tez ölkədəki təhsillə bağlı gündəmini zəpt edən neqativ olaylara rəgmən bu barədə danışmaq və insanlarımızı məlumatlandırmaq çox aktualdır və görünür bu aktuallıq hələ uzun müddət gündəmdən düşməyəcək. 

Yazının hədəfi heç də Niderland təhsil sisteminin reklamı deyil. Əsas məqsəd dünyanın inkişaf etmiş dövlətlərin birində təhsillə bağlı formalaşan ənənələrdən, onun müsbət cəhətlərindən Azərbaycanın geniş vətəndaş kütləsini xəbərdar etmək və prespektivdə cəmiyyətimizi ondan faydalanmaq imkanıyla təmin etməkdir. 

Qeyd edilənlərlə bağlı bu yazıda çox qısa da olsa Niderlandda ali təhsilin formaları, qəbul qaydaları, ali təhsil haqqı, ali təhsilin təşkili və qiymətləndirmə sistemi, tələbə-müəllim münasibətləri, təhsilin hüquqi tənzimi kimi məsələlərin üzərində dayanaram. 

Niderlandda ali təhsil verən müəssisələr iki qrupa bölünüb: 1) Ali məktəblər (Hogeschool); 2) Universitetlər. Onlar arasında fərq abituriyentlərinin orta təhsil diplomların müxtəlifliyi, tədrisin məzmunu və müddəti, verdikləri diplomların dərəcələrilə ölçülür. 

Mövzula bağlı ikinci yazıda orta təhsillə haqqında yazmışdıq və orada orta təhsilin növləri və sonda məzunların aldıqları diplomların səviyyəsinə toxunmuşduq. Universitetə gedəcək orta məktəb şagirdi artıq 12 yaşından bu barədə informasiyalı olur və 8 illik ibtidai təhsildən sonra (ibtidai təhsil 4 yaşından başlayır və normalda 12 yaşa qədər davam edir) orta təhsili 6 ilə başa vurur. Ali məktəbə yönlənənlər isə orta təhsili 5 ilə alırlar. Müxtəlif təhsil səviyyəli qrupların olduğu orta məktəblər müvafiq olaraq Ali məktəb və Universitetlərlə sıx əməkdaşlıq edir. Orta məktəbi müvəffəqiyyətlə bitirən məzunun ali təhsilə yolu açıqdır və buna görə qəbul imtahanı verilmir. Ali təhsillə bağlı müəssənin (Ali məktəb və Universitet) seçilməsi abituriyentin arzusula baş verir. O, aldığı orta təhsil diplomunun səviyyəsinə uyğun olaraq, komputerinin arxasında oturub ölkə daxilində müvafiq ali təhsil müəssisəni seçməkdə sərbəstdir. 

Yeri gəlmişkən burda bir daha qeyd etmək istərdim ki, təhsil alma ilə bağlı Niderlandda yaşayan bütün uşaqlar eyni start imkanlarına malikdir, yəni valideyninin sosial nərdivanın hansı pilləsində (milyonçu və ya kasıb, vəzifəli və ya sıravi, şəhərli və ya kəndli və s.) yer tutmasından asılı olmayaraq uşaqlar eyni real imkanlara malikdir. 

Ali məktəblərdə təhsil praktiki, Universitetlərdə isə təhsil elmi-nəzəri xarakter daşıyır. Ali məktəblərdə bakalvr diplomunu 4 ilə aımaq olur. Universitetlər isə 3 illik bakalavr və 1 illik master (magistr) diplomunu verirlər. 

Niderlandda ali məktəblərdə təhsil alma ilə bağlı təhsil haqqı məsələsi həlli müşkülə dönə biləcək məsələ ola bilməz. Düzdür son illər davam edən iqtisadi böhranla bağlı bir neçə dəfə bu məsələdə korrektələr edilib. Amma hər bir halda təhsil haqqına ödəmə ilə bağlı kimsənin iradəsindən kənar təhsili dayandırması halına təsadüf oluna bilməz. 

Təhsil haqqı məsələsinə yanaşmada əsas prinsip kimi tələbənin valideynlərinin gəlirləri götürülür. Qeyd etmək yerinə düşər ki, Niderlandda bütün vətəndaşların gəlirləri şəffafdır, vergidən yayınma ilə bağlı gəliri hansısa formada gizlətmə ağır cərimələrlə müşayət olunur. Valideynlərinin aylıq gəlirləri minimum yaşayış səviyyəsinin tələb etdiyi həddə (təxminən 1800 avro) və ya ondan azdırsa, dövlət tələbəyə təhsil haqqı üçün subsidiya və çib xərcləri verir. Subsidiyanın məzmunu və şərtlərinə tələbənin nəaliyyətləri təsir göstərir. 

Bir illik təhsil haqqının məbləği çox cüzi fərqlərlə bir aylıq minimum əmək haqqı (1800 avro - buna yaşayış minimumu da deyilir) civarındadır. Bu Niderland vətəndaşları və ya burada yaşayış hüququna malik olanlar üçün nəzərdə tutulub. Xaricilər üçün bu məbləğ 5 dəfədən 10 dəfəyə qədər arta bilər. Universitetlərdə təhsil haqqı Ali məktəblərlə müqayisədə bir qayda olaraq bir neçə yüz avro çox olur. 

Ali təhsil müəssisələrini Kollegiyalar idarə edir və müəssisəyə güclü ictimai nəzarət sistemi mövcüddür. Sədrin rəhbərlik etdiyi Kollegiyaların fəaliyyəti Ali təhsil və elmi tədqiqat haqqında Qanunla tənzimlənir. Təhsilin keyfiyyəti, məqsədliliyi, hüquqa uyğunluğu və davamlılığı başlıca məsələlərdir. 

Ali təhsil müəssələri hüquqi şəxs statusuna malik olub və əsas hissəsi ümumi hüquq xarakterli təsisatlardır. 

Tələbələrin bilik səviyyəsi 100 ballıq və müvafiq kreditlə qiymətləndirilir. 100 mümkün baldan 55 və artıq bal toplayan tələbə predmeti qazanmış olur. Eyni zamanda tədris yükünə müvafiq olaraq hər bir fənnə müəyyən məbləğdə kredit (1 dən 5-ə qədər) təhkim olunur. Predmetdən müsbət qiymət alan (55 bal +) tələbə həmin predmetə təhkim edilmiş kredeti almış olur. Birinci kursda bir neçə fəndən müsbət qiymət almanın 2-ci kursa keçmənin məcburi şərtindən qeyri tələbənin imtahan kəsirinə görə təhsil müəssəsindən çıxarılması (qovulması) halı istisnadır. 

Tədris müəssəsinin personalı əsasən gənc müəllimlərdən ibarətdir. Yaşı 65-i ötmüş professor və müəllimlərə Universitet dəhlizlərində təsadüf edilməz. 

Təhsil müəssisələri yüksək texniki avadanlıqla təchiz edilib və təris üçün hər cür şəraitə malikdir. Mühazirələr son texnoloji imkanlardan istifadə edilməklə aparılır. İnternetin imkanlarından çox keyfiyyətli formada istifadə olunur. 

Tədris prosesində tələbə və müəllimlərin işgüzar münasibətlərinə vacib şərt kimi baxılır. Azərbaycan ali məktəb auditoriyasının keşmiş tələbəsi və müəllimi kimi qeyd edə bilərəm ki, bu istiqamətdə Azərbaycan və Niderland paralelləri heç bir çərçivəyə sığa bilməz. 

Professorun işə velisopedlə gəlməsi, tələbənin geyimindən heç nə ilə fərqlənməyən çox sadə geyimi, pedaqoji həsaslığı, özünü tələbəyə və auditoriyaya həsr etmə bacarığı adi davranış normalarıdır. Tələbə auditoriyasındakı mühit professora çəkinmədən tələbənin verdiyi sualı bilmədiyini etiraf etməyə imkan verir. Təhsildə rüşvətdən və tapşırılma sindromundan hətta şüuraltı belə söhbət gedə bilməz. 

Burada təhsilin heç bir elementi formal xarakter daşıya bilməz. Təhsildə nəzəri və praktiki ahənglik əsas şərtdir. Əzbərçilik, şablonluq tədrisə yaddır. Adi bir misal. Hüquq fakültəsinin tələbəsindən hansısa məcəllənin maddələrini əzbərləmək tələb olunmur. Buna heç ehtiyac da qalmır. Çünki imtahanda məcəllə tələbənin əlinin altında olur. Prosesdə qanunu əzbərləmək deyil, onu tətbiq etməyi bacarmaq həlledici şərtdir. 

Yazı geniş oxucu auditoriyası üçün nəzərdə tutulduğundan məlumat xarakterli idi. Əslində bir yazı ilə Niderlandda ali təhsili bütünlüklə işıqlandırmaq mümkün də deyil. Hər bir halda məqsədi insanlarımıza informasiya vermək olan bu yazının özünün missiyasına nail olacağına ümidliyik...