Kollektiv Təhlükəsizlik Müqaviləsi Təşkilatı (KTMT) 1992-ci il mayın 15-də Moskvada yeni hərbi təşkilat kimi yaradılıb.

Sovet İttifaqının süqutu və Varşava Kollektiv Təhlükəsizlik Müqaviləsi Təşkilatının faktiki olaraq fəaliyyətini dayandırdığı şəraitdə Yeltsin Rusiyası Kremlin keçmiş müttəfiq respublikalarında hərbi nüfuzunu saxlamaq üçün bu formatda yeni təşkilat yaratmışdı. O zaman düşünürdülər ki, KTMT həm də Şərqə doğru sürətlə irəliləyən NATO-ya qarşı durdurucu qüvvə olacaq.

1992-ci ildə Özbəkistan paytaxtı Daşkənddə yaradılan KTMT Rusiya, Belarus, Qazaxıstan, Qırğızıstan, Tacikistan, Ermənistan və ev sahibi Özbəkistandan ibarət idi. Kreml hərbi təşkilatın sıralarını genişləndirmək və təşkilata yeni üzvlər cəlb etməyə çalışsa da, ötən 24 illik zaman köhnə üzvlərini itirməklə yadda qaldı.

Məsələn, Özbəkistan 2 dəfə təşkilatdan çıxıb sonradan qayıtsa da, hazırda KTMT-da təmsil olunmur. Təbii ki, Rusiya KTMT-nı NATO-ya rəqib kimi görərək Varşava Müqaviləsi Təşkilatının vərəsəsi hesab edir. Amma realıq bundan ibarətdir ki, 51 ölkənin təmsil olunduğu NATO 6 ölkə ilə təsmil edilən KTMT-dan daha çevrik, qlobal və üstün təşkilatdır. Bu əsnada Kollektiv Təhlükəsizlik Müqaviləsi Təşkilatının içində də nufuz savaşı önəm kəsb edir. Aydındır ki, Kollektiv Təhlükəsizlik Müqaviləsi Təşkilatının bütün ağırlığı Rusiyanın üzərinə düşür. Rəsmi Moskva bu təşkilata üzv olan dövlətlər arasında fikir ayrılığının yaranmasından çəkinir və silah satışında təklif etdiyi imtiyazlarla onları əlində saxlamaq istəyir.

Lakin bu istək həmişə alnmır. Xüsusən Dağlıq Qarabağda baş verən hadisələr bunun ortaya qoydu. Kollektiv Təhlükəsizlik Müqaviləsi Təşkilatından danışarkən ilk növbədə belə bir amil nəzərə alınmalıdır ”“ bu hərbi təşkilat yarandığı gündən bəri heç bir silahlı insidnetdə, münaqişədə istifadə olunmayıb.

Faktiki olaraq, KTMT potensialı olmayan, dövrünün hərbi çağırışlarına cavab verməyən oyuncaq qurumdur. Buna sübut olaraq 2010-cu ildə Qırğızstanda baş verən hadisləri yada salmaq olar. Həmin vaxt Qırğızıstanda etnik özbəklərə qarşı başlayan hücumlar tezliklə kütləvi iğtişaşalara çevrildi. İki mindən artıq insanın ölümünə, 450 min özbəyin qaçqına çevrliməsinə və Daşkəndlə Bişkek arasında müharibə həddinə çatacaq situasiya yarandı. Kollektiv Təhlükəsizklik Müqsviləsi Təşkilatı baş verənlərə yalnız Baş katib Nikolay Bordyujanın “Biz Mərkəzi Asiya regioninda baş verən etnik gərginlikdən narahatıq” bəyanatını verməklə kifayətləndi. Reallıqda vəzyyətin kardinal olaraq dəyişdirilməsi, bölgədə qan tökülməsinin qarşısını almaq üçün heç bir addım, sülhməramlı qüvvə göndərilməsi gerçəkləşdirilmədi. Sonuncu dəfə isə Dağlıq Qarabağda baş verən hadisələr zamanı Ermənistan tərəfi KTMT-dan narazı qaldı. İşğalçı Ermənistan nəinki hərbi yardım almadığının, hətta hərbi təşkilatın Qazaxıstan və Belarus kimi üzvlərinin ona qarşı olduğunu hiss etdi.

Reallıq Cənubi Qafqaz iqtisadiyyatının 70%-ni özündə cəmləşdirən Azərbaycanın bir partnyor kimi regional autsayder Ermənistanda daha böyük şanslara malik olması ilə bağlı idi. Kollektiv Təhlükəsizlik Müqaviləsi Təşkilatı ilə yanaşı, Avrasiya Birliyi və Gömrük İttifaqında da birlikdə təmsil edilən bu üç ölkə heç bir halda real əməkdaşlığa gedə bilməzlər.

Əslində Kollektiv Təhlükəsizlik Müqaviləsi Təşkilatı Moskvanın müxtəlif geosiyasi və iqtisadi şantaj arsenalından istifadə edərək zorla arxasınca apardığı fərqli maraqlara malik dövlətlərdən ibarətdir. Azərbaycanla etnik və dini ortaqlıqla yanaşı, iqtisadi maraqları da ortaq olan Qazaxıstan xüsusən bu əsnada önəmli rol oynayır.

 Sonda Belarus prezidenti Aleksandr Lukaşenkonun KTMT ilə bağlı fikrini yada salmaq lazımdır: “Kollektiv Təhlükəsizlik Müqaviləsi Təşkilatı bizim tərəfimizdən hərbi blok kimi görülmür. Bu təhlükəsizlik sahəsində geniş problemləri həll edən beynəlxalq regional təşkilatdır. KTMT hərbi planda perspektivli deyil”.(modern.az)