Belçikada daxili siyasi gərginlik artmaqdadır. Müstəqillik tərəftarı olan katalon lideri Carles Puigdemont və nazirləri Brükselə gəlməsiylə özünü katalon probleminin mərkəzində tapan Belçikada daxili siyasi proseslər günü günündən cətinləşməkdədir.

Əslində Belçikada bu vəziyyət gözlənilən idi. Belçikanın bugünki vəziyyətini təhlil etmədən öncə onun tarixinə baxmaq lazımdır. Belçika tarixi boyunca müxtəlif dövlətlərin suverenliyi altında olan bir bölgə kimi tanınıb. İspaniya və Avstriya imperiyaları Fransa inqilabından sonra isə Napoleonun rəhbərliyi altında Fransa hakimiyyətində olmaları elə bugünki problemlərin özəyini təşkil edir. 1830-cu illərdə Londondakı beynəlxalq konfransda Belçika dövləti kimi tanındı.

Beləliklə, Belçika Avropanın güclü dövlətləri tərəfindən 1830-ci ildə "tampon bölgə" olaraq quruldu. Dövlətin başına isə İngiliz kral ailəsinə mənsub alman şahzadə kral olaraq təyin edildi.Yəni bu günkü Belçika kral ailəsi Britanya kral ailəsiylə qan qohumudur. Əlbəttə dünyanı öz aralarında bölüsdürən güclər Belcikaya da öz iqtisadiyyatını gücləndirməsi üçün Anqolanı güzəşdə getdilər. Belçikada bu gün aktual olan və ölkə üçün əsas başağrısına çevrilən flaman-valon problemi məhz bu dövrə qədər uzanır. Napoleon dövründə ölkədə yaranan və Fransız dilində danışan idarəci elita siyasi üstünlüklər əldə edərkən, Flem danışanların ölkə əhalisində daha çox yer almalarına baxmayaraq, siyasi cədvəldə aldıqları iştirak eyni nisbətdə olmamışdır. Bu da flaman cəmiyyətində narazılıq yaratdı. Bu vəziyyətə reaksiya olaraq Flaman Hərəkatı ortaya çıxdı və öz dillərinin ikinci sinif bir dil olaraq görülməsi səbəbiylə milliyyətçi bir xüsusiyyət qazandı. Ancaq bu hərəkətə cavab olaraq Belçikadakı əks reaksiyalar ortaya çıxmağa başladı. Belçika millətçiləri və fransız dilli Wallons siyasi sistemi müdafiə etməyə başladılar. Bu 1940-cı ilədək ikinci dil problem idi. İkinci Dünya müharibəsindən sonra iqtisadi bir ölçü əldə etmişdir.

Müharibədən sonrakı Valon bölgəsində iqtisadi fəlakətə baxmayaraq, flamanların yaşadığı Flanders bölgəsinin iqtisadi inkişafı iki qrup arasındakı fərqləri daha da gücləndirdi. Bu vəziyyətdən sonra özlərini Belçikalı hesab edən Wallons, Flaman mövqeyinə millətçiliyini artırdı. Bu gün Belçikada flamanlar dil və etnik səbəblərlə ayrılıqçı istəklərini ortaya qorakən buna qarşılıq valonlar sosial-iqtisadi olaraq Belçikanın ərazi bütövlüyünü müdafiə edirlər. Valonlar və flamandlar, 20-ci əsrin ikinci yarısından etibarən təşkilatlanmağa və siyasi mühitdə fəaliyyət göstərməyə başlamışlar. Siyasət sahəsindəki maraqlarını müdafiə etməyə başlayan bu qruplar, ölkədə mövcud olan mühafizəkar və liberal partiyalarda dil bölmələrini yaşamağa başladılar. Problemin gedərək dərinləşməsi ilə 1970 islahatı reallaşdırılmış və dövlətin quruluşu xalq-dövlət olmaqdan bölgəsəlləşməyə və federalizmə keçmisdir. Bunun yanında Belçikanın iki mədəni quruluşunun qəbul edilməsindəki məqsəd bütövlüyü təmin etmək məqsədi olarkən, bu vəziyyət valonlar və flamand daha homogen bir quruluşa aparmışdır. Belçikalılar, 1980-ci illərin başında “model olma” iddiasıyla yönəldikləri federal sistemlə yerli parlament və rəhbərliklərin səlahiyyətlərini genişləndirdi.

Valonya, Flandre və Brüssel bölgələrində fərqli hökumətlər qurularkən, "separatizm" (seperatisme) ölkə konstitusiyasının "əsas prinsipləri" arasında iştirak etdi. Bu vəziyyət, Valonlar, Flamand və Brükselliler arasındakı uçurumu artırarkən, mənfəət qarşıdurmalarını da sürətləndirdi. Siyasi partiyaları da Flaman və Valon olaraq bölünən ölkədə ayrı-ayrı qurulmuş liberal, mühafizəkar və ya sosialist Flaman partiyaları ilə Valon partiyalarının, ideoloji meylləri eyni göründüyü halda tamamilə fərqli görüşlər içində qarşıdurmaları da sürət qazandı. Siyasətçilər, təşkilatlar və vətəndaşlar arasında dialoq gedərək qopdu, cəmiyyətlər arası mənfəət döyüşləri artdı. "Milli marş" və "bayraq" kimi anlayışların geniş ölçüdə məna itirdiyi ölkədə "Belçikalı" sözü, gedərək yerini "Flaman", "Valon" və "Brükselli" yə buraxdı. Siyasətçilər, regional problemləri aşmaq və öz seçicilərinin tələblərini cavablandırmaq üçün dövlət büdcəsini kiçildib regional büdcəsi ağırlıq verdi. "Federal təşkilatlar" dövlətin ortaq malları, dəyərləri, mənfəətləri üçün qərar qəbul edə bilməz vəziyyətə gəldi. Dəmir yollarını, vergi sistemini və ictimai sığortaları da "bölgəsəlləştirmə" hədəfi ön plana çıxdı. Flaman seqmentində yüzdə 8 olan işsizlik nisbəti Valonya'da yüzdə 20-ə çatanda Flamandlar "Valonlar sosial sığorta və xəstəxana xərclərini qarşılamağı rədd etmə" meylinə girdi. Bütün bunları nəzərə aldıqda əlbətdəki bir neçə sual bu gün Belçika içtimayyətini düşündürür. Belçikanı necə bir gələcək gözləyir? Belçikadakı vəziyyət digər Avropa ölkələrinə nəzərən daha qarışıqdır. Buradakı ünsürləri bir arada tutacaq dil din ortaq etnik kimlik və dövlətçilik dəyərləri yoxdur.Lakin məsələnin bu dənli ciddiləşməsi hər şeydən əvvəl iqtisadi balansın pozulmasından iləri gəlir. Ehtimalki Beçikanin bu günki veziyyəti gələcəkdə onunda "Çexoslovakiyanın "taleyini bölüşəcəyini göstərir.1993-cü ildə bir neçə gündə bölünən bu ölkənin sərhədlərinin və şərtlərinin Belçikaya çox bənzədiyi Belçika rəsmilərindədə qorxu oyadir.Onuda qeyd etmək yerinə düşər ki Çekoslavakyanın bölünməsi "6 ayda" və "asanlıqla" tamamlanmişdır. "Federal sistemi" sarsılan və geniş bir kütlə tərəfindən "fiyasko" olaraq xarakterizə edilən Belçikada geləcəkə iki və ya daha çox sayda müstəqil dövlətin yaranmasıyla keçmiş Çexoslavakiyanın taleyini bölüşə bilər.

TURAN RZAYEV

Qərbi Kaspi Universitetinin Tətbiqi Politologiya Mərkəzinin eskperti