Siyasi idarəetmə quruluşundan asılı olmayaraq, dünyanın istənilən ölkəsində daşınmaz əmlakın hər kəs üçün eyni anlam və əhəmiyyət kəsb etdiyi məlumdur. Bu baxımdan ölkəmizdə də daşınmaz əmlak bir mülkiyyət növü kimi mühüm önəm kəsb edir. Lakin bu da bir həqiqətdir ki, bəzən uzun illər ərzində gərgin əmək nəticəsində əldə edilən daşınmaz əmlak, yanğın, zəlzələ, daşqın və s. kimi fövqəladə hallar nəticəsində bir anda məhv ola, yaxud ciddi zərər görə bilir. Bu isə mahiyyət etibari ilə çoxillik zəhmətin, böyük maliyyə vəsaitinin itirilməsi deməkdir. Hansı ki, bu riskin harada yerləşməsindən, hansı məbləğdə qiymətləndirilməsindən asılı olmayaraq, istənilən daşınmaz əmlak üçün keçərli olduğu birmənalıdır.Bu isə o deməkdir ki, bu gün dəyəri yüz min və ya milyonlarla hesablanan əmlaka sahib olan şəxsin belə sabah heç nəsiz qalmaq, hər şeyi sıfırdan başlamaq ehtimalı var. Bəs vəziyyətdən çıxış yolu varmı? Ömürlük zəhmətin nəticəsini sona qədər qoruyub saxlamaq mükündürmü?
Fövqəladə hallara meydan oxuyan “göydəndüşmə xilas”
İstər dünya, istərsə də Azərbaycan təcrübəsi göstərir ki, mövcud risklərdən qaçmaq, bu qəbildən olan istənilən təhlükəni önləməyin çox sadə yolu mövcuddur. “Göydəndüşmə xilas” hesab ediləcək bu yol isə daşınmaz əmlakın icbari sığortasını həyata keçirməklə bağlıdır. Istənilən daşınmaz əmlak növünün icbari sığortasını təmin etməklə, həmin əmlakı hər cür risk və arzuedilməz aqibətdən hifz etmək mümkündür. Çünki sığortalanan daşınmaz əmlak hər hansı fövqəladə hadisə nəticəsində zərər görərsə, o zaman vətəndaşa dəyən zərər ödəniləcək ki, bu da həmin şəxsin fövqəladə hadisədən itkisiz çıxması deməkdir. Odur ki, hər bir daşınmaz əmlak sahibi öz marağı baxımından sahib olduğu daşınmaz əmlakın icbari sığortasında maraqlı olmalı, öz əmlakını yalnız bu şəkildə etibarlı şəkildə qoruya biləcəyini anlamalıdır.
İnsanları icbari sığortadan uzaq tutan üç başlıca səbəb...
Təəssüflər olsun ki, istər sosial şəbəkələrdə, istərsə də mediada zaman-zaman aparılan sorğu və araşdırmalar insanların önəmli bir qisminin daşınmaz əmlakın icbari sığortasına o qədər də maraq göstərmədiyini ortaya çıxarır. Daşınmaz əmlakın icbari sığortasına olan bu laqeydliyin arxasında isə üç başlıca səbəb dayanır ki, bunlardan biri yetərincə bilgi və məlumata sahib olmamaqdır. Məhz daşınmaz əmlakın icbari sığortası və bunun önəmi ilə bağlı yetərli məlumata sahib olmamaq, insanların sığortaya lazımi maraq göstərməməsinin əsas səbəblərindəndir. Hansı ki, bu məsələdə KİV-lərin, media orqanlarının daşınmaz əmlakın icbari sığortasının əhəmiyyətinə yetərincə yer ayırmaması da az rol oynamır.
Insanların daşınmaz əmlakın icbari sığortasına marağını azaldan digər bir səbəb, sığorta şirkətlərinə olan inam və etibarın lazımı səviyyədə olmamasıdır. Təəssüflə də olsa qeyd etməliyik ki, bu günə qədər bəzi sığorta şirkətlərinin öz işinə lazımi məsuliyyətlə yanaşmaması, üzərinə götürdüyü öhdəlikləri tam şəkildə yerinə yetirməməsi vətəndaşların bəlli bir qismində ümumilikdə sığorta sisteminin etibarlılığına qarşı bri şübhə formalaşdırıb.
Vətəndaşların bir qisminin icbari sığortaya maraq göstərməməsinin digər bir səbəbi isə onların bəzilərinin bu əmlaka qanuni əsaslarla sahib olmaması gerçəyidir. Hansı ki, Azərbaycan Respublikası Mülki Məcəlləsinin 180-ci maddəsində qeyd olunur ki, özbaşına tikinti sayılan daşınmaz əmlak, Azərbaycan Respublikasının Mülki Məcəlləsinə və Azərbaycan Respublikasının Şəhərsalma və Tikinti Məcəlləsinə uyğun olaraq sökülməsi barədə qərar qəbul edilmiş,eləcə də , tikintisi başa çatmayan və qəzalı vəziyyətdə olan daşınmaz əmlak icbari sığortaya cəlb olunmur.
Məlumat üçün qeyd edək ki, hazırda sadəcə Bakı şəhəri və Abşeron yarımadasında 500 minə qədər sənədsiz evin olduğu ehtimal olunur. Bu isə yüz minlərlə ecin daşınmaz əmlakın icbari sığortasından yararlana bilməməsi deməkdir.
“Dövlətin humanizmi vətəndaşı arxayın salmamaldır”
Millət vəkili Vahid Əhmədov hesab edir ki, əhalinin daşınmaz əmlakın icbari sığortasına marağı lazımi səviyyədə olmasa da, son bir ildə ticarət mərkəzlərində baş verən yanğınlar daşınmaz əmlakı sığortalamağın nə qədər vacib olduğunu bir kəs daha ortaya qoymuş oldu:
“Doğrusu, mən vətəndaşların daşınmaz əmlakın icbari sığortasına böyük maraq göstərdiyini görmürəm. Lakin son illər baş verən hadisələr, xüsusilə də ticarət mərkəzlərində baş verən yanğın olayları və s. göstərdi ki, daşınmaz əmlakın icbari sığortası olduqca vacibdir. Insanlar anlamalıdır ki, dövlət hər dəfə fövqəladə hallar zamanı bu ziyanı qarşılamayacaq.
Bildiyiniz kimi, bizdə adətən ölkə başçısı humanist addım ataraq dəyən zərərin kompensasiyası istiqamətində müəyyən addımlar atır. Amma hər bir sahibkar, istər özəl, istərsə də dövlət təşkilatı olsun, başa düşməlidir ki, öz əmlakını sığorta etdirməlidir.
Son vaxtlar evlərin sığortası ilə bağlı ciddi işlər həyata keçirilir. Evlərin əksəriyyəti sığorta olunub. Lakin problemli məqamlar da mövcuddur. Bizdə qeydiyyata alınmayan evlər də var. Hansı ki, onlara çıxarış verilməyib. Biz bu məsələni də həll etməliyik. Yalnız bundan sonra həmin evlərin sığortası məsələsini birdəfəlik həll edə bilərik”.
4 əsrlik sistem, 58 milyardlıq sığorta, 90%-lik aktivlik...
Dünya dövlətlərinin təcrübəsi göstərir ki, qabaqcıl ölkələrdə daşınmaz əmlakın sığortasına maraq kifayət qədər böyükdür. Belə ki, dünyanın qabaqcıl ölkələrində daşınmaz əmlakın sığortası göstəricisi təxminən 90%-dir. Bu göstəricinin özü inkişaf etmiş dövlətərin sığorta amilinə verdiyi diqqəti əks etdirir.
2001-ci ilin 11 sentyabrında ABŞ-ın Nyu-York şəhərində Dünya Ticarət Mərkəzinin əkiz qüllələrinə edilən terror hücumu bir kəs daha sığorta sisteminin önəmini ortaya qoydu. Belə ki, məlum terror aktı nəticəsində 58 milyardlıq zərərə yol açılsa da, nə dövlət, nə də əmlak sahibləri maddi anlamda hər hansı zərərlə üzləşmədi. Buna səbəb həmin binaların sığortalanması idi. Nəticədə 58 milyardlıq zərər məhz sığorta şirkətləri tərəfindən qarşılandı.
Bir sözlə, görünən odur ki, 1681-ci ildə, yəni 4 əsr bundan öncə iqtisadçı Nikolas Barbon tərəfindən yaradılan əmlakın sığortalanması sistemi öz aktuallaığını zamanla daha da artırmaqdadır.
Ölkə başçısından qızıl tövsiyə: “Bunu edin ki, bədbəxt hadisə baş verəndə sığorta şirkətinə müraciət edə biləsiniz”
Qeyd edək ki, daşınmaz əmlakın icbari sığortası, bunun əmlak sahibləri üçün önəmi prezident İlham Əliyev tərəfindən də vaxtaşırı olaraq dilə gətirilib, ölkə başçısı bununla bağlı mövqeyini dəfələrə aydın şəkildə ortaya qoyub. Təkcə bir faktı vurğulayaq ki, ölkə başçısı 2019-cu ilin 19 dekabr tarixində pambıqçılıq mövsümünün yekunları və 2020-ci ildə görüləcək tədbirlər ilə bağlı keçirilən müşavirədə bəzi sahibkarların öz əmlakını sığorta etdirmədiyini, bədbəxt hadisə baş verən zaman isə dövlətdən kömək gözlədiyini sərt tənqid etdi, əmlak sahiblərini öz əmlakını sığortalamağa səslədi:
“Bu il zəlzələ olmuşdur. Üstündən cəmi 10 ay keçib, bütün əsas tikinti işləri artıq başa çatıb. Minlərlə ev tikildi, təmir və bərpa edildi. Bəziləri deyir ki, indi vətəndaşlar gərək bu evləri özləri bərpa etsinlər, gərək sığortalasınlar. Əlbəttə, gərək sığortalasınlar. Mən də söz düşmüşkən bunu deməliyəm, o cümlədən ticarət obyektləri, onların hər biri sığortalanmalıdır ki, sabah bədbəxt hadisə, yanğın baş verəndə gedib sığorta şirkətinə müraciət etsin. Yoxsa ki, yanğın baş verir, günahkar da özüdür, sonra da gəlib deyirlər ki, dövlət bunun pulunu versin. Hansı ölkədə belə şey var? Hansı ölkədə dövlət özəl sahibkara hansısa bədbəxt hadisəyə görə təzminat ödəyir? Heç bir yerdə belə şey yoxdur. Hərə gedir öz əmlakını, öz mülkünü sığortalayır, bədbəxt hadisə baş verəndə sığorta şirkəti gəlib onun pulunu verir, vəssalam. Bizdə də belə olmalıdır. Mən bunu özəl şirkətlərə, ticarət obyektlərinə aid edirəm və xəbərdarlıq edirəm ki, əgər haradasa daşqın, yanğın nəticəsində nəsə yanır, batırsa, dövlətdən dəstək almağa ümid etmək lazım deyil. Düzdür, biz bəzi hallarda ən kasıb, ən yoxsul təbəqəyə kömək göstəririk. Amma altında böyük maşınlar, mülklər, villalar olan sahibkara dövlət nə üçün kömək etməlidir? Axı, bu, ədalətsizdir. Dövlət kimə kömək etməlidir, ehtiyacı olana. Pulu olan adam özü kasıba kömək etməlidir. Mən bunu sahibkarlara dəfələrlə demişəm, onların sosial məsuliyyəti olmalıdır”.
Göründüyü kimi, ölkə başçısı hər bir əmlak sahibini öz əmlakının qayğısına qalmağa, onun icbari sığortasını həyata keçirməklə sahib olduğu əmlakı bədbəxt hadisələrin nəticəsindən sığortalamağa səsləyir. Bu çağırışa cavab vermək, bədbəxt hadisələrdən sığortalanmaq üçün isə sadəcə hər bir əmlak sahibinin sığorta şirkətinə müraciət etməsi kifayətdir.
“Hər şeyi” “heç nə” ilə ərsəyə gətirmək imkanı...
Məlumat üçün qeyd edək ki, Azərbaycanda daşınmaz əmlakın icbari sığortasını həyata keçirmək olduqca sadədir və bunun üçün cüzi ödənişlər tələb olunur. Məsələn, yaşayış evləri və mənzillərin icbari sığortası üzrə sığorta üzrə məbləğ Bakı şəhəri üçün 50 manat, Gəncə, Sumqayıt, Naxçıvan şəhərləri üçün 40 manat, digər bölgələrdə yerləşən mənzillər üçün isə 30 manat məbləğində müəyyənləşib. Hansı ki, bu məbləğ digər dünya dövlətləri ilə müqayisədə kiafayət qədər azdır. Bu isə o deməkdir ki, əmlak sahibləri sahib olduqları əmlakı çox cüzi vəsait hesabına, demək olar ki, “heç nə” ilə sığortalamaq, özlərini arzuedilməz olayların acı nəticəsindən hifz edə bilərlər.
Onu da qeyd edək ki, hər zaman sosialyönümlü siyasət yürüdən Azərbaycan dövləti ünvanlı dövlət sosial yardımı almaq hüququna malik olan aztəminatlı ailələrə məxsus yaşayış evlərinin icbari sığortası üzrə sığorta haqlarının dövlət büdcəsinin vəsaitləri hesabına ödənilməsini nəzərdə tutur.
Həmçinin, böyük məbləğdə itkilərin sığortalanması üçün könüllü sığorta məqsədi ilə sığorta şirkətinə müraciət etmək mümkündür.
Sizi “cavabdehlikdən” azad edən, məsuliyyətinizi öz üzərinə götürən universal sistem
Mövcud sığorta sisteminin daha bir özəlliyi daşınmaz əmlakın istismarı ilə bağlı mülki məsuliyyətin icbari sığortası ilə bağlıdır. Hansı ki, “İcbari sığortalar haqqında” Azərbaycan Respublikası Qanununun Xüsusi bölməsinin 3-cü fəslində vurğulanır ki, daşınmaz əmlakın istismarı ilə bağlı mülki məsuliyyətin icbari sığortası bu əmlakın istismarı, həmçinin sözügedən əmlakın ərazisində aparılan təmir-tikinti, yenidənqurma işləri və s. zamanı üçüncü şəxsin sağlamlığına, habelə əmlakına dəyən zərərə görə edilməsi gərəkən ödənişlə bağlıdır. Yəni vətəndaş daşınmaz əmlakın istismarı ilə bağlı mülki məsuliyyətin icbari sığortasını həyata keçirməklə bu məsuliyyətdən azad ola bilər. Bu isə əmlak sahibi üçün sadəcə maddi qazanc deyil, həm də mənəvi-psixoloji rahatlıq deməkdir.
Seymur ƏLİYEV
Məqalə İcbari Sığorta Bürosunun “Daşınmaz əmlakın icbari sığortası və Daşınmaz əmlakın istismarı ilə bağlı mülki məsuliyyətin icbari sığortası haqqında nə bilirik? Maariflənək, maarifləndirək” mövzusunda keçirdiyi müsabiqəyə təqdim olunur.
