Jurnalist Sərdar Əlibəyli Milli Şuranın Koordinasiya Mərkəzinin üzvü, Azərbaycan Ziyalılar Birliyinin sədri Eldəniz Quliyevdən müsahibə alıb. “Azadlıq” qəzetinə göndərilən müsahibəni təqdim edirik.
”“ Eldəniz müəllim, ildən-ilə ölkə əhalisinin həyat şəraiti, sosial durumu ağırlaşmaqdadı və vəziyyət cəmiyyətin aparıcı qüvəsi olan ziyalıların susqunluğu ilə müşayiət olunur. Sanki ziyalılar ölkədə gedən bütün proseslərdən təcrid olunublar.
”“ Düzgün qeyd elədiniz ki, müstəqil ziyalılar ölkədə baş verən iqtisadi-siyasi, psixoloji hadisələrin əksəriyyətindən təcrid olunublar və məncə, bu, düşünülmüş şəkildə edilir. Əgər, sözün əsl mənasında, ziyalı ləyaqətli, nəcib bir insandirsa, o,təbii ki, öz olkəsinin gələcəyi haqqında, onun,inkişafı, çiçəklənməsi yönündə daha düzgün, daha vicdanlı yollar göstərməyə borcludur. Təəssüf ki,hazırki diktaturuya meyilli,avtoritar üsul-idarə sahibləri belə mütərəqqi fikirli insanlarin ölkənin qlobal məsələlərində iştirakini arzu etmir vəhətda bundan aşkarcasına cəkinir. O ki qaldi ziyalıların susmağına”¦bu fikirdə bir həqiqət var və belə suallar tez-tez səslənir. Ziyalı sözü, ağsaqqal məsləhəti bizim cəmiyyətimizdə hər zaman hava-su qədər vacib olub. Bizim mental şüurumuz da, tariximiz, adət-ənənələrimiz də göstərir
ki, biz öz yaşam tərzimizi patriarxal qadağalar üzərində, islami-əxlaqi dəyərlər
üzərində isə ”“ öz taleyimizi qurmağa üstünlük vermişik.Və həmişə də ağsaqqal məsləhəti,
ziyalə sözü əsas tutulub. Bu gün mənim özüm üçün də təəccüblüdür ki, ölkə bu qədər
problem icində ola-ola, ziyalılar niyə susurlar? Əslində bu bir nonsensdir. Dünya tarixində, elə uzağa getməyək, Rusiya tarixində də bütün imtiyazlardan imtina edərək haqsızlığa qarşı çıxan, sürgunlər görən, min bir əziyyətə qatlaşan ziyalılar olub. İndinin özündə də var. Amma bizimkilər ancaq bir tumara, bir fəxri ada, mənzilə, yüksək maaşa görə xalqın durumunu gorməzliyə vururlar. Onlar real vəziyyət haqqında danışmamaqla, lallığa, real vəziyyəti
eşitməməklə- karlıga üstünlük verirlər. Bu, özlüyündə, boyük təəsüf hissi doğuran
eksentrik situasiyadır.
”“ Bununla belə əsil
ziyalılar hər zaman müxtəlif ictimai siyasi xarakterli çabalar göstərirlər. Bu
çabaların ictimailəşməsi məsələsini necə həll etmək olar?
”“
Bilirsiniz, ən sivil, böyük hərbi arsenala malik olan super-dövlətlərdə də
topdan, tüfəngdən, hətta atom bombasından daha artıq, siyasi elitanin çəkindiyi
ictimai rəy, fikir olub. Lakin bu gün biz yalniz ictimai rəyə işləyirik. Bu
halda da, nə muxalifət, nə iqtidar olmayan, ancaq xalqın mənafeyini güdən
insanlar, hər iki tərəfin təziq və təsirlərinə məruz qalırlar. Ancaq hər iki tərəf unudur ki,
əli hər şeydən üzülmüş, inamı sarsılmış insanlar Azərbaycanən azı doxsan
faizini təşkil edir.Hesab edirəm ki, bu insanlarin ictimai rəyə hesablanmış işləri
təqdir olunmalıdır.
”“ Bu gün işğal olunmuş ərazilərimiz,
milyondan artıq qacqınlarımız var. Böhran da iqtisadi səfalətlə həyat normasına
çevrilib. Bütün bunlar azmış kimi mənəviyyat sahəsində ciddi aşınmalar müşahidə
olunur. Ancaq itirilmiş mənəviyyatın geri qaytarılmasi çox müşkül məsələdi.
Sizcə, bu məsələdə axırımız necə olacaq? Və aşınan mənəviyyatımızın,
hec olmasa bundan sonra, qalan hissəsini qorumaq ücün nə etmək lazımdır?
”“ Həqiqətən də mənəvi aşınmaların olduğu və hər gün bir az da çoxaldığı
aydın şəkildə hiss olunur. Bu isə o deməkdir ki, azərbaycanlı toplum bir etnos,
bir millət kimi
faciəyə doğru gedir. Əslində, qeyri-mümkün hec nə yoxdur. Siz düz buyurdunuz. İqtisadiyyatı
dağılıb çökmüş bir məmləkət nə vaxtsa öz iqtisadiyyatını dirçəldə bilər. Amma mənaviyyatı
aşınmaya məruz qalmış bir xalq onu çətinliklə bərpa edə bilər.Və bu gün həmin aşınmaya
məruz qalmış mənəviyyatımızın, pozulan əxlaqımızın, milli- mənəvi dəyərlər sistemimizə
qarşi təhdidlərin səbəblərinə sinə gərməsək, qorunmasaq”¦ acı, çox acı nəticələrlə
üzləşəsiyik. Bir də, bu yöndə mühüm məsələ kimi deməliyik ki, başımıza gələn bir çox bəlaların əsas səbəbi elə mənəviyyatsızlıqdır. Biz deyirik ki, Qarabağ faciəsi, Qarabağ acısı, itirilmiş torpaqlar, erməni separatçılığı, nə bilim, rusların köməyi ilə torpaqlarımızın işğalı və sair, amma yaddan çıxarırıq ki, bunun səbəblərindən, özü də əsas səbəblərindən, biri də içimizdə olan mənəviyyatsızlıqdı.
”“ Satqınlıq, dönüklük”¦
”“
Düzü mənim bu sözlərdən xoşum gəlmir, amma satqınlıq, əqidə dönüklüyü də elə mənəviyyatsızlığın
tərkib hissəsidir; milli şüur, mental və mənəvi dəyərlərin mifologenləri
qorunmasa, vətənsevərlik duyğuları aşılanmasa,- “qızıl teşt” fenomeni üzə
çıxır. Tutaq ki, hər şey gözəldi, yaxşıdı, pozitivdi, amma mənəviyyatı olmayan bir toplumun varlığı
“neynirəm o qızıl teşti ki, içinə qan qusacağam” misalına bənzəməyəcəkmi? Yəni bu gün hər bina öz özülü üzərində duruş gətirdiyi kimi, istənilən dövlət
də, dövlətçilik də, ilk növbədə onu yaradan xalqın mənəviyyatı üzərində
qurulmalıdır. Səmimi sözümdü, mənəviyyat üzərində qurulmayan hər hansı ailə və
dövlət, geci-tezi məhvə məhkumdur.
”“ Siz özünüz də yazıçı və cəmiyyətimizdə
sayılıb-seçilən ziyalılardan təmsil olunan bir təşkilatın rəhbərisiniz. Bəziləri deyirlər ki, ədəbi
mühitimizdə bir boşluq var. Bu boşluğu müxtəlif aspektlərdən izah edirlər, yəni
keçici, ötəri bir proses kimi. Bir sıra yazarlar da peyda olublar ki, özlərini
bəzən modernist, bəzən də postmodernist adlandırırlar. Onlar iddia edirlər ki,
indiyədək Azərbaycan ədəbiyyatı olmayıb, əsl ədəbiyyatı biz yazmağa başlayırıq.
Bütün bunlara münasibətiniz necədir?
”“ Mən
sizin bu sualınıza bir neçə kəlməylə cavab verə bilərdim ki, böyük səhv eləyirlər”¦
Ancaq dərindən düşünsək, daha düzgünü bu olardı ki, o cavanların içində, əlbəttə
ki, istedaddan məhrum olmayan yazarlar, şairlər də var. Hərçənd çox vaxt onlar adicə bir həqiqəti unudurlar: sabahı dünənsiz
yaratmaq mümkün deyil. Bu gün sən sabahı qurmaq istəyirsənsə, dünən mütləq şərt
kimi ortada olmalıdır. Çünki tarixdə bir həqiqət var: Real olan dünəndir ”“ nə
sabah, nə də bu gün real deyil. Bu günün nəyinisə analiz və dərk eləyə bilmək
üçün, əsas istinad nöqtəsi dünəndir. Düzdür, mən bir az obrazlı şəkildə deməyə
çalışdım, amma indi həmin o yeni yazarlar ”“ əlbəttə, hamısını nəzərdə tutmuram,
”“ dəvəquşu kimidilər, başlarını soxublar quma, quyruqları bayırda”¦ İnanın ki,
onların çoxu ədəbiyyatdan, bədii həqiqətdən, ruhdan, Allahın pıçıldadığı Səsdən,
Sözün müqəddəsliyindən xəbərsizdilər. Əgər anlasaydılar ki, ilk əvvəl Söz
yaranıb, onda onların bunca məsuliyyətsizlikləri də olmazdı. Onlıarın istedadlı
yazıçılara, şairlərə, hücumlarını da oxumuşam və çox vədə təəssüf hissi
keçirmişəm. Mənim üçün bir fakt var: ortaya bir əsər qoymamış, tarixə çevrilmiş
insanlar haqqında nifrin dolu, kin-küdurət dolu monoloqlar tirajlamaq heç kimə
baş ucalığı gətirmir, ələlxüsus cavanlara.
”“ Bundan sonra ədəbiyyata gələnlərin ədəbiyyatımıza
bu cür yanaşmasına necə baxırsınız?
”“ Mən ümumiyyətlə ehkamların əleyhinəyəm. Tutaq ki,
“Fizuli, Nəsimi, Nizami, Xətai və sair mutəfəkkirlərə mütləq şəkildə səcdə eləməliyik”
fikrinin mən də əlehinəyəm. Amma bu da faktdır ki, onlar əbədi ədəbiyyat
yaradıblar, bir xalqın ruhunu təmsil eliyiblər. Onlar olmasaydı da, bəlkə Azərbaycan
olardı, amma tamam başqa cür: sifətlərdəki gülüş azalardı, xeyrxahlığımız,
insaniyyətliyimiz azalardı.Sevgilərin,istəklərin rəngi-ruhu bozarardı.Onda
bizim, dediyiniz sinəsinə döyən gəng yazarlar da olmazdı heç. Yəni bu, inkar
olunmaz bir həqiqətdir. Bu, toplu halında milli Azərbaycan ədəbiyyatıdır və sən
ədəbiyyatda nə isə eləmək istəyirsənsə, kosmosdakı kimi, çəkisizlik şəraitində
heç nə yarada bilməzsən. Əgər sənin əlini tutmağa, istinad etməyə, ayağını
qoymağa bir yer,dayaq yoxdursa, heç nə eləyə bilməyəcəksən. Və o cavan
yazarların tam əksəriyyətinin iddiaları heç yerdən yapışa bilməmləridir. Onlar
nə əllərini, nə ayaqlarını qoya bilmədikləri, qoymaq isətəmədikləri üçün, nəticədə,
başlarıyla da heç nə eləyə bilmirlər. Əlqərəz, Azərbaycan ədəbiyyatı olub, var
və heç şübhəsiz ki, bundan sonra da olacaq. Amma eyni zamanda, psevdo ədəbiyyat
da olub, var və bütün bunlar, hətta haqqında danışdığımız o cavanların öz qəzetləri,
məqalələri və cəfəng köşə yazıları ilə bir yerdə, nəhayyətdə, ciddi sənət üçün
bir stimuldur. Biz həmişə nümunə göstərə bilmərik ki, sən belə olmalısan. Bir
çox hallarda nümunə ”belə olmaq düzgün deyil” formasında da təzahür eləməlidir.
”“ Ziyalı fikrinin yenidən
ictimai fikrin ancaq inkişafı üçün təkanverici qüvvəyə çevrilməsində
telekanalların mətbuatın istəyi olsa, təşkilatınız və şəxsən özünüz də əməkdaşlığa
gedərsinizmi?
”“
Çox qəribədir, təbii ki, ziyalı işıqdır və qaranlığın bitdiyi tükəndiyi bir
anlamdır. Amma eyni zamanda, ziyalı təkcə işıq da deyil. O, daha
çox işığın fəaliyyətidir. Bu mənada, ziyalı həmişə öz ləyaqəti,nüfuzu və bütün
varlığı ilə milli mənafedən çıxış edən, xalqın ağrı-acısını özünə hopduran alicənab
bir insandır. Belə bir deyim də var: “Allah-Təala hər bir ziyalı insanı mələk
yaradıb, sadəcə,- insan formasında.” Bu haqda düşünmək lazımdı. O ki qaldı
sizin sualınıza, KİV-lər, ələlxüsus televiziyalar, çox böyük təsir dairəsinə
malikdir, amma heyif ki, baxmayaraq ekrandan, yəni hamının evində,işində olan o
qutudan işıq gəlir, ancaq o özü parlaq bir işığa möhtac qalan sahədir.
Televiziyaların bu gün mənəviyyatımıza, milli dəyərlərimizə, əxlaqımıza(qəsdən
və ya bilmədən) vurduğu zərəri, yüz adam yığışıb yüz ilə vura bilməz.Bu arada
sizə çox vacib bir məqamı açıqlayım.Heç bir televiziya yiyəsinə, hətta yiyəsinin
yiyəsinə belə, ixtiyyar verilmiyib ki, hər bir evə icazəli-icazəsiz “təşrif
buyuran” bu “qonağa” o imkanları yaratsın ki, əxlaqımıza, yaşam tərzimizə, mənəviyyatımıza
xələl gətirsin. Bunları nəyə görə deyirəm? Çünki çox vacib bir nüans: torpaq,
hava, göy üzü,arzu,istək və sair ”“ hamıya mənsub olan anlayışlar var. Onlar təkcə
bir nəfərə ya bir millətə yox, hamıya məxsusdur,eyni zamanda, hər millətin də
bütün fərdlərinə mənsub olan xüsusi dəyərləri var, ”“ məsələn, dövlətçilik,
azadlıq, bərabərlik”¦ Bunlardan biri də ”“ televiza efiridir. Və heç bir
televiziya yiyəsinə icazə verilmir ki, hamımızın olan efir məkanından öz kefi
istədiyi kimi istifadə eləsin. Bu,mənim sənin bizim hüquqlarımıza təcavüz, bəlkə
də cinayətdir. Əgər bunlar, bir çox hallarda düşünülmüş şəkildə əxlaqa zidd
siyasət yürüdürsə, bunun başqa adı yoxdur. Bir çox TV kanalları elə bil ki, qəsdən,
bilərəkdən milləti toplum olaraq manqurtlaşdırmaqla, onun genetik kodlarını
korlamaqla, zehinlərə yalan virusu yeritməklə məşğuldur. Və bu, çox böyük bəladır.
Sizə bir misal deyim. Bir dəfə “Mənəviyyatımızı qoruyaq” adlı tədbir keçirirdik
və bütün televiziya kanallarını dəvət etmişik. Bizdən əvvəl həmin Beynəlxalq Mətbuat
Mərkəzində başqa bir tədbir keçirilirdi. Biz gözlədik və onlar çıxdılar. Hamısı
yarımçılqap qızlar, qadınlar idi. Bunların dalınca ATV, ANS, İctimai, AzTV, bir
sözlə, bütün kanallar əllərində kameralar, mikrafonlar çıxdılar. Öyrəndik ki,
şou-biznes nümayəndələri və “populyar” müğənnilərin prodüserləri mətbuat
konfransı keçirirmişlər. Sonra həmin zala biz girdik. Ağsaqqallar, ziyalılar, təmiz
əqidəli müstəqil ictimai xadimlər,xalq üçün nə isə xeyirli bir iş görmək istəyən
insanlar idi. Amma bizim tədbirə bircə dənə də olsun televiziya kanalı
qatılmadı”¦ Bu nədən xəbər verir? Millətin mənəviyyatını, etikasını, tarixini ədəbiyyatını
əlindən al-vəssalam,-həmin millət yox olacaq. Cəmiyyətin milli dəyərlər və əxlaq
sistemi çürüyəndə, dövlət və dövlətçilik sistemi də dağılır. Bu gün ağızdolusu
deyirik ki, ölkədə çoxlu körpü inşa edilir! Amma di gəl ki, addım başı insanlar
arasında ünsiyyət körpüsü dağılır. Bəla bundadır. Məni ağrıdan budur ki, mədəni
irsimizə, mənəviyyatımıza olan bu sayqısızlıq elə-belə baş vermir. Belə çıxır
ki, bu vəziyyət ya ölkədə mövcud olan ideoloji boşluqdan, ya da hansısa qüvvələrin
məkirli niyyətlərindən qaynaqlanır. San ki kimlərsə bu millətdən plastilin xalq
düzəltmək istəyir. Niyə bu qənaətdəyəm? Çünki mədəni dayaqları və mənəviyyatı
çiliklənmiş bir millətin milli sərvətini talamaq və o milləti istədiyin kimi
idarə eləmək asan olur. Yəni sən onun tarixi yaddaşını oğurla, onu ancaq bir
qarın çörəyə möhtac qoy, qorxaq, gözüqıpıq elə, təbii instinklər səviyyəsinə
çatdır”¦ bundan sonra onu sürü kimi otarmağa nə var ki? Biz qətiyyətlə belə
hallara qarşı dirəniş göstərməliyik. Və ölkənin müstəqil adlandırılan
televiziya kanalları, sədd heyf ki, bu təhlükələrə qarşı çıxmaq əvəzinə, bəzən əksinə,
”“ köməkçi rolunu oynayırlar. Yavaş-yavaş, addım-adım faciəyə çevrilən problemin
buynuzu olmur ki!..Mən özüm də televiziya işçisi olmuşam, 25 ildən artıq kino
sahəsində işləmişəm. ABA televiziyasının qurucularından biri olmuşam və
vaxtında da oradan uzaqlaşmışam. Bir də, mən demirəm ki, biz senzura qoyaq,
amma məhdudiyyət mütləq olmalıdır. Gəlin, məhdudiyyətlə senzuranı
qarışdırmayaq. Əgər bir insanın taleyinə neqativ təsirlər olacaqsa, onun gələcək
həyatına televiziya vasitəsilə çirkinlik gələcəksə, dünyaduyumu korlanacaqsa,
deməli, məhdudiyyət qoyulmalıdır. Bir sözlə, biz övladımızın, evimizin, doğma
torpaqlarımızın, xalqımızın, dövlətçiliyimizin şərəf və namusunu qoruduğumuz
kimi, ondan beş qat artıq mənəviyyatımızı qorumalıyıq. Qorumasaq, bu, son deməkdir.
Özü də sonun başlanğıcı yox, elə sonun özü deməkdir.
”“ Eldəniz müəllim, istəsək də, istəməsək də bəzi
siyasi yönlü suallardan qaça billmərik. Siz, həm Ziyalılar Forumunun, həm də Milli Şuranın
yaranmasında yaxından iştirak etmisiz. Bu qurumların fəaliyyəti barədə fikirləriniz
maraqlı olardı.
”“
Ziyalılar Forumu, necə deyərlər, vaxtında və yerində yaradılmışdı. Hörmətli Rüstəm İbrahimbəyovun təşəbbüsü və iştirakıyla çox qısa zaman ərzində
geniş fəaliyyətə başladıq. Rafiq Əliyev,Ramiz Rövşən,Gültəkin Hacıbəyli,Eldar
Namazov,Elçin Şıxlı, Əkrəm Əylisli, Cəmil Həsənli,Musa Yaqub, eləcə də digər dəyərli
ziyalılar bir araya gəldilər.Ortaya, sözün əsl mənasında ziyalı mövqeyi qoyuldu
”“ xalqın səsini, sözünü dedilər; ölkənin çoxsaylı problemlərini həll etmək, dərd-sərinə,
ağrı-acısına sahib çıxmaq üçün bir sıra mütərəqqi addımlar atıldı.İnsanlar
gördülər ki,ziyalılar susmayıb,onlar kor,kar da deyillər. Gördülər ki, bu nəcib
şəxsiyyətlər öz əsas missiyalarını yerinə yetirmək,öz xalqının vicdan simvolu
olub, heç nədən qorxub-çəkinmədən Onun məsuliyyətini daşımaq üçün öndədirlər.
Ən azından, bu işlərin vacibliyinin fərqindədilər.
”“ Mən bilən, elə Milli Şura ideyası da, ilk
olaraq Ziyalılar Forumunda səsləndirildi.
”“ Elədir. O vaxt qarşıdan Prezident seçkiləri gəlirdi
və başda Rüstəm İbrahimbəyov olmaqla, əksər dostlar ölkə üçün önəmli əhəmiyyət
daşıyan bu hadisədən kənarda qalmağı düzgün saymadılar. Beləliklə ZF-dan bəzilərimiz
Milli Şuranın təşəkkül tapmasının optimal yollarını aradıq. Onun
doktrinasını,real ictimai-siyasi güc mərkəzinə çevrilməsi üçün, strateji
prinsiplərini, formatını və prioritet hədəflərini müəyyənləşdirdik. Ölkə vətəndaşları
demokratik dəyişikliklər istəyirdi. İnsanlar avtoritar üsul-idarənin fəsadlarından
bezmişdilər. Ölkə idarə olunan xaos içərisindəydi.Məhz elə bu səbəblərdən xalq
Milli Şuraya üz tutdu. Milli Şuraya güvəndi, inandı. İnandı və dəstək verdi. Elə
bil, hamı anladı ki, Milli Şura onun iradəsini əks etdirir və Milli Şurada təmsil
olunanlar Milli Şüur daşıyıcılarıdır. Yəni qanı qanından, əti ətindən olan
insanlardı”¦ və bunlar heç bir halda Onu-xalqı yarı yolda qoymayacaq!
”“ Amma sonradan”¦
”“ Gəlin,
sonrasını sonra müzakirə edək,olarmı?.. Çünki bu, geniş
açıqlama tələb edən çox ciddi söhbətin mövzusudu.
”“ Tamam. Siz AXCP-nin bu günlərdə keçirilən qurultayında iştirak etdiniz,hətta
orada çıxış da yapdınız.
”“ Bəli, Sərdar bəy. AXCP Milli Şurada təmsil
olunur və biz bir YOLun yolçularıyıq. Sözün düzü, mən, “möhtəşəm”, “əzəmətli” və
sair bu kimi ifadələrdən qaçmağa çalışıram,amma bu dəfə deməliyəm ki, AXCP-nin
son qurultayı həqiqətən də möhtəşəm keçdi. Sevindim və qürur duydum. Əli Kərimlinin
proqram xarakterli hesabatı çox mütərəqqi, tutumlu, səmimi və dəyərli çıxış
idi. AXC, daha sonra isə AXCP tariximizi qoruyan,tarix yazan və elə tarixin
özünü yaradan saf niyyətli siyasi qurumdur. Bəlkə də bu gün yeganə partiyadır
ki,cəmiyyətin azadlıq arzularının, müqavimətinin və onun immun sisteminin məhv
edilməsinə qarşı çıxıb da, ləyaqətlə mübarizə aparır. Fədakar cəbhəçilər bütün əzab-əziyyətlərə,
məhrumiyyətlətə,təqib-təzyiqlərə, şantaj və həbslərə baxmayaraq, yenə də
ayaqdadılar.Bunu inkar eləmək, ən azından Allahsızlıq olar. Bu gün AXCP Milli
Şurada təmsil olunan ziyalılar, inanclı kəsim,ictimai xadimlərlə bir yerdə,
çiyin- çiyinədir və bu BİRLİK Azərbaycan xalqının “Məhəng daşı” funksiyasını
daşıyır.