Çin Cənubi Çin dənizində öz suverenlik haqlarına aid olduğunu bəyan etdiyi Nanşa adaları ətrafında ABŞ hərbi gəmisinin patrul xidməti məqsədilə üzməsinə sərt reaksiya göstərib.
Strateq.az-ın bildirdiyinə görə, ölkənin Xarici İşlər Nazirliyi sözçüsü Lu Kanqkeçirdiyi mətbuat konfransında ABŞ-a aid “USS William P. Lawrence†hərbi gəmisinin Çinə aid sulara icazəsiz girdiyini və xəbərdarlıq edildiyini deyib.
ABÅž-ın Çinin suverenlik vÉ™ tÉ™hlükÉ™sizliyini tÉ™hdid etdiyini vurÄŸulayan Luya görÉ™, bu addım bölgÉ™nin É™halisi vÉ™ müəssisÉ™lÉ™ri üçün tÉ™hlükÉ™ yaratmaqla bÉ™rabÉ™r, sabitlik vÉ™ sülhÉ™ zÉ™rÉ™r verir: “Buna ÅŸiddÉ™tlÉ™ qarşı çıxır, Çinin suverenlik vÉ™ tÉ™hlükÉ™sizliyini qorumaq üçün lazımi tÉ™dbirlÉ™ri artıracağımızı bÉ™yan edirikâ€.
Pentaqon, hÉ™lÉ™ ki, bu açıqlamaya cavab vermÉ™sÉ™ dÉ™, É™slindÉ™ nÉ™ deyÉ™cÉ™yi bÉ™llidir. Çünki ÇinlÉ™ ABÅž arasında yaÅŸanan bu gÉ™rginlik yeni deyil. XüsusilÉ™, son zamanlar CÉ™nubi Çin dÉ™nizindÉ™ tez-tez eyni hadisÉ™lÉ™r yaÅŸanır, tÉ™rÉ™flÉ™r bir-birini ittiham edirlÉ™r. Çinin bütün É™ndiÅŸÉ™li açıqlamalarına ABÅž-ın cavabı isÉ™ hÉ™miÅŸÉ™ eyni olur: “CÉ™nubi Çin dÉ™nizindÉ™ki müttÉ™fiqlÉ™rimizin dövlÉ™t maraqlarını vÉ™ suverenliyini qorumaq bizim É™n tÉ™mÉ™l borcumuzdur. NÉ™ qÉ™dÉ™r ki, Çin süni adalar yaradaraq, öz dÉ™niz sÉ™rhÉ™dlÉ™rini geniÅŸlÉ™ndirÉ™cÉ™k vÉ™ bu adalar üzÉ™rindÉ™ raketdÉ™n müdafiÉ™ sistemlÉ™ri adı altında hÉ™rbi bazalar quracaq, biz dÉ™ bu özbaşınalığın qarşısını almaÄŸa çalışacağıqâ€.
Æn son, bir neçə ay bundan É™vvÉ™l Çinin bÉ™zi adalarda raketdÉ™n müdafiÉ™ qurÄŸuları qurması ABÅž-ı bÉ™rk qÉ™zÉ™blÉ™ndirmiÅŸ vÉ™ Pentaqon bölgÉ™dÉ™ hÉ™rbi varlığını artırma qÉ™rarı almışdı. ABÅž MüdafiÉ™ naziri A. Karter bununla baÄŸlı açıqlamasında demiÅŸdi: "CÉ™nubi Çin dÉ™nizi daxil olmaqla, Asiyada fundamental maraqlarımız var. Bu sÉ™bÉ™bdÉ™n dÉ™ CÉ™nubi Çin dÉ™nizindÉ™ki sÉ™rhÉ™dlÉ™ri yenidÉ™n müəyyÉ™nləşdirmÉ™ fÉ™aliyyÉ™tlÉ™rindÉ™n narahatlıq keçiririk. Çin tarix boyunca bölgÉ™dÉ™ki heç bir ölkÉ™nin sahib olmadığı qÉ™dÉ™r sahÉ™ni nÉ™zarÉ™t altına almış vÉ™ziyyÉ™tdÉ™dir. ABÅž digÉ™r bölgÉ™ ölkÉ™lÉ™ri kimi bu adaların yaradılmasını vÉ™ hÉ™rbiləşdirilmÉ™sini qınayır. Buna görÉ™ dÉ™ CÉ™nubi Çin dÉ™nizindÉ™ hÉ™rbi fÉ™aliyyÉ™timizÉ™ É™vvÉ™l kimi davam edÉ™cÉ™yik".
Çin müdafiə naziri isə antik çağlardan bəri Cənubi Çin dənizinin ona aid olduğunu xatırladaraq, Karterə cavab vermişdi.
Dünyanın iki ən böyük hərbi gücünün bu gərgin münasibətləri səbəbsiz deyil və Cənubi Çin dənizinin geopolitik, iqtisadi əhəmiyyətindən qaynaqlanır. Dünya dəniz ticarətinin ən önəmli qovşağı olan bu su hövzəsindən hər il 5 trilyon dollardan artıq yük keçir. Uzaq Şərqin iqtisadi cəhətdən inkişaf etmiş ən böyük dövlətləri- Çin, Yaponiya, Cənubi Koreya bu dənizdən gəlib gedən gəmilərə gözünü tikmiş durumdadır. Dənizin təhlükəsizliyi və öz nəzarətlərində olması hər bir sahildaş ölkənin ən böyük hədəfinə çevrilib. Çin isə, demək olar ki, dənizin hamısının özünə aid olduğunu bildirir, süni adalar yaradaraq, bölgədəki nəzarət sahəsini artırır.
Cənubi Çin dənizini bu qədər qiymətli edən əsas amillərdən biri də onun təkindəki qaz və neft rezervləridir. Son dövrlərdə aparılan geoloji araşdırmalara görə, bu dənizində 11 milyard barrel neft və 4 trilyon kub metr təbii qaz ehtiyatı var. Getdikcə, iqtisadi cəhətdən böyüyən, böyüdükcə də enerji mənbələrinə ehtiyacı artan Çin üçün bu rəqəmlər böyük qənimət hesab olunur. Nəzərə alsaq ki, Pekin öz enerji ehtiyacını əsasən Yaxın Şərq ölkələrindən aldığı neft və qazla təmin edir və bu ölkələr həm məsafə olaraq xeyli uzaqda yerləşir, həm də ABŞ-ın gündə bir oyun çıxarması ilə enerji nəqli təhlükəyə düşür, öz burnunun dibində və nəzarətində olan enerji qaynaqlarının Çin üçün əhəmiyyəti daha da artır. Amma Pekinin bu sahədə də bəxti çox gətirməyib. Baxmayaraq ki, Çinin İnci çayı deltasında və Hainan adası sahillərində kəşf olunmuş enerji ehtiyatları olsa da, bölgənin əsas zənginliyiİndoneziya, Bruney, Malayziya, Filippin və Vyetnam sahillərinin yerləşdiyi cənub hissəsindədir. Çinin süni adalar yaradaraq, suverenlik iddialarını bu ərazilərə doğru irəlilətməsinin səbəbi də bu enerji ehtiyatlarına sahiblənmək niyyətindən irəli gəlir.
Pekinin 2009-cu ildən etibarən Cənubi Çin dənizində neft və qaz axtarışını artırması da bu iddianı təsdiqləyir. Məlumata görə, Pekin həmin il öz planını həyata keçirmək üçün Çinin böyük neft şirkətlərini dənizin təkində neft və təbii qaz axtarmağa təşviq edən qanunlar hazırlayıb. Çin şirkətləri də bu təşviqə müsbət cavab verərək, 2009-cu ildə bu məqsədlə 20 illik dövr üçün 30 milyard dollar büdcə ayırdıqlarını elan ediblər.
Qərara əsasən, ikinci tədqiqat platformasının tikintisi isə bu il-2016-ci ildə tamamlanacaq. Cənubi Çin dənizində aparılan bu böyük büdcəli tədqiqatlar sübut edir ki, Pekin Cənubi Çin dənizinin enerji qaynaqları baxımından təxmin ediləndən daha zəngin olduğunu düşünür.
ÆgÉ™r hÉ™qiqÉ™tÉ™n dÉ™ Çin yuxusu çin çıxarsa, onun ABÅž-la apardığı iqtisadi rÉ™qabÉ™tdÉ™ki É™n mühüm yetÉ™rsizliyi dÉ™ ortadan qalxmış olacaq. SöhbÉ™t burada sÉ™nayÉ™ müəssisÉ™lÉ™rinin ehtiyac duyduÄŸu enerji mÉ™nbÉ™lÉ™rindÉ™ xaricÉ™ asılılığın azaldılmasından vÉ™ ya tamamilÉ™ ortadan qaldırılmasından gedir.
Məlum olduğu kimi, dünyanın ən böyük sənaye ölkəsi kimi ön plana çıxan ABŞ enerji istehlakında heç kimə möhtac deyil. O, nəinki ehtiyac duyduğu enerjini özünü istehsal edəcək potensiala malikdir. Hətta ehtiyacından artığını ixrac edərək, qlobal neft və qaz bazarında qiymətləri tənzimləyir. Bu enerji siyasətilə istədiyi ölkəni tamamilə çökdürür, istədiyinə müxtəlif sanksiyalar tətbiq edərək, inkişafının qarşısını alır. ABŞ-ın qorxunc enerji siyasəti Çinin də iqtisadi güvənsizliyini artırır, onu öz nəzarətində olan təbii sərvətlər əldə etmək strategiyasına yönəldir. Pekinin Cənubi Çin dənizinin təbii sərvətlərinə yiyələnmək strategiyası isə istər-istəməz sahildaşlarını narahat edir və onları ABŞ ətrafında birləşdirir.
ÆslindÉ™ bölgÉ™nin iki qütbÉ™ bölünmÉ™si yeni mÉ™sÉ™lÉ™ deyil. ÇindÉ™ Kommunist partiyası çevriliÅŸ edÉ™ndÉ™n bÉ™ri, bu amansız rÉ™qabÉ™t ortaya çıxıb, bölgÉ™ É™vvÉ™l kommunizm, indisÉ™ Çinin geniÅŸlÉ™nmÉ™ siyasÉ™ti tÉ™hlükÉ™siylÉ™ ABÅž-ın qucağına düşüb. Regionun ÇindÉ™n sonra É™n böyük iqtisadi gücü hesab olunan Yaponiya II Dünya müharibÉ™sindÉ™n sonra tamamilÉ™ Pentaqonun hÉ™rbi düşərgÉ™si halına gÉ™lib. MüharibÉ™dÉ™n məğlubiyyÉ™tlÉ™ ayrılan Yaponiya ABÅž-la baÄŸladığı sülh müqavilÉ™silÉ™, faktiki olaraq, öz tÉ™hlükÉ™sizliyini qorumağı Pentaqona hÉ™valÉ™ edib. HÉ™tta konstitusiyasına belÉ™, ordusunu geniÅŸlÉ™ndirmÉ™mÉ™k maddÉ™sini salan rÉ™smi Tokio Çin tÉ™hlükÉ™sini É™ldÉ™ rÉ™hbÉ™r tutaraq, yalnız 2014-cü ildÉ™ bu maddÉ™lÉ™ri silÉ™ bildi. TÉ™bii ki, ABÅž-ın xeyir-duasını alaraq. Bununla belÉ™, Yaponiya öz tÉ™hlükÉ™sizliyini yenÉ™ dÉ™ ölkÉ™dÉ™ki ABÅž-a baÄŸlı 5 dÉ™niz vÉ™ 3 hava bazasına borcludur. ABÅž-ın hÉ™rbi hava qüvvÉ™lÉ™rinin É™n müasir ağır bombardıman vÉ™ qırıcı tÉ™yyarÉ™lÉ™rinin qonduÄŸu, É™n güclü gÉ™milÉ™rinin lövbÉ™r saldığı bu hÉ™rbi bazalarda 35 min amerikan É™sgÉ™ri ÇindÉ™n gÉ™lÉ™n tÉ™hlükÉ™yÉ™ qarşı hÉ™r an tÉ™tikdÉ™ gözlÉ™yir.
Regionun digər böyük gücü Cənubi Koreya da ABŞ himayəsi altındadır. Bu ölkədə ABŞ Dəniz Donanmasının 1, Hava Qüvvələrinin isə 2 hərbi bazası və bu bazalarda xidmət edən 25 min əsgəri var.
Özünü 1992-ci ildən bəri regional münaqişələrdən uzaq tutmağa çalışan və bu məqsədlə də ölkədəki ABŞ hərbi bazalarını bağlayan Flippin də Çinin genişlənmə siyasəti nəticəsində yenidən Vaşinqtona pənah aparıb. ABŞ prezidenti Barak Obama Flippinə son ziyarəti sırasında ölkə rəhbərliyinə yenidən həmin bazaları fəaliyyətə keçirməyi qəbul etdirə bildi. Filippin Müdafiə Nazirliyi 1992-ci ildən etibarən ticari limana çevrilən həmin bazaları Amerikanın hərbi gəmilərinə açacaqlarını bəyan etdi.
Vaşinqton Cənubi Çin dənizində Pekini hərbi cəhətdən sıxışdırmaqla qalmır, həm də ona qarşı iqtisadi əməkdaşlıq ittifaqı yaratmağa çalışır. 12 dövləti özündə birləşdirən və sərbəst ticarət ortaqlığı adıyla ortaya çıxar Trans Sakit okean Tərəfdaşlığı Anlaşması bu tədbirlərdən biridir. Mütəxəssislərə görə, bu ittifaq baş tutarsa, qlobal iqtisadiyyatın hardasa 40%-ni əlində cəmləşdirəcək və dünyanın siyasi orbitini Qərbdən Şərqə daşıyacaq. Bu mənada ABŞ-ın Cənubi Çin dənizində Pekinlə arapdığı mübarizə yanlız ona qarşı deyil, həm də Avropaya qarşı yönəlib, deyə bilərik.
Çin dÉ™, tÉ™bii ki, ABÅž-ın bu siyasÉ™ti qarşısında É™li-qolu baÄŸlı qalmaq fikrindÉ™ deyil.Trans Sakit okean TÉ™rÉ™fdaÅŸlığına qarşı Pekin Åžanxay Ä°qtisadi ÆmÉ™kdaÅŸlıq layihÉ™silÉ™ çıxmaq istÉ™yir. Åžanxay layihÉ™si iqtisadi gücdÉ™n daha çox, geniÅŸ É™razilÉ™rÉ™ yayılmaq hÉ™dÉ™fini özündÉ™ daşıyır. YÉ™ni pula, kapitala qarşı coÄŸrafi geniÅŸlik.
Bu rəqabətdən kimin salamat çıxacağını isə indidən kəsdirmək mümkün deyil.
Heydər Oğuz
Strateq.az
