Tanınmış yazıçı-filosof, Respublikanın Əməkdar incəsənət xadimi Firuz Mustafanın çoxcildliyinin ilk səkkiz cildinin siqnal (“qaranquş”) nüsxələri nəşr olunub. Cildlərə müəllifin pyesləri daxil edilmişdir. Həmin pyeslərdən əksəriyyəti  bir çox yerli və xarici ölkə teatrlarında səhnəyə qoyulmuşdur.

Biz Firuz Mustafanın çoxcildliyə yazdığı önsözünü  oxucularımıza təqdim edirik.

Çoxcildliyə qısa müəllif müqəddiməsi

Yay. Günəş. Yaşıllıq. Dağ çayının zümzüməsi. Arabir bu zümzüməyə nəğməli quşların nəqəratı da qoşulur...

Oxuduğunuz bu qısa cümlələr ilk baxışda hansısa pyesin remarkasını xatırlada bilər.  Amma bu cümlələrin indiki halda pyesə birbaşa dəxli yoxdur. Məsələ burasındadır ki, mən bu anlarda həmin qısa cümlələrin axarında özümün əhatə olunduğum real ətraf mühitin təsvirini  verməyə çalışıram. 

Bəli, hazırda doğulduğum kənddəyəm. Gədəbəy, Şınıx, İsalı. İyul. Pəncərəmizdən Ər dağının zirvəsi görünür. Mən hər il doğulduğum obaya istirahət məqsədilə gəlirəm. Amma bu, ilk baxışdan belədir. Əslində isə günümün böyük hissəsi yazı masamın arxasında keçir. Bu il “əl kompyüteri”mi də özümlə gətirmişəm. Yox, təkcə yazı-pozu məqsədilə yox, hərçənd ki, bu da istisna deyil. Məsələ burasındadır ki, mənim az qala bütün “arxivim”, indiyəcən yazdıqlarım kompüterin yaddaşındadır. Yaşın soyuğunu isidə bilməyən bu yay günlərində öz yazılarımı sistemləşdirmək niyyətindəyəm. Yazılarınsa say-hesabını dəqiq bilmirəm. Orasını da deyim ki, son illərdə bütün yazılarımın mətnini özüm yığır, onların hamısını özüm korrektə və redaktə edirəm.

Bu yazıların çoxunu gecələr qələmə almışam. Bəli, onlar məhz qələmlə yazılıb. Sonralar qələmlə yazılanları tədricən kompütürlə yığmağa başlamışam.

Yaradıcılıq “laboratoriyama”,  iş rejimimə az-çox bələd olan dostlar bəzən yarızarafat-yarıciddi deyirlər: “Az yatdığın üçün çox yazırsan”. Mənim onlara cavabım adətən belə olur: “Az yatdığım üçün çox yazmıram, çox yazdığım üçün az yatıram”. 

Məni daxili tələbatım yazmağa təhrik edir. Özümü nə vaxtsa zorən yazmağa məcbur etdiyim anı xatırlamıram. 

Mən yazmaq xatirinə yazmağın əleyhinəyəm. İndi elə bir vaxt gəlib yetişib ki, hətta başqalarına “əsər” yazdıran “müəlliflərə” də təsadüf olunur. Hesab edirəm ki, yaradıcılıq həm də həzz mənbəyidir. Mən öz yazdıqlarımdan həm də daxili bir zövq alıram. Yazı masasının arxasına keçmək zorla biyara getməyi deyil, bayrama getməyi xatırlatmalıdır. Mənim belə “bayramlarımın” isə sayı-hesabı yoxdur. 

Bədii əsərdə hər bir cümlənin, hər bir ifadənin, hətta, hər bir sözün “yükdaşıma” qabiliyyəti olmalıdır. Zənnimcə, hər soz bir vaqona, hər cümlə bir qatara bənzəyir. O qatarın lokomotivi isə oxuculara, tamaşaçılara ünvanlanmış ideyalardır. Boş, mənasız, cəfəng söz yığınından ibarət solğun cümlələr, daha çox  üz tutduğu ünvanı dəqiq bilinməyən, fəzadakı “qara çuxuru” xatırladan  boşluğa üz tutmuş sürücüsüz qatarlara bənzəyir...

Bəli, mən uzun illərdən bəri yazdıqlarımı, indi bu yay günlərində, daha doğrusu yay gecələrində nizama salıram. Vaxt azdır. Ömür günəşinin zeniti keçərək sürətlə qüruba yaxınlaşdığını, qarşıdakı zamanın qısalığını bu ucqar dağ kəndində daha yaxından hiss edirəm. Axı burada elə Günəş də, Ay da Yerə çox yaxın olur...

... Uzun götür-qoydan sonra belə qərara gəldim ki, tərtib edəcəyim seçilmiş əsərlərin ilk cildlərinə pyeslərim daxil edilsin. Niyə məhz pyeslər?

Məsələ burasındadır ki, mən əvvəllər də “çoxcildliyimin” nəşrini həyata keçirməyə çalışmışam. Hətta, bu cildlərdən bir neçəsi işıq üzü görüb. Amma açığını deyim ki, əsasən, maddi çətinliklər ucbatından o cildlərin hamısı oxucularla “görüşə” bilməyib. Yəni nəşr yarımçıq qalıb. Nə etmək olar? Reallıq budur. 

Əvvəllər nəşr edilən “çoxcildliyim” nəsr əsərlərimlə açılırdı. Hazırda həmin formatı dəyişmək qərarına gəlmişəm. Belə ki, artıq sözümün əvvəlində qeyd etdiyim kimi, bu dəfə nəşr ediləcək seçilmiş əsərlərimin ilk cildlərinə dramlarım daxil ediləcək. Bu da təsadüfi deyildir. Axı mənim yaradıcılığımın əsas kvintessensiyasını, özəyini pyeslərim təşkil edir. Həmin pyeslərin də böyük əksəriyyəti ölkədaxili və xatici teatrlarda tamaşaya qoyulmuşdur. Digər janrlarda yazdığım əsərlərin əksəriyyəti sanki mənim pyeslərimin çoxcildli remarkalarıdır. Çoxcildliyə daxil ediləcək dram əsərlərimin ümumi həcmi  səkkiz cilddən ibarət olacaq.

Digər cildlərə nəsr və publisistik əsərlərim, habelə ədəbi tənqidlə, ədəbiyyatşünaslıqla, dilçiliklə, tarixlə, psixologiya ilə bağlı məqalələrim daxil ediləcək.

Yeni cildlərdə elmi-fəlsəfi aspektdə qələmə alınmış monoqrafiya və rəylərim də yer alacaq.

Uzun illərdən bəri gündəliklər yazıram. Çoxcildliyə həmin gündəliklərin daxil edilməsi nəzərdə tutulmayıb. Ən yaxşı halda gündəliklərdən ictimai mahiyyət kəsb edən bəzi parçalar işıq üzü görəcək. Zira belə hesab edirəm ki, insanların öz şəxsi-intim aləmi, elə hər kəsin özü üçün maraq kəsb edə bilər. 

Bir məsələni də qeyd etməyi vacib bilirəm. Mənim əsərlərimin mütləq əksəriyyətinin əlyazmaları Respublika Ədəbiyyat arxivində saxlanılır. Onların ümumi həcmi yüz qovluğa yaxındır. Bir çox əsərlərimin isə əlyazma və çap variantları obyektiv və subyektiv amillərə görə it-bata düşüb. Bu “it-batın” səbəbləri də kifayət qədər çoxdur: şəraitsizlik, yanğın, biganəlik... Uzun müddət daimi yaşayış yerimin olmaması, tez-tez baş verən “yerdəyişmələr”... Sonrakı mərhələdə kompüter “qəzaları”, xaker hücumları... Özümün cırıb atdığım, məhv və ya imtina etdiyim yazılar da az deyildir.

Seçilmiş əsərlərin tirajı məhdud olacaq. Çox güman ki, dram əsərləri teatrlara, bədii və  elmi əsərlərsə müvafiq qurumların kitabxanalarına çatdırılacaq.

Hesab edirəm ki, “seçilmişlərim” bir neçə oncilddən (30 cilddən) ibarət olacaq.

... Beləliklə, “naməlum rəssamın”   saysız-hesabsız rəngləri qarışdıraraq təbiətin ucu-bucağı görünməyən nəhəng “kətanı” üzərində şəkdiyi abstrakt və realist mənzərələri xatırladan  bu günəşli yay günlərində yeni, ünvanlı bir səfərə çıxıram.

Bütün tamaşaçı və oxucularıma xoş istəklərimi çatdırıram.

30.07.2019