"Dünyanın ən müəmmalı casusu" və ya "Əsrin casusu" adlandırılan əsl adı İlyas Bazna olan Alban əsilli"SİSERON" əslində hansı ölkənin casusu idi?

İlyas Bazna II Dünya Müharibəsi illərində Ankarada yerləşən səfirliklərdən birində sıravi xidmətçi işləyirdi.

Kod adı "SİSERON" olan Bazna, müharibənin qədərini dəyişəcək bilgilər əldə etmiş və bu bilgiləri almanlara satmışdı.

Moderator.az bu müəmmalı türk casusu ilə bağlı maraqlı bilgiləri öz oxucuları ilə paylaşır.

O, 1904-cü ildə Osmanlı imperiyasının tərkibindəki Kosovo vilayətinin Priştina şəhərində (indiki Kosovo) anadan olub. Bazna 14 yaşında ikən serb qoşunları Priştinanı işğal edir. Birinci Dünya müharibəsində Osmanlı imperiyasının məğlubiyyətə uğraması və Antanta dövlətləri tərəfindən bölüşdürülməsindən sonra Bazna və ailəsi İstanbul şəhərinə köçür.

İlyaz Bazna II Dünya müharibəsi zamanı Ankaradakı Yuqoslaviya səfirliyində, sonra isə Almaniya səfirliyində səfirin xidmətçisi kimi çalışır. Lakin  səfirin məktublarını oxuduğu üçün Almaniya səfirliyindən işdən çıxarılır. 1943-cu ildə Britanyanın ankaradakı səfirliyində işləməyə başlayır.

Bazna isə həmişə çoxlu pul qazanmaq arzusunda olub.  O, ingilislər haqqında məlumatları Almaniyaya ötürməyə qərar verir. Bazna qarşı tərəfdən hər məlumat üçün 20 min sterlinq istəyir. 

İlk qazancını ona Alman səfir Franz Fon Papen özü verir.  O, İlyasa "SİSERON" gizli kod adını verir. İlyas II Dünya müharibəsində Türkiyənin  SSRİ-yə hərbi yardım göstərməsi, İngilislərin Türkiyə ərazisində hərbi təlimlər keçirməsi, Britanyanın Türkiyəyə müharibəyə qoşulması üçün göstərdiyi təzyiqlər barədə məlumatları da Almaniyaya ötürür.

Amma hələ də Bazda Almanların inamını qazanmır. Almaniya Xarici İslər Naziri Baznanı "İngilislırin casusu" adlandırırdı. Hətta Bazna Normandiya əməliyyatı barədə almanları xəbərdar etsə də  Hitler Baznaya inanmır. Nəticədə Almaniya bu əməliyyatda ciddi itkilər verir. Bundan sonra Bazna Almaniyanin inamını qazanır.

O, Türkiyyənin ABŞ və Britaniya ilə yaxınlaşdığını və İsmət İnönü ilə Rüzvelt arasında Qahirədəki görüşü Almanlara çatdırır.

Almaniya rəsmi Ankaraya bildirir ki, Türkiyə ərazisindən Almaniyaya hücüm olsa, İstanbul və İzmir bombalanacaq.  Çünki Almaniyada İstanbulu öz tərəfinə çəkərək müharibəyə cəlb etmək istəyirdi.

Bundan sonra ABŞ, Britaniya və SSRİ başa düşür ki, Almaniyaya məlumat sızdırılır. 

 Kapp Almaniya səfirliyində Cicero deyə tanınan Bazna haqda bunları söyləmişdi: “İngiltərə səfirliyində Cicero adında biri var. O, bizim (Almaniya) səfirliklə əlaqə qurduğu zaman burada çaxnaşma yaşanır və aşağı rütbəli hərbçilər səfirlik binasından kənara çıxarılırlar."

İfşa olunacağı günün yaxında olduğunun fərqinə varan və bununla bağlı almanlardan xəbərdarlıq məktubu alan Bazna, casusluqla qazandığı 300.000 sterlinqdən ibarət olan sərvətini də götürüb, Argentinaya qaçır.

İngilislər onun qaçmasından sonra Lena Kappın (Amerikanın Almaniya səfirliyindəki casusu) söylədiyi o məşhur "SİSERON"un İlyas Bazna olduğunu öyrənirlər və böyük şok yaşayırlar.

Belə ki, hətta ingilis səfir “O, casus ola bilməz. İlk növbədə olduqca səfehdir, ikincisi də, bir kəlimə də olsun, ingilis dilində danışa bilmir” - deyə Baznanı müdafiə edirdi.

Bazna casusuluqla qazandığı pullarla  hotel sahibi olmaq istəsə də, polislər onun ofisinə basqın edir. Çünki o hoteli üçün istifadə etdiyi pullar saxta idi. Almaniya onu aldatmışdı. 

 Bazna həyatı boyu iki dəfə evlənib. Onun birinci evliliyindən dörd övladı olub. Baznanın bir neçə sevgilisi var idi. Onlardan biri – Mara Böyük Britaniya səfiri Deyvid Baskın övladlarının dayəsi idi.O, Bazna ilə Qavaqlıdərə səmtində yerləşən kiçik bir evdə yaşayırdılar. Bazna bu evi "Siseron villası" adlandırırdı. Onların münasibəti səs-küylü idi. Bazna Mara ilə olan münasibətini onun mübahisələri və qısqanclığına görə sona çatdırmışdı. Buna baxmayaraq, Mara ona sadiq olmuş və Baznaya iki dəfə əhəmiyyətli məlumat vermişdi. Birinci verdiyi məlumat britaniyalı keşikçilərin səfirliyə gəlməsi, ikinci verdiyi məlumat isə almanların yaxşı kəşfiyyat mənbəyinə malik olması barədə idi. Yeni sevgilisi Əsra ilə bir neçə görüşdükdən sonra Bazna Mara ilə olan münasibətini tamamilə dayandırmışdı. O, Əsradan sonra Ayka adlı bir qadınla sevgili olmuş və onun üçün bir mənzil almışdı. Faşist zabitlər tərəfindən ödənilən pulların saxta olduğu aşkar ediləndən sonra Ayka Baznanı tərk etmişdi O, ikinci dəfə Duryet adlı bir qadınla evlənmişdir. Onun bu evliliyindən yenə dörd övladı olur. 

1950-ci illərdə Bazna İstanbulun Ağsaray səmtində ailəsi ilə yaşayıb  O, musiqi dərsləri vermiş, daha sonra işlənmiş avtomobil satıcısı işləyib.  Daha sonra 1960-cı ildə Bazna Almaniyaya köçün və orada gecə qarovulçusu olaraq işləyib. Bazna uzun müddət böyrək xəstəliyindən əziyyət çəkir və 1970-ci ilin dekabr ayında Münhen şəhərində vəfat edir.

İllər sonra Türkiyə Milli İstihbarat təşkilatı açıqlayır ki, "SİSERON" əslində Türk cəsusu idi və əsas tapşırığı Türkiyənin II Dünya müharibəsinə girməsini əngəlləmək idi.

Bazna, mən "SİSERONAM" adlı kitabını yazır... Century Fox şirkəti "SİSERON" əməliyyatı kitabına əsaslanan bir film çəkib. Filmin adı "5 barmaq" idi və İosif L. Mankeviçin rejissorluğu ilə çəkilib. Adı Ulisses Dielloya dəyişdirilmiş İlyas Bazna rolunu Ceyms Meyson canlandırılıb.

2018-ci ildə "Dijital Sanatlar Yapımevi" İlyas Baznanın həyatından bəhs edən bir bioqrafik dram filmi çəkib. Filmin adı  "SİSERON" idi və Serdar Akarın rejissorluğu ilə çəkilib. İlyas Bazna rolunu Ərdal Beşikçioğlu canlandırıb. Filmin premyerasının 5 yanvar 2019-cu ildə keçirilməsi planlaşdırılır.