“İnsanın başını dəyişmək mümkün deyil, amma o başın içində olan beyni tərbiyə etmək mümkündür...”

Bu İosif Stalinin uğurlu Stalinqrad döyüşündən sonra yanına dəvət etdiyi general-leytenant Markian Popova dediyi sözlərdir.

O, SSRİ Silahlı Qüvvələrində yeganə general olub ki, Ali Baş Komandan, Dövlət Müdafiə Komitəsinin sədri Stalinin çağırışını, şəxsi dəvətini çox da ciddiyə almayıb. Amma buna görə Popov cəzalandırılmayıb, əksinə, general ulduzlarının biri də artıb, daha yüksək vəzifəyə təyinat alıb.

Adətən Stalinin qəbul məsələsində ciddi dəqiqliyə riayət olunub. Onun yanına çağrılanlar bir neçə saat əvvəlcədən qəbul otağında gözləyiblər. Qəbuldan əvvəl onlar ciddi təlimatlandırılıblar, qəbul zamanı onlara qısa və konkret məruzə etmələri, artıq mülahizə və suallara yol verməmələri tövsiyə olunub. Hətta bununla bağlı sonralar lətifəyə çevrilən bir hadisə də baş verib. Stalin taxıl tədarükü ilə bağlı Ukraynanın torpaq və kənd təsərrüfatı komissarı (naziri) Qriqori Butenkonu yanına dəvət edib. Naziri əvvəlcədən təlimatlandırıblar ki, taxıl tədarükü ilə bağlı Stalinə çox qısa şəkildə konkret rəqəmlərlə məruzə etməlidir. Kabinetə daxil olan Butenko özünü təqdim etdikdən sonra Stalindən soruşub:

- Yoldaş Stalin, tədarüklə bağlı qısa məruzə edim, yoxsa ətraflı?

Stalin gülümsəyərək cavab verib:

- İstənilən seçimi edə bilərsiniz, mən bunu sizin ixtiyarınıza verirəm. Amma nəzərə alın ki, sizin cəmisi 3 dəqiqə vaxtınız var.

General Markian Popov isə nəinki artıq danışıqlara yol verib, o təyin olunmuş qəbula üç gündən sonra gedib.

1942-ci ilin iyul ayından 1943-cü ilin fevral ayına qədər davam edən Stalinqrad döyüşlərində xüsusi fərqlənən, hərbi əməliyyatların uğurla başa çatmasında müstəsna xidmətləri olan Stalinqrad cəbhəsi komandanının müavini general-leytenant Markian Popovun yüksək peşəkarlığı Stalinin diqqətində olub. Ali Baş Komandan onu daha yüksək hərbi posta təyin etmək haqqında düşünüb və yanına dəvət edib.

Dəvəti alan generala elə həmin gün cəbhə qərargahında 3 günlük ezamiyyə vərəqəsi yazılıb. Bu gediş-gəliş üçün artıqlaması ilə bəs edib. Amma Popov yalnız üç gündən sonra Kremlə yetişib. Hərbçinin Ali Baş Komandanın çağırışına üç gün geçikməsi mövcud rejimə və qanunlara görə müharibə şəraitində əmrin vaxtında icra olunmaması kimi qiymətləndirilərək güllələnmə ilə də nəticələnə bilərdi. Amma hər şey əksinə olub.

Stalin generalı qəbul edib və əsas mətləbə keçməzdən əvvəl ona bir hadisəni xatırladıb:

- Vətəndaş müharibəsi illərində Lenin məni yanına çağırıb tapşırmışdı ki, içkiyə qurşanan bir komandirlə məşğul olum. Mən məsələni araşdırdım. Onu cəzalandırmaq istəyirdim, amma yoldaşları buna imkan vermədilər, onun yaxşı komandir olduğunu söylədilər və onu da dedilər ki, həmin komandir yalnız boş vaxtlarında, işsiz olanda içir. Mən bunu nəzərə aldım və Leninlə məsləhətləşdikdən sonra onun səlahiyyətlərini bir az da artırdıq, işini çoxaltdıq. Bundan sonra həmin komandir qədəh qaldırmağa vaxt tapmadı. Belə düşünürəm ki, bu təcrübəni sizin də üstünüzdə tətbiq etmək lazım gələcək.

Popovun içkiyə meylli olduğunu Stalin də bilib. Üç gün gecikməyinin səbəbinin məhz içki ilə bağlı olduğunu da anlayıb və qərarını verib. Markian Popova general-polkovnik rütbəsi verilib, əvvəlki komandan müavini vəzifəsindən bir ranq yuxarı, Bryansk cəbhəsinin komandanı vəzifəsinə təyin edilib.

Markian Popov 1904-cü ildə Volqoqrad vilayətinin Serafimoviç şəhərində anadan olub. Əvvəlcə orta ixtisas hərbi məktəbini, daha sonra Frunze adına Hərbi Akademiyanı bitirib. Moskva, Uzaq Şərq, Leninqrad hərbi dairələrində hərbi hissələrin qərargah rəisi, hərbi hissə komandiri vəzifələrində xidmət edib.

Popov müharibənin ən ağır dövrlərində, 1942-ci ilin avqust ayında Stalinqrad cəbhəsinə komandan müavini göndərilib. Daha sonra general-polkovnik rütbəsində olan Popov Bryansk cəbhəsinin komandanı kimi xidmətini davam etdirib. Bryanskın alman faşizmindən azad olunması üçün onun hazırladığı əməliyyat Moskvada, Baş Qərargahda mübahisəli olub. Əməliyyatın uğurlu alınacağı şübhə altında olsa da, Popov keçirdiyi hərbi əməliyyatla bütün şübhələrə son qoyub, Bryansk azad olunub və o, ordu generalı rütbəsini alıb.

1944-cü ildə Baltikyanı cəbhədə cəbhələrarası koordinasiyanın düzgün qurulmaması nəticəsində Popovun keçirdiyi hərbi əməliyyat uğursuzluqla nəticələnib. Bu uğursuzluğa görə onun rütbəsini bir pillə aşağı, general-polkovnik rütbəsinə salıblar.

Markian Popovun ordu generalı rütbəsi 1953-cü ilin avqust ayında bərpa olunub.

Müharibədən sonrakı illərdə Popov xidmətini Müdafiə Nazirliyində davam etdirib.

Müasirləri Popov haqqında ən yüksək fikirləri söyləyiblər, onlar həm də generalın nüfuzuna xələl gətirən cəhətlərindən də danışıblar.

Marşal Aleksandr Vasilevski: “Popovun peşəkarlığı, hərbi talantı Allah vergisi idi. O, ən mürəkkəb hərbi şəraitdə düzgün qərar verməyi bacaran hərbçi idi. Müharibədəki xidmətləri danılmaz faktdır. Popov həmişə rəhbərliyin diqqətində olub. O, daha yüksəkləri fəth edə bilərdi. Amma içkiyə qurşanması buna imkan vermədi. Dəfələrlə Mərkəzi Komitədə, Müdafiə Nazirliyində onunla söhbət aparıldı, amma bunlar da heç bir nəticə vermədi...”

Aviasiya marşalı Aleksandr Qolovanov: “Elə insanlar var ki, onlar anadan hərbçi doğulurlar. Popov da elələrindən idi. Əsgərdən tutmuş Ali Baş Komandana qədər hamı onun xətrini istəyirdi. Xanımların yanında isə daha hörmətli və sevimli idi. Popov həmişə yaşından cavan görünüb. Bunun səbəbi onu xarakteri ilə bağlı idi. Heç vaxt ruhdan düşməzdi, ən çətin məqamlarda belə nikbinliyini itirməzdi. Alkoqoldan və gözəl xanımlardan isə heç vaxt imtina etməzdi...”

Marşal İvan Konev: “Stalin 1937-ci ildən sonra hərbi kadr islahatı aparanda Popovu da öz siyahısına salmışdı və bu seçimdə yanılmamışdı. Popov Stalinin bütün etimadlarını doğrultdu. Amma öz içki məclisləri ilə öz gələcəyinə özü zərbə vurdu...”

Ən ağır döyüşlərdən sağ-salamat çıxan Popovun həyatına ən adi bir ehtiyatsızlıq son qoyub. 1969-cu ilin aprelin 22-də Moskvadakı bağ evində həyat yoldaşı ilə birgə qaz sızması nəticəsində zəhərlənərək hər ikisi vəfat edib.

Ordu generalı Markian Popov Moskvada, Novodeviçye qəbirstanlığında dəfn olunub.(musavat.com)