Mustafa Kamal Atatürk Britaniya kəşfiyyatının hesabatlarında: Onun haqqında nə deyilirdi?
Oxunub: 2133
13 Nov 2019 | 15:33
Mustafa Kamal Atatürk Britaniya kəşfiyyatının hesabatlarında:  Onun haqqında nə deyilirdi?

Bundan 100 il əvvəl hazırlanmış kəşfiyyat hesabatlarından görünür ki, Mustafa Kamal Atatürk 1919-cu ilin may ayında Samsuna gedəndən və Anadoluda müxtəlif toplantılarda mübarizəni təşkilatlandırmağa başlayandan sonra ingilislər onun haqqında daha çox məlumat toplamağa başlayıblar.

Britaniya kəşfiyyatının 1919-cu illərin axırlarına təsadüf edən ilk dəyərləndirmələrində Mustafa Kamal və Anadoluda başlayan hərəkat "inqilabçı və təhlükəli" olaraq qiymətləndirilir, bildirilir ki, ona qarşı çıxanlar dəstəklənməli, rəqiblərinin bir araya gəlməsi təşviq edilməlidir.

BBC Türkcə Britaniya dövlətinin "British Library"-də saxlanan, gizliliyi artıq ləğv edilmiş kəşfiyyat hesabatları və rəsmi sənədləriylə tanış olub.

Bu sənədlər 2019-cu ilin oktyabr-dekabr aylarında Türkiyədəki Britaniya məmurlarının Londondakı qurumlara Mustafa Kamal və Anadoluda yeni-yeni təşkilatlanmağa başlamış hərəkatla bağlı hesabatlarından və ilk dəyərləndirmələrdən ibarətdir.

Sənədlərin arasında atəşkəs zamanı İstanbulda olan Britaniya Ali Komissarlığının, kəşfiyyat məmurlarının və ordu komandirlərinin Londondakı müharibə və xarici işlər nazirliklərinə göndərdikləri hesabatlar da var.

Hesabatlarda Britaniya rəsmiləri qeyd ediblər ki, Anadoluda hələ yeni təşkilatlanan milli hərəkat xalqın dəstəyini toplamağa başlayıb və Osmanlı imperiyasının taleyini müəyyənləşdirəcək razılaşmada ağır şərtlər olarsa, proses silahlı müqavimətə çevrilə bilər.

Britaniyalılara görə, Anadoluda təşkilatlanan milli mübarizə İzmirin işğalına xalqın reaksiyası sayəsində daha da güclənən bir təşkilatlanma halına gəlib.

Sənədlər atəşkəs dönəminə, Sevr müqaviləsindən əvvələ aiddir

Hesabatlar I Dünya Müharibəsində qalib gəlmiş (1918) "Antanta" dövlətlərinin Osmanlı imperiyasıyla imzaladığı Mondros atəşkəsindən bir il sonrakı dövrü əhatə edir.

Mustafa Kamal 19 may 1919-cu ildə Osmanlı ordusunun müfəttişi olaraq Samsuna gəlmiş, əvvəlcə Amasyada təlimat hazırlayaraq yaymış, ardınca da Sivas və Ərzurumda konfranslar keçirmişdi.

Tarix
Image captionTarix dərnəyinin rəhbəri və İstanbul Universitetinin müəllimi professor Mehmet Ö.Alkan

Tarix dərnəyinin rəhbəri və İstanbul Universitetinin siyasi biliklər fakültəsinin müəllimi professor Mehmet Ö.Alkan deyir ki, 1919-cu ildə baş verənləri anlamaq üçün 30 oktyabr 1918-ci il tarixində imzalanmış Mondros atəşkəsinə baxmaq lazımdır.

Atəşkəsdən sonra Britaniya ordusunun təmsilçiləri İstanbul, Samsun və Qərbi Anadoluya nəzarət edib, İzmiri Yunanıstan ordusu işğal edib, İtaliya isə Antalya ətrafına qoşun çıxarıb.

Professor Alkana görə, 20-ci əsrin ən uzun ilini müəyyən etmək lazım gəlsə, bu, 1919-cu il olar: "Türkiyə üçün də, dünya üçün də hər şey yenidən başlayırdı, sanki kartlar yenidən paylanırdı. 1919-cu il çox maraqlı il olub".

Alkan qeyd edir ki, o vaxt Fransa tez bir zamanda müharibəni dayandıracaq razılaşma imzalanmasını istəsə də, Britaniya Türkiyəylə bağlı üç fərqli baxışın ortaya çıxdığını bildirib:

"Birincisi baş nazir Lloyd George-un təmsil etdiyi təklif idi - Osmanlı imperiyasının dərhal bölüşdürülməsi. Qərbi Anadolunun və Trakyanın Yunanıstan tərəfindən işğal edilməsini və türklərin Anadoludan tamamən çıxarılmasını nəzərdə tutan radikal bir yanaşmaydı.

O dövrün müharibə naziri Winston Churchill-in təklif etdiyi ikinci variantda radikal razılaşmanın türkləri bolşevizmin qucağına itələməsindən ehtiyat edilir və daha yumşaq şərtlər nəzərdə tutulur.

Üçüncü variantsa Hindistan müsəlmanlarının qəzəbindən çəkinən prezident Edwin Montagu-nun təklifiydi - İstanbulun dərhal türklərə təslim edilməsi və xilafətin qorunması".

Alkan Britaniya kəşfiyyatının hesabatlarında "milliyyətçi hərəkat" kimi göstərilən milli mübarizənin "milli hərəkat" adlandırılmasına da diqqət çəkir.

FOTO

İlk hesabat 1919-cu ilin oktyabr ayının əvvəllərində yazılıb

Mustafa Kamalla bağlı ilk kəşfiyyat hesabatı 9 oktyabr 1919-cu ildə tərtib edilib. Hesabat o vaxt Britaniyanın işğalı altında olan Misirdəki kəşfiyyat qurumu tərəfindən, fransızlardan alınan sənədlər əsasında hazırlanıb.

"Mustafa Kamal və milliyyətçi (milli) hərəkat" adı verilmiş sənəddə hərəkatın bütün ölkə miqyasında İstanbul hökumətinə müxalif olduğu və Türkiyənin ərazi bütövlüyünü müdafiə etməklə yanaşı, mandat sisteminə qarşı çıxmadığı da bildirilib:

"Bu hərəkat Yunanıstanın İzmiri işğalıyla başlayıb, ardınca tərəfdarları artıb və Türkiyə heyətinin Parisdən qayıtması, yunanların İzmirdəki hərəkətləri, italyanların Antalyaya girməsi və erməni-kürd problemindəki qeyri-müəyyənlik səbəbindən güclənib. Ordunun yardımı sayəsində hərəkatın geniş miqyaslı siyasi mübarizəyə çevrilmə imkanları məhdudlaşdırılıb və həddindən artıq təhrik edilmədiyi müddətcə silahlı mücadiləyə çevrilməsi ehtimalı azdır".

Bu ilk hesabatda Mustafa Kamalın adının səhvən "Mustafa Kamil" olaraq göstərilməsi diqqət çəkir.

Ancaq Bağdaddakı Siyasi Komitənin üzvü hesabata öz şərhini əlavə edərək Mustafa Kamal və onun planlarıyla bağlı "nikbin olmadığını" yazıb:

"Təəssüf ki, Mustafa Kamalın fəaliyyəti və ya niyyətləri barədə düşüncəm nikbin deyil. (Şimali İraqdan) gələn hesabatlar və İstanbul hökumətindəki gerçəklik səviyyəsi yüksək olan məlumatlar bu hərəkatın təhlükəli xarakter daşıdığını göstərir və hərbi qarşıdurmaya çatacaq səviyyədə xaos yaratmaq ehtimalı heç də az deyil".

"Siyasi hərəkatların basqıyla yox edilmədiyi fikrinə qatılmaqla yanaşı, zor tətbiqinin nə ədalətli olduğunu, nə də əlimizdəki tək silah olduğunu düşünürəm. Ona qarşı çıxanların bir araya gəlməsi təşviq edilməli və rəqibləri bir araya gətirilməlidir.

Sonrakı günlərdə yazılan hesabatlarda isə müharibəni bitirəcək razılaşma olmadan əcnəbi dövlətlər tərəfindən həyata keçirilən işğalların xalqa təsiri və Mustafa Kamalın Anadoluda başlatdığı təşkilatlanma işinin səviyyəsi detallı şəkildə dəyərləndirilib.

AtaturkFotonun müəllifiGETTY IMAGES

İzmirin işğalı nələrə səbəb oldu

1919-cu ilin ikinci yarısında baş verənlərə diqqət çəkən professor Alkan həmçinin qeyd edir ki, "Atlanta" dövlətləri müharibəni bitirəcək razılaşma imzalamadan, Mondros atəşkəsinin 7-ci maddəsindən istifadə edərək Türkiyənin faktiki işğalına başlayıblar.

Alkan xüsusilə də yunan ordusunun Britaniyanın dəstəyilə 15-19 may 1919-cu il aralığında İzmiri işğal etməsini "həm Türkiyə, həm mülli mücadilə, həm də Mustafa Kamalın liderliyi baxımından dönüm nöqtəsi" kimi qiymətləndirir.

İzmirin işğalının milli mücadilənin təşkilatlanıb xalqdan dəstək almasında oynadığı kritik rol Britaniyanın kəşfiyyat hesabatlarında da vurğulanır.

Britaniyanın ali komissarı Robeck-in xarici işlər naziri lord Curzon-a 28 oktyabr 1919-cu il tarixli məktubunda da qeyd edilir ki, müharibəyə son verəcək razılaşmada "Osmanlı dövləti üçün ağır ola biləcək şərtlərin" tətbiq edilməsi İzmirin işğalından əvvəl qat-qat asan olardı:

"Atəşkəs razılaşmasıyla əzilən və məğlub edilən Türkiyə varlığını qorumağa bəs edəcək kiçik bir ümid istisna olmaqla, hər şeydən vaz keçməyə hazır idi. Geniş xalq kütlələri nəticəsindən xəbərsiz olduqları sülhü və təhlükəsizliyi arzulayırdılar. İstanbul xarabalıqdan nələri xilas edə biləcəyini düşünməyə başlamışdı. O dönəmdə (İzmirin işğalına qədər) sülh müqaviləsinin şərtlərini tətbiq etmək asan olardı".

Yenə həmin hesabatda İzmirin işğalı "o vaxta qədər yuxulu-yuxulu saga-sola gedən qarışqaların yuvasının dağıdılmasına", milli mücadilə liderləri isə o günə qədər "hər an döyülməkdən qorxan dəcəl oğlanlara" bənzədilir.

sənəd

İzmirin işğalının "dirəniş başlatdığına" diqqət çəkilən hesabatda, həmçinin qeyd edilir ki, "May ayında (1919) Mustafa Kamal müfəttiş olaraq Samsuna göndərilib, Smyrnada (İzmir) yuxuda olan türklər canlanıb. Bir erməni dövlətinin qurulacağını düşünmək üçün çox səbəb vardı və bir çoxları da Pontus Roma dövlətinin qurulucağından danışırdı. Ordu isə yeni bir çevrilişə mane olmağa hazır idi. Mustafa Kamal gələn kimi o bölgəni hərəkətləndirmək üçün fəaliyyətə başlayıb. "Antanta" dövlətlərinin nəzarətində olmayan Amasyada qərargah qurub. Bu hərəkat inqilabçı və təhlükəli xarakterə malikdir".

Hesabatda aşağıdakı fikirlər də yer alıb:

"Bu vaxta (izmirin işğalına) qədər hərəkatın liderləri döyülməkdən qorxan dəcəl oğlanlar kimi idilər. "Atlanta" dövlətləri tərəfindən hər hansı bir müxalifətlə qarşılaşmadıqlarına görə, Mərkəzi Hökumətin lazımsızlığı və (əcnəbilərlə) əməkdaşlığı ehtimalı da hiss olunduğu üçün onlar daha çox önə çıxmağa başladılar. Deqradasiyaya uğramış İstanbul hökumətinin türkləri təmsil etmədiyini düşünürlər, deyirlər ki, türkləri onlar təmsil edirlər və ölkəni idarə edə biləcəklərini göstərəcəklər".

Bundan bir neçə gün əvvəl - 20 oktyabr 1919-cu ildə Qaradəniz Ordusunun baş komandanı general George Milne Müharibə Nazirliyinə göndərdiyi (ordan da Xarici İşlər Nazirliyinə göndərilən) kəşfiyyat hesabatında Mustafa Kamal və tərəfdarlarının vaz keçmədikləri üç mövzunun İzmir, Ermənistan və Trakya olduğunu yazıb:

"İzmir məsələsi vacibdir. İzmirdə yaşananların o qədər çox təsiri oldu ki, (Yunanıstan ordusunun) burdan çıxması və (İzmirin) Türkiyəyə qaytarılması artıq hər türkün əsas tələbi halına gəlib".

"Ermənistan məsələsinin ən kritik nöqtəsi burda çox az erməni qalmış olması və müstəqil Ermənistanın yaradılması üçün lazım gələn daha böyük planların daha çox hərbi qüvvə tələb etməsidir. Bu məsələdə çox həssas yanaşmalar var. Hətta Kürəkən Fəridin hökuməti belə çox sərt təlimatlar nəşr edərək heç bir erməninin geri qayıtmasına icazə verilməyəcəyini elan edib".

"Trakya məsələsiylə bağlı nəzərdə tutulan nizamlamaların milliyyətçi hərəkat tərəfindən qəbul edilməyəcəyini göstərən hər hansı fakt yoxdur".

O dönəmdə yazılan hesabatlardan aydın olur ki, Britaniya kəşfiyyatı, əsasən iki üsulla informasiya əldə edib - milli mücadiləylə əlaqəli olduğu bilinən şəxslərin danışıqlarının dinlənməsi və Britaniya kəşfiyyatına işləyən agentlərin müxtəlif adamlarla söhbət edərək informasiya toplaması.

ATATÜRKFotonun müəllifiGETTY IMAGES

Milli mücadilə nəzarətə götürülür

1919-cu ilin sonlarına doğru Britaniya kəşfiyyatı daha çox Mustafa Kamalı və milli mücadiləni nəzarətə götürüb və Londona xəbərdarlıqlar göndərməyə başlayıb.

İlk hesabatlarda Atatürkün adının belə düzgün yazılmadığını xatırladan Alkan deyir ki, "Yerlərdən gələn kəşfiyyat hesabatlarında kamalist hərəkatına, milliyyətçi hərəkata, dirəniş hərəkatına nisbətən doğru diaqnoz qoyan məlumatlar olub. Ancaq hadisələrin gedişi göstərir ki, London bu məlumatlara ciddi yanaşmayıb".

Hesabatların yazıldığı dönəmdə soyadlarla bağlı qanun hələ qəbul edilmədiyi üçün Atatürk soyadını sonradan götürmüş Mustafa Kamaldan ya bu adla, ya da Mustafa Kamal Paşa olaraq bəhs edilir.

Robeck-in xarici işlər naziri lord Curzon-a göndərdiyi hesabatda bildirilir ki, imzalanacaq razılaşmanın yerinə yetirilməsi hər keçən gün bir az da çətinləşir:

"İstanbulda yaranan və Ərzurumda təşkilatlanan milliyyətçi hərəkat yunan bölgəsi xaric, bütün Anadoluya nəzarət edəcək qədər böyüdü və artıq Trakyanın da xeyli hissəsinə təsiri hiss olunmaqdadır. Kürd, ərəb və tatarların bəziləri də hərəkata rəğbətlə yanaşırlar. Mərkəzi Hökumət İstanbulda bir qəsəbə bələdiyyəsinə, milliyyətçilərsə "Atlanta" dövlətləri arasında vasitəçiyə çevrilib".

"İndiyə qədər hər şey normal gedib, ancaq Türkiyəyə problem yaradacaq sülh təklifi medalın o biri üzünü də ortaya çıxaracaq. Milliyyətçilər təşkilatlanırlar, mənəvi güc toplayırlar, araşdırırlar, üzv toplayırlar, pul toplayırlar, Türkiyənin bölünməsinə və ya xarici dövlətlərin nəzarəti altına keçməsinə qarşı çıxmaq üçün yuxulu insanları canlandırmağa çalışırlar. İndiyə qədər bunların hamısını bacardılar. Hər keçən gün sülh razılaşmasının yerinə yetirilməsi daha da çətinləşir".

Professor Alkan deyir ki, Osmanlı ordusu dağıdıldığına və silahları da əlindən alındığına görə Britaniya Türkiyədə silahlı müqavimət olacağını gözləməyib və ancaq 1919-cu ilin ortalarından etibarən bu ehtimalı "doğru şəkildə təxmin edən" kəşfiyyat məmurları olub:

"Onların ilk diqqət etdiyi məsələ Türkiyədəki müqavimət hərəkatının özünü çox qanuni yolla - parlament yoluyla təsdiqləməyə çalışmasıdır. Əlbəttə, bu, parlamentin yarandığı ölkə olmasıyla öyünən Britaniya üçün sürpriz idi. Ona qarşı məhz seçki və parlament vasitəsilə mübarizə aparıldı".

General Milnenin hazırladığı hesabatda da oxşar dəyərləndirmələr yer alıb. Hesabatda bildirilir ki, Türkiyədə milli hərəkata dəstək artır və dəstək verənlərin vacib vəzifələrə gətirilməsi bu dəstəyi daha da gücləndirir.

Milne yazıb ki, milli hərəkat silahlı müqavimət mövzusuyla "cilvələşir":

"Bu yolu seçəcəkləri halda odla oynamış olacaqlarını və fəlakətə yol açacaqlarını bilirlər. Ancaq silahlı müqavimət fikrini Sülh konfransına təsir etmək üçün istəyirlər, çünki xalqın bildiyi yeganə təşkilatlanma forması budur.

Sülh konfransında Türkiyə üçün çox ağır nəticələr yaradacaq qərarların veriləcəyi və İstanbuldakı hökumətin üsyançılar üzərində nəzarəti itirəcəyi halda milli hərəkat "Atlanta" dövlətlərinin hərbi planlarına ciddi təsir edəcək. Xalq silahlanıb və ilk dəfə birləşib. Milliyyətçilik zəminində üsyan başlayarsa, onun qarşısını ala biləcək hərbi qüvvənin miqyasını hesablamaq çox çətindir".

Qeyri-müsəlman xalqların qayğıları kəşfiyyat hesabatlarında

O dönəmdə yazılan kəşfiyyat hesabatlarında önə çıxan daha bir mövzu Anadoludakı xristianların təhlükəsizlik problemi olub.

Birinci dünya müharibəsi zamanı yerindən edilmiş şəxslərin "qaçqın" adlandırıldığı hesabatlarda Anadoludakı təşkilatlanma nəticəsində həmin şəxslərin geriyə qayıtmaq ehtimalının azaldığı qeyd edilir.

General Milne həmçinin yazıb ki, Anadoluda ermənilərin sayının azalması Ermənistan dövlətinin qurulması ehtimalını azaldır. Başqa bir kəşfiyyat məmurunun Bursadan yazdığı 12 noyabr 1919-cu il tarixli hesabatda isə türklərin yerləşdirildiyi erməni mülklərinin geri qaytarılması məqsədilə yaradılan komissiyaların fəaliyyəti barədə də məlumat var:

"Bilecikdə bələdiyyə sədrinin rəhbərlik etdiyi, iki erməni və iki müsəlmandan ibarət birgə komissiya 15 aprel - 2 oktyabr 1919 aralığında 100 sənəd araşdırıb. Türk qaçqınların yerləşdirildiyi mülkiyyətin, ermənilərə aid evlərin geri qaytarılmasına aid yüzlərcə sənədlə yerli məmurlar məşğul olur, ancaq qaytarılacaq binalar çox acınacaqlı və bərbad durumda olduğu üçün onların içində yaşamaq mümkün deyil. Bu qəsəbədən sürgün edilən 5 min erməninin beşdə biri geri dönüb, digərlərinin itkin düşdüyü hesab olunur".

Hesabatlarda o da bildirilir ki, ermənilərin və yunanların təhlükəsizlik qayğıları davam edir, amma milli mücadilə liderləri qeyri-müsəlmanları qorumağın "öz maraqlarına uyğun olduğunu bildikləri üçün" onların təhlükəsizliyinə təminat verirlər.

Ali komissar Robeck 28 oktyabr tarixli hesabatında mövzuyla bağlı bunları yazıb:

"Yunan və erməni liderlər amerikalı missionerlərin də dəstəyilə xor halında bağırışıb qətliam olacağını deyirlər. Mustafa Kamal da bu ehtimalı nəzərə alaraq təhlükənin qarşını almaq üçün müəyyən addımlar atmış kimi görünür. Samsundakı nəzarət məmuru Mustafa Kamalın təminat verdiyini, ancaq xristianların əbəs yerə narahat olduqlarını bildirir.

Milliyyətçilər xristianları qoruyur və xaricdən gələn yardımlara və müdaxilələrə qarşı çıxırlar. İngilislərə qarşı güclü və getdikcə daha da artan, digər "Atlanta" dövlətlərinə qarşı daha kiçik miqyaslarda olan inciklik hiss edilir. Milliyyətçilər yerli xalqlarla çox təmasda ola bilməyiblər. Xristianların qorunacağıyla bağlı davamlı açıqlamalar tamamilə siyasi mahiyyət daşıyırmış kimi görünür. Türklərin bu mövzudakı meyilləri və instinktləri qətliamın baş verəcəyi istiqamətindədir. Milliyyətçilər vuruşmağı seçsələr, yəqin ki, xristianlar qətl ediləcəklər".

sənədlər

İngilislərə görə, Mustafa Kamal Britaniya haqqında nə düşünür?

Kəşfiyyat hesabatlarında cavabı axtarılan suallardan biri də Mustafa Kamalın və liderlik etdiyi mücadilə hərəkatının Britaniyaya münasibətidir.

Sənədlərdən görünür ki, milli mücadiləyə dəstək verən nəşrlərin Britaniya mandatını müdafiə edən İngilis Müxbirlər Cəmiyyətini tənqid edən yazıların xülasəsi də Londona göndərilib.

24 oktyabr 1919-cu il tarixdə Britaniya Ali Komissarlığının yazdığı hesabatda Ərzurumda dərc olunan və milli mücadiləyə dəstək verən "Albayraq" qəzetinin Britaniya siyasətini kəskin tənqid etdiyi bildirilib:

"Milli hərəkatın təbliğat qəzetlərindən olan "Albayraq" kimi nəşrlər köhnə hökumətin milli hərəkata qarşı mübarizə məqsədi ilə İngiltərə hökumətindən rüşvət aldığı fikrini inandırıcı göstərmək üçün böyük səy göstərir. Buna misal olaraq Mustafa Kamalın Amerika radiosuna verdiyi müsahibəni göstərmək olar. Paşa deyir ki, Türkiyəni yox etmək üçün İngiltərənin pulundan istifadə edilir, keçmiş daxili işlər nazirinə 150 min funt sterlinq verildiyi barədə onda və dostlarında dəqiq məlumat var".

Professor Alkan da təsdiq edir ki, o dönəmdə və ondan sonra - Böyük Millət Məclisinin başlaması ilə açılmasıyla ortaya çıxmış Ankara mərkəzli milli mücadilə dövründə də Britaniya İstanbuldakı Osmanlı hökumətiylə daha yaxın münasibətdə olub.

Alkan hesab edir ki, 1920-ci ildə İstanbulu faktiki olaraq işğal etmələri ingilislərin daha bir səhvidir:

"Britaniya belə düşünüb: İstanbulu işğal etsək, Osmanlı hökumətini bizim sülh şərtlərimizlə razılaşmağa məcbur edə bilərik. Amma gözləmədikləri bir hadisə baş verir, Anadoluda, onların əli çatmayan bir yerdə yeni bir parlament fəaliyyətə başlayır və milli mücadilə dünya tarixində nadir görünən bir şəkildə - parlament tərəfindən idarə olunur. Bütün komandirlər bir yandan cəbhədə vuruşacaq, o biri yandan gedib parlamentdə hesabat verəcəklər".

Alkan deyir ki, İstiqlal Savaşının sonuna qədər ingilislər Ankara hökumətiylə həm rəsmi, həm də qeyri-rəsmi təmaslar quraraq anlaşma axtarıblar, amma Fəthi bəy 25 avqust 1922-ci il ziyarətində Londonun uzlaşmadan uzaq olduğunu bildirəndən sonra Böyük Hücum başlayıb:

"Nəticə etibarilə bütün bu savaş dövründə Britaniya ilə Ankara hökuməti arasında isti münasibət olmayıb, tam tərsinə, İstanbul hökuməti ilə olub. İngilislər hətta milli mücadilə ilə yaxın əlaqələri olan Əli Rza Paşa hökumətini də istefaya məcbur ediblər. Yerinə Kürəkən Fərid Paşanın hökuməti keçib və Sevr razılaşmasını imzalayan kökumət olub. Bunu da xatırlamaq lazımdır".

Oxşar xəbərlər
15:56, Bu gün
İranda ağır yol-nəqliyyat hadisəsi baş verib, ölənlər var - FOTO
15:53, Bu gün
Fransa şəhərləri Makrona qarşı: Miqrantları “təmizləmə” siyasətinə etirazlar artır - ŞƏRH + FOTO
15:48, Bu gün
Azərbaycanda baş məşqçinin hakimi döyməsinin görüntüləri - VİDEO
15:44, Bu gün
COP29 karbohidrogenlər və yaşıl maliyyələşdirmə ilə bağlı iqlim gündəliyinə təsir edəcək
15:40, Bu gün
Fransa Cənubi Qafqazda müharibə qapılarını döyür - TƏHLİL
15:36, Bu gün
Bu bank AMB-nin tələblərini pozub
15:32, Bu gün
İranda qadın fəallara ümumilikdə 60 il həbs cəzası verildi - FOTO
15:28, Bu gün
Qurban Qurbanov hərəkətlərinə fikir verməyən futbolçunu CƏRİMƏLƏDİ
15:24, Bu gün
Vilayət Eyvazov Şamaxıda qəbul və sıra baxışı keçirdi - FOTO/VİDEO
15:20, Bu gün
Bakı sakininin telefon və çantasını talayan şəxs tutuldu - VİDEO
15:17, Bu gün
“Polad Bülbüloğlunu özüm qucağıma alıb səhnəyə çıxardım...”
15:15, Bu gün
Ana-bacılarını ortalığa qoyurlar - VİDEO
15:11, Bu gün
Qazaxıstanda çay daşdı: Sakinlər küçədə balıq tutdular - VİDEO
15:07, Bu gün
Burun dolğusunun “ölümcül” zərərləri: Kosmetoloqdan AÇIQLAMA
15:03, Bu gün
Elzanın meyxana barədə qalmaqallı sözlərinə Samirədən reaksiya: “Məcburdurlar...”
15:00, Bu gün
GRE General Test imtahanı keçirilib
14:58, Bu gün
Bakı Kənar Dairəvi yolunda qəza sıxlığa səbəb oldu
14:55, Bu gün
Azərbaycanda “Avtomobil yolları haqqında” qanun dəyişdi
14:53, Bu gün
“Qarabağ” sabah çempion ola bilər
14:51, Bu gün
Azərbaycanda olay: Gənc oğlan sahə rəisini güllələdi — TƏFƏRRÜAT
14:47, Bu gün
Qəzzada ölənlərin sayı 32 min 552-yə yüksəlib
14:45, Bu gün
İranda ötən tədris ilində yüzlərlə şagird məktəbi tərk edib - FOTO
14:42, Bu gün
Yeni Kaledoniyada Fransaya qarşı etiraz aksiyası: Azərbaycan bayrağı qaldırıldı - FOTO/VİDEO
14:37, Bu gün
Gənc oğlan məktəbli qızı evinə apardı: "O, yanıma keçəndə anası yatmışdı..." – ŞOK
14:35, Bu gün
Krokus terrorçularını gözləyən dəhşətli aqibət: Tabut kimi yer, ölümü arzulamaq...
14:33, Bu gün
ABŞ, Aİ və Ermənistanın müzakirə edəcəkləri hərbi pakt Rusiya, Türkiyə və Azərbaycana qarşı yönəlib - RƏY + FOTO
14:30, Bu gün
Elza qəzəbləndi: "Küçə sözlərinə əl atırlar" - VİDEO
14:28, Bu gün
Naxçıvanda nəqliyyat problemi necə həll ediləcək? - VİDEO
14:25, Bu gün
Ermənilərin Qazaxda müharibə hazırlığı: Əskiparada səngər qazırlar - VİDEO
14:20, Bu gün
Qaraciyəri qardaşına köçürülən Nərmin Kərimbəyova: “Səhhətimdə problemlər var” - VİDEO
14:15, Bu gün
Bakıda metrosunda “Wİ-Fİ" olacaqmı?
14:14, Bu gün
Bolqarıstanlı futbolçu: "Təəssüf ki, Azərbaycan üzərində qələbə hesabını qoruya bilmədik"
14:10, Bu gün
"Dövlət Təhlükəsizlik Xidməti olduqca mürəkkəb sınaqdan uğurla çıxmağı bacardı"
14:10, Bu gün
Paşinyan qaçıb bu ölkədə gizlənəcək: "Ölüm və həbs gözləyir" - ŞOK
14:05, Bu gün
Paşinyan hökuməti separatçıları küncə sıxışdırır: Bütün ofisləri bağlanacaq
14:01, Bu gün
“Azərişıq” Göyçayda yenidənqurma işlərinə başlayıb - VİDEO
13:59, Bu gün
“Ombudsmanın ermənilərlə görüşü dövlətimizin humanizminin təzahürüdür”
13:55, Bu gün
Le Pen Fransa hakimiyyətini fırıldaqçılıqda ittiham edib
13:51, Bu gün
Sovetlər dövründən qalma liftlərin taleyi necə olacaq?
13:50, Bu gün
Avroviziya təmsilçimizlə bağlı maraqlı fakt üzə çıxdı - VİDEO
13:45, Bu gün
Rusiyalı aktyor Yuri Vaksman vəfat etdi - FOTO
13:40, Bu gün
Ötən il BDU-nun Tarix fakültəsinin əməkdaşlarının 4 dərslik və 15 dərs vəsaiti dərc olunub
13:35, Bu gün
Köhnə güclər və prinsiplər: Vudronun reallaşmayan Ermənistan ideyası dəbdədir - ŞƏRH + FOTO
13:30, Bu gün
Azərbaycan minifutbol millisinin Avropa çempionatında potensial rəqibləri müəyyənləşib
13:25, Bu gün
Kişi ondan xəbərsiz telefon işlədən arvadını döydü
13:20, Bu gün
Rusiya Ermənistan-Aİ-ABŞ görüşündən niyə narahatdır? – Zaxarova AÇIQLADI
13:15, Bu gün
“Lifttəmir” İB-nin direktoruna şiddətli töhmət verildi
13:12, Bu gün
Son bir həftədə 38 terrorçu zərərsizləşdirilib
13:09, Bu gün
Viktor Çobanu: “Moldovada Qaqauziyanın muxtariyyətini heç nə təhdid etmir” - MÜSAHİBƏ
13:05, Bu gün
Əqli Mülkiyyət Agentliyi ötən il 2 milyon manata yaxın gəlir əldə edib
13:00, Bu gün
Amerikalı ekspert: "ABŞ-nin məqsədi Rusiyanın Ermənistanı ələ keçirməsinin qarşısını almaqdır" - FOTO
12:55, Bu gün
Azərbaycanda 23 yeni narkotik vasitə qadağan edilmiş maddələrin siyahısına əlavə olundu
12:50, Bu gün
Azərbaycan gimnastları Fransada Qran-pri turnirinə qatılacaqlar
12:45, Bu gün
KTMT 2024-cü ildə yeddi təlim keçirəcək: Ermənistan iştirak edəcəkmi?
12:40, Bu gün
“Həkimə deyib ki, qorxma, gəl qabağa” - Əliağa Vahidi həqiqətənmi tibb bacısı öldürüb? - AÇIQLAMA
12:38, Bu gün
Azərbaycanda dəhşətli qəza - ata və oğlu öldü - FOTOLAR
12:34, Bu gün
SSRİ-də “OMON” rejimini yaradan general – o, məşhur azərbaycanlı naziri də vəzifəsindən uzaqlaşdırıb
12:31, Bu gün
Ağdərədə odlu silah-sursat aşkar edildi
12:28, Bu gün
Rusiyalı sənətçilər “Crocus City Hall” qurbanlarını Müslüm Maqomayevin mahnıları ilə andılar - VİDEO
12:24, Bu gün
Sabahın hava proqnozu açıqlandı
12:20, Bu gün
Məktəblərə işə qəbul müsabiqəsi üzrə təkrar müsahibə keçiriləcək
12:16, Bu gün
Ombudsman Xankəndidə erməni əsilli sakinlərlə görüşüb
12:12, Bu gün
Sumqayıtda qanunsuz tikili söküldü - FOTO/VİDEO
12:08, Bu gün
Yaşayış binalarında da parklanma yerləri BAHALAŞDI - Yeni qiymət
12:04, Bu gün
Fazil Mustafa ilk dəfə açıqladı: "Sui-qəsd baş verəndən sonra..." - ŞOK DETALLAR
12:02, Bu gün
“Azneft”in baş direktoru vəzifəsindən azad edildi - YENİ TƏYİNAT
12:00, Bu gün
Türkiyədən ilhamlanmış “Beynəlxalq Sıfır Tullantı Günü” ilətullantısız gələcək - FOTO
11:58, Bu gün
“Güneşi söndürmem gerek” romantik dramı “CineMastercard” kinoteatrında - VİDEO
11:56, Bu gün
Şuşalılara müjdə - İlk köç bu tarixdə olacaq
11:55, Bu gün
Elşən Orucov: “Türkiyədən çoxlu təkliflər var, deyirlər, ən yaxşı azərbaycanlı aktyorsan” - MÜSAHİBƏ + FOTO
11:50, Bu gün
“Xocalı özü böyüklüyündə soyqırım abidəsinə, milli-tarixi yaddaş yerinə çevrilməlidir”
11:50, Bu gün
Qazaxda tanışını öldürən şəxsin məhkəməsi başlayır
11:45, Bu gün
Azərbaycanda qadın döyüşçülərin qədim məzarlığı aşkar edilib: Amazonların mövcudluğunun daha bir sübutu - FOTO
11:40, Bu gün
Sözçü: Ermənistan hökuməti qayıtmağımıza imkan yaratmaqla yanaşı, vurduğu zərərləri kompensasiya etməlidir
11:37, Bu gün
"Kəskin ağrı zamanı bunu etmək qətiyyən olmaz"
11:36, Bu gün
Nikol Paşinyan Qarabağ separatçılarına xəbərdarlıq edib
11:30, Bu gün
11-ci sinif şagirdinin ana olduğu məktəbin direktoru işdən çıxarıldı
11:26, Bu gün
Azərbaycan millisinin futbolçusu: "Öz üzərimizdə çox işləməliyik"
11:25, Bu gün
Ukrayna rus və erməni dillərini qaraçı dili ilə eyniləşdirdi...-RƏSMİ
11:22, Bu gün
Politoloq: Rusiyada yaşayan zəngin ermənilər Moskva üçün təsir və təzyiq vasitəsidir
11:21, Bu gün
BDU-nun akademik və inzibati heyətinin nəzərinə!
11:19, Bu gün
Diş ətinizə diqqət edin, infarkt ola bilərsiniz
11:16, Bu gün
Metroda niyə zibil qabı yoxdur?
11:15, Bu gün
Azərbaycan Mərkəzi Bankı inflyasiyaya dair proqnozunu sabit saxlayıb
11:11, Bu gün
Bərdədə Vətən müharibəsi şəhidi doğum günündə anıldı - FOTOLAR
11:08, Bu gün
Nazirliyin şöbə rəisi vəfat edib
11:08, Bu gün
Azərbaycan Mərkəzi Bankı uçot dərəcəsini azaldıb
11:07, Bu gün
“Radikal dini cərəyanlarla, terrorla mübarizədən günahsız adamlar zərər çəkməməlidir...”
11:02, Bu gün
İctimai Wi-Fi-dən təhlükəsiz istifadənin 10 qaydası
10:58, Bu gün
Magistraturaya qəbulun ikinci cəhdində iştirak üçün qeydiyyat başlayıb
10:53, Bu gün
İdeal səhər rejimi necə olmalıdır?
10:52, Bu gün
Azərbaycanın daha 4 boksçusu Bakıdakı beynəlxalq turnirin finalına vəsiqə qazanıb
10:49, Bu gün
Azərbaycanın təhlükəsizlik orqanları 105 yaşında - VİDEO
10:48, Bu gün
Qərbi Azərbaycan İcması Ermənistanı Fransanın oyunlarına getməməyə çağırıb
10:40, Bu gün
Los Ancelesdə yaşayan azərbaycanlı həkim
10:34, Bu gün
Bu gecə ehtimal edilən ilk Qədr gecəsidir
10:31, Bu gün
İşdə yüksələ bilməməyinizin səbəbləri nələrdir?
10:29, Bu gün
Xankəndidə silah-sursat aşkarlanıb
10:15, Bu gün
“Simpsonlar” bunu da bildi - Davamı gəlsə bütün dünyada fəlakət yaşanacaq - FOTO
10:12, Bu gün
Hərbi institutda məşğələ: kursantlar gəmiləri döyüşə hazır vəziyyətə gətirib
GÜNLÜK
27 Mar 2024 | 17:42
“Crocus”da baş verənlər bu ölkədə sevinclə qarşılanıb” - ŞOK!
27 Mar 2024 | 20:54
Abituriyentlərə ŞAD XƏBƏR: Keçid balları bu qədər aşağı DÜŞƏCƏK
27 Mar 2024 | 18:44
Sumqayıtda xəstəxananın həyətində 33-36 həftəlik döl tapılıb, araşdırma aparılır - YENİLƏNİB-2
27 Mar 2024 | 22:37
Pensiya, maaş və müavinətlər yenidən artırıla bilər
27 Mar 2024 | 16:20
Cavanşir Məmmədov: "Sən də vaxtında oxuyardın, olardın "briqadir" - VİDEO
27 Mar 2024 | 16:40
Onlayn satılan saç serumları hansı xəstəliklərə səbəb olur? - VİDEO
11:56, Bu gün
Şuşalılara müjdə - İlk köç bu tarixdə olacaq
27 Mar 2024 | 19:52
Aprel ayında bu bürcü fantastik pul və yeni vəzifə gözləyir
27 Mar 2024 | 16:16
Kamran Əliyev tutduğu vəzifədən azad edildi
27 Mar 2024 | 16:51
"ABŞ NATO ərazisinin hər qarışını qətiyyətlə müdafiə edəcək" - Pentaqon
HƏFTƏLİK
21 Mar 2024 | 17:32
Türkiyədən mesaj: “Zəngəzurdan marş oxuya-oxuya keçəcəyik”
25 Mar 2024 | 15:28
"Terrorçuların arxasında dayananların hədəfi icra başçısı yox, Azərbaycandır"
23 Mar 2024 | 09:08
78 yaşı tamam olan tanınmış yazıçı: “Dostlarım gedib, qalmışam uşaq-muşaq əlində” -VİDEO+MÜSAHİBƏ
27 Mar 2024 | 12:03
Millət vəkilindən qalmaqallı parklanma qiymətləri ilə bağlı AÇIQLAMA
27 Mar 2024 | 11:10
Məcburi köçkünlər yaşadıqları evləri nə zaman təhvil verəcək?
24 Mar 2024 | 19:04
Əhməd Qəşəmoğlu çağırış etdi: "Rədd olun ekranlardan!"
23 Mar 2024 | 12:34
“Bu terror aktının məhz Araz Ağalarovın obyektində törədilməsi məsələsinə gəldikdə...”
23 Mar 2024 | 08:54
“Putin göstərdi ki, siyasi məqsədlərinə çatmaq üçün nə qədər lazımdırsa, o qədər rusu öldürəcək...”
27 Mar 2024 | 10:05
“Putinin ətrafı Ukraynanın “Krokus”dakı terror aktında iştirakına inanmır...”- "Bloomberg” 
23 Mar 2024 | 00:18
Martın sonunda həyatı dəyişəcək 3 bürc
AYLIQ
27 Mar 2024 | 17:42
“Crocus”da baş verənlər bu ölkədə sevinclə qarşılanıb” - ŞOK!
27 Mar 2024 | 20:54
Abituriyentlərə ŞAD XƏBƏR: Keçid balları bu qədər aşağı DÜŞƏCƏK
27 Mar 2024 | 18:44
Sumqayıtda xəstəxananın həyətində 33-36 həftəlik döl tapılıb, araşdırma aparılır - YENİLƏNİB-2
27 Mar 2024 | 22:37
Pensiya, maaş və müavinətlər yenidən artırıla bilər
27 Mar 2024 | 16:20
Cavanşir Məmmədov: "Sən də vaxtında oxuyardın, olardın "briqadir" - VİDEO
27 Mar 2024 | 16:40
Onlayn satılan saç serumları hansı xəstəliklərə səbəb olur? - VİDEO
11:56, Bu gün
Şuşalılara müjdə - İlk köç bu tarixdə olacaq
27 Mar 2024 | 19:52
Aprel ayında bu bürcü fantastik pul və yeni vəzifə gözləyir
27 Mar 2024 | 16:16
Kamran Əliyev tutduğu vəzifədən azad edildi
27 Mar 2024 | 16:51
"ABŞ NATO ərazisinin hər qarışını qətiyyətlə müdafiə edəcək" - Pentaqon