Dünyanın iqtisadiyyat nəhəngləri olan ABŞ-la Çin arasında iki ilə yaxındır sürən ticarət savaşı bitmək üzrədir. Hər halda, ABŞ prezidenti Donald Trampın son tviti və verdiyi qərar belə düşünməyə əsas yaradır. Belə ki, D.Tramp Çindən idxal edilən 160 milyard dollarlıq məhsula 15 faizlik gömrük rüsumunun tətbiqinin təxirə salınmasını nəzərdə tutan ticarət razılaşmasının ilk bəndini təsdiqləyib.

“Bloomberg” agentliyinin məlumatına görə, Çinin ABŞ-dan daha çox kənd təsərrüfatı məhsulu almaq öhdəliyini özündə əks etdirən saziş D.Trampa təqdim edildikdən sonra tərəflər Çin məhsullarına tətbiq edilən gömrük rüsumlarının azadılmasını müzakirə ediblər. “Çinlə böyük bir müqavilə imzalayırıq. Onlar istəyirlər, biz də elə!” - D.Tramp sosial media səhifəsində açıqlama verib.

Xatırladaq ki, noyabr ayında ABŞ prezidenti növbəti dəfə Pekinlə ticarət müqaviləsi əldə olunmadığı halda Çin mallarına gömrük rüsumunu artırmaqla hədələmişdi. Tramp Ağ Evdə iclas zamanı Pekinlə yaxşı münasibətlərinin olduğunu, Çinin danışıqları davam etdirdiyini bildirib. Lakin o, Çinin “mənim xoşuma gələn” müqavilə bağlamalı olduğunu deyib. “Çinlə müqavilə bağlamasaq, mən sadəcə, qiyməti daha da qaldıracam” - Tramp deyib.

Onun son addımı və açıqlaması isə birjalarda canlanmaya səbəb olub, səhmlər bahalaşıb. Onu da bildirək ki, ABŞ-Çin ticarət müharibəsi birmənalı olaraq dünya iqtisadiyyatı üçün bir nömrəli təhlükə kimi qiymətləndirilir. Demək olar ki, bütün analitik mərkəzlər bu savaşın davam etməsinin qlobal səviyyədə şirkətlərin gözləmə mövqeyi tutmasına, bunun isə iqtisadiyyata investisiya qoyuluşlarının kəskin azalmasına, beləliklə də iqtisadi artımın yavaşımasına gətirib çıxardığı qənaətindədilər.

Bəs əldə olunan razılaşma iki dövlət arasındakı ticari-iqtisadi gərginliyi nə qədər yumşaldacaq? Tərəflər müqavilə imzalayarsa, bu, dünya iqtisadiyyatına necə təsir edər?

Sualları cavablandıran iqtisadçı-ekspert Pərviz Heydərovun “Yeni Müsavat”a dediyinə görə, ABŞ və Çinin bir-birinə qarşı tətbiq etməyə hazırlaşdıqları yeni rüsumlar dekabrın 15-də qüvvəyə minməli idi: “Amma buna qədər tərəflər arasında bir dəfə oktyabr ayında Vaşinqtonda, daha sonra bir neçə dəfə danışıqlar keçirildi. Əvvəlcədən də gözlənilirdi ki, iki ölkə arasında söz atışması, inadkarlığa baxmayaraq, qarşılıqlı razılaşmaya gələcəklər. Yəni bu ölkələrin çox də dərinə getməyəcəkləri daha gözlənilən idi, nəinki problemin daha da dərinləşməsi. Çünki hər iki tərəf çox gözəl bilir ki, qarşılıqlı iqtisadi əlaqələrdə, ticarət münasibətlərində daha kəskin addımların atılmasından əsas zərəri elə bu iki ölkə çəkəcək. Bu baxımdan, indiyədək ifadələrdəki sərt ritorika, atılan bəzi məhdudlaşdırıcı addımlar, el dilində desək, hərbə-zorba gəlmək məqsədi daşıyırdı. Bu iki ölkənin bir-birinə güzəştə getməkdən başqa yolu yoxdur reallıqda. Çünki onların daha dərin, kəskin münaqişəsi yalnız özlərini deyil, bütün dünya iqtisadiyyatını sərt böhranla üzləşdirə bilər. Onların münaqişəsi başlanandan bəri qlobal iqtisadi artım tempində yaranan yavaşıma bunu bir daha sübut edir. Hər iki dövlətin rəhbərliyi bu məsuliyyəti anlayır, sadəcə, qarşı tərəfdən mümkün olan qədər çox güzəşt əldə etməyə çalışırlar”.

Ekspert bildirir ki, ABŞ-ın əsas tələblərindən biri Çinin ondan daha çox kənd təsərrüfatı məhsulları alması idi: “Hansı ki, Çin bu yaxınlarda ABŞ-ın bu tələbilə razılaşdı. Çin, bildiyiniz kimi, ABŞ-a onun Çinə ixrac etdiyindən daha çox məhsul ixrac edir. Yəni ABŞ Çin üçün kifayət qədər böyük bazardır. Eyni zamanda, ABŞ üçün də Çin həm böyük bazar, həm də istehsalçı ölkədir. ABŞ-ın əksər nəhəng şirkətlərinin istehsal müəssisələri Çində yerləşir - çünki burada işçi qüvvəsi ucuzdur. Baxmayaraq ki, Donald Tramp hakimiyyətə gələndən bəri həmin müəssisələri Amerikaya qaytaracağını deyir, reallıqda bu, mümkün deyil. Çünki Çində əvvəla, işçi qüvvəsi ABŞ-dan bir neçə dəfə ucuzdur. İkincisi, böyük istehsal müəssisələrinin köçürülməsi nəhəng maliyyə məsrəfləri, istehsal olunan məhsulların yayım və satış şəbəkəsinin tamamilə yenilənməsi və sair işlər tələb edir. Bütün bunlar isə ABŞ-da istehsal olunacaq məhsulun maya dəyərinə oturaraq onu indikindən 3-4 qat bahalaşdıracaq. Məsələn, ”İphone" telefonları hazırda ən bahalı mobil telefonlardır. Onlar ABŞ-da istehsal olunsa, bundan 3-4 dəfə baha olacaq və bu, həmin məhsulun satış bazarını da bir o qədər kiçildəcək. Hansı şirkət buna gedər? Çindən köçürülən ABŞ müəssisələrinin məhsulları bahalaşacaqsa, onların dünya bazarındakı yerini elə Çinin özünün istehsal etdiyi daha ucuz məhsullar tutacaq. ABŞ bunu istəyirmi? Əlbəttə, xeyr. Bu gün ABŞ ideya, Çin isə məhsul istehsalçısıdır. ABŞ-da irəli sürülən ideya, texnologiyalar faktiki olaraq Çində həyata keçirilir, iqtisadiyyata tətbiq olunur. Bir növ, Çin ABŞ-ın istehsalçı fabrikidir. Bu baxımdan, Donald Trampın ABŞ şirkətlərinin istehsal müəssisələrini Çindən Amerikaya köçürmək istəyi istəkdən uzağa gedə bilməz. Bunu sadəcə, Trampın populizminin əlaməti hesab edirəm".

P.Heydərovun fikrincə, 2020-ci il ABŞ-da prezident seçkiləri ilidir və bu, Pekinlə münasibətlərə ciddi təsir göstərəcək amillərdən biridir: “Seçki ilində Çinlə razılaşma əldə edib, güzəştlərə nail olmaq seçkiqabağı təbliğat baxımından Tramp üçün çox vacibdir. Növbəti mərhələdə ABŞ-Çin münasibətlərinin daha da yumşalacağını daha gözlənilən edən amillərdən biri də budur”.