Görkəmli yazıçı, dramaturq, ssenarist, prodüser və kinorejissor Rüstəm İbrahimbəyovla Azərbaycan Jurnalistlər Birliyinin sədri Elçin Şıxlı həmsöhbət olub. Müsahibəni təqdim edirik:

- Bütün dünyada mövcud olan hər bir şey hər birimizin həyatı ilə bağlıdır. Həyatımın ən vacib illərini Bakıda keçirdim. Buna görə də buranın hər bir daşı mənim ruhuma rahatlıq gətirir. 6 il idi ki, mənim bura gələ bilmək imkanım yox idi. Onu da qeyd edim ki, həmin illər mənim üçün çox ağır illər oldu və gəlməyim üçün imkan tapdığım ilk fürsətdən sonra vaxtımın yarı hissəsini Bakıda keçirirəm və buraxdığım o illəri geri qaytarıram. Bilirsiniz, bura möhtəşəm şəhərdir, ona görə yox ki, bura mənim şəhərimdir. Şəhər çox intensiv olaraq dəyişir və intensiv şəkildə dəyişməsinə baxmayaraq, maraqlıdır ki, bu dəyişimlə birgə şəhərdə olan ruhu, nəfəsi də qorumaq vacibdir. Bakılı deyimi də burda təsadüfən yaranmamışdı. Məsələ burdadır ki, bütün bizim ata-babalarımız bura müxtəlif rayonlardan gəliblər. Mənim anam əslən bakılıdır, ancaq atam Şamaxıdan gəlmədir. Bu isə təbii prosesdir. Hər yerdə belədir ki, hər zaman bütün şəhərlər kənardan gəlmələr sayəsində formalaşır və mən müşahidə etdiklərimdən belə nəticəyə gəlmişəm ki, həmin gəlmələrin daxili intellektləri yerlilərdən daha da yüksək olur. Hər bir halda, böyük bir şəhər orda yaşadıqca möhürünü vurub insanı formalaşdırır. Buna görə Bakıda olduğum həmin illər bənzərsiz illər idi - o zamanlar yuxarı kurslarda oxuyan zaman...

- 1963-cü ildə aspiranturaya daxil oldum, elə həmin vaxt kurslara getməyə başladım. Böyük qardaşım da, ailəmizin digər üzvləri də mədəniyyət sahəsinin adamları idilər. O zaman mən Maqanen, Bitov, İqoza Braytze, Qrand Patıvaşan və s. kimi o zamanın yazıçılarının, istedadlı insanların arasında olurdum. Yazıçıların hamısı humanitar elmlərə sahib idilər, mən isə Bakıdan olan mühəndis idim və savad baxımından onlardan geri qalmırdım. Məni bu səviyyə hazırlayan da elə Bakı oldu. Bütün bunlara görə Bakıya minnətdaram. Gənclik illərimdə dediyim kimi, hazırda mən burada kef edirəm.

- Belə bir söz deyim. Bütün dünyada ya oxumağı dayandırıblar, ya da oxuyanların sayı azdır. Yəni bu, bütün dünyada belədir. Bu isə informasiya texnologiyaları dönəminə daxil olmaqla əlaqəlidir, müxtəlif informasiya növlərinin mövcud olması ilə bağlıdır. Mən özüm də nəsə axtaranda internetə müraciət edirəm. Bu, çox rahatdır. Bundan imtina etmək lazım deyil. Belə bir deyim var: “Alovsuz yaşamaq olmaz, amma çox alov yanğına səbəbdir, susuz yaşamaq olmaz, amma suyun bol olması boğulmaya səbəbdir”. Yəni hər şey öz həddində gözəldir. Mən belə bir şey aşkar etdim ki, Bakıda indi sayına görə Sovet dövründə olanlardan daha çox rusdilli yazıçı var. Heyrətamizdir. Onlar həm də kifayət qədər bacarıqlı insanlardır. Onlar azdır, bu da normaldır, çünki əhalinin xeyli hissəsi rayonlardan gələnlərdir.

- Bilirsiniz, bu, həddindən artıq böyük problemdir. Məsələ burasındadır ki, rus dili yalnız ünsiyyət vasitəsi deyildi, hazırda ingilis dili ünsiyyət vasitəsidir. Rus dili isə ünsiyyət vasitəsi olmaqla yanaşı, həm də yüksək ədəbiyyata, incəsənətə, elmlərə giriş üçün bir kanal idi. Mən elmlə məşğul olan zaman deyirdim ki, “yaxşı alimdir, ingilis dilini bilir, amma yox, rus dilini bilmir, deməli yaxşı alim ola bilməz”. Ona görə ki, mən Moskvada dünyanın ən yaxşı institutlarından birində oxumuşdum. Bizim orada xüsusi tərcümə büromuz var idi. Və onlar həftə ərzində olan yazıları tərcümə edirdilər. Jurnallar il ərzində, kitablar isə 5-6 ay ərzində ərsəyə gəlirdi. Azərbaycanda isə bunun 90 faizi çıxmırdı, çoxluq ya ingilis dilini bilməli idi, ya da rus dilini.

- Bəli, bu, qeyri-ixtiyari olaraq baş verir. Vətənin doğma havası onu məcbur edir. Məsələn, siz rus dilini də, doğma dilinizi də əla bilirsiniz. Belə insanlar günbəgün artır. Biz aktiv şəkildə Azərbaycan dilini inkişaf etdirməliyik, lakin rus dilini də sıradan çıxarmamalıyıq. Yox, onu əvəz edən ikinci bir factor ortaya çıxarsa, heç nə deyə bilmərik. Hələ ki mədəni dünyaya giriş üçün rus dili bizim üçün vacibdir. Bəziləri rus dilinə qarşı mübarizə aparmağa çalışırlar. Lakin mən tamamilə bunun əleyhinəyəm. Mən çox şadam ki, rəsmi siyasət belə insanları dəstəkləmir. Mən tez-tez rayonlara gedirəm, bir çox rayonlarda valideynlər uşaqlarını rus məktəblərinə göndərirlər. Məsələn, İsmayıllı rayonu kimi. Ona görə ki, onlar yaxşı bilirlər sabah uşaqları məktəbi bitirəndə gedib Rusiyada iş axtaracaqlar. Buna görə də onları hazırlamaq lazımdır ki, rahat iş tapa bilsinlər.

- Təəssüf ki, bu, çox böyük problemdir. Ona görə ki, Bakıda rus dili məkəblərində dərs demə səviyyəsi əvvəllər çox yüksək olub. Azərbaycan ali məktəblərində elə peşəkar kadrlar hazırlayırdılar ki, sonra onlar bütün dünyada çalışırdılar. Mən Bakıdan olan həkimlər tanıyırdım ki, İsraildə, Amerikada, Moskvada ən yüksək mövqedə idilər.  İndi isə onların səviyyəsi aşağıdır. Ümumi olaraq səviyyənin belə aşağı düşməsi nə ilə izah olunur, onu dəqiq deyə bilmərəm, amma hər yerdə buna rast gəlinir. Məsələn, mən Bakıda Beynəlxalq İncəsənət Universitetinin açılmasını arzu edirəm. Məhz beynəlxalq. Həmin universitetdə teatr, kino, televiziya sənəti, müasir rəqəmsal texnologiyalar kimi dərslər öyrədilsin. Biznesin idarəedilməsi də bu sferadan olmalıdır. Beynəlxalq universitet nə ilə fərqlənir?! Orda bütün dünyadan olan görkəmli elm adamları dərs deyirlər, həmçinin xaricdən tələbələr gəlir ki, bizimkilər də onlarla birgə təhsil alırlar. Beynəlxalq universitetin açılması ilə bağlı Moskvada da müzakirələr gedir. Bizim fəxr etdiyimiz Moskva Dövlət Universiteti ilk yüzlüyə güclə gəlib çıxıb.

- Mən artıq buna misal gətirdim. Bizdə obyektiv səbəblərdən, müharibələr üzündən bir sıra demoqrafik fəlakətlər baş verib. Digər yerlərdən, eləcə də kəndlərdən gələnlərin də sayı az olmadı. Yenə də onlara vaxt lazım olacaq, necə ki, ata-babalarımıza həmin vaxt lazım oldu və indi də bizə vaxt lazımdır ki, yenidən vətəndaş ola bilsinlər. Lakin buna zaman lazımdır. Təbii ki, onlar şəhəri “öldürməsələr”, şəhər mədəniyyətini korlamasalar. Bu, çox təhlükəli situasiyadır. Ya Bakı Bakı olma mövcudluğundan çıxacaq, ya da daha gözəl yeni zəngin Bakı olacaq.

- Bilirsiniz, mənim də Xəzər dənizi ilə kifayət qədər yaxın bağlılığım var. Uşaqlıq illərimin bir hissəsini Pirşağıda keçirmişəm. Badam sahələri var idi. Özüm də imkan tapan kimi orda bağ saldım. Biz dənizi çox sevirik. Mən hardasa sahil adamıyam. Mən dənizi sahili ilə sevirəm. Uşaqlıq illərim dənizdə keçib. Yay olan kimi Şıxova üz tuturduq. Deyim ki, dənizçi olmaq arzusunda olmuşam, xeyr. Qətiyyən heç vaxt belə bir arzum olmayıb.

- Mən Sizinlə razıyam. Bakıda ölkənin həyatına təsir edəcək kifayət qədər ziyalıların olduğunu illər əvvəl demişdim. Bunla bağlı mənim də bir sıra problemlərim yaranmışdı. Xatırlayırsınızsa, biz Ziyalılar Forumu yaratmışdıq. Biz həmin foruma ən görkəmli, parlaq ziyalıları toplamışdıq, dinləmələr aparırdıq, təkliflərlə çıxış edirdik. Bizim o zaman danışdıqlarımızı, təklif etdiklərimizi indi hökumət nümayəndlərindən eşidirik. Bu, bizi sevindirməyə bilməz. Bəyannamələr, istəklər (hansı ki, o zamanlar həmin istəklər yox idi, əksinə vəziyyətin gərginləşməsinə cəhd kimi qəbul edilirdi) var. Bu, bizim ideologiyamızın savadsız insanların əlində olması ilə bağlı idi. Prinsip də belə idi: “Ağa deyirsə sür dərəyə, sür dərəyə”. Bu prinsip əsl ziyalı üçün yolverilməz idi. Bu, ziyalı insanın gücü və zəifliyi demək idi. Güc o deməkdir ki, o, özünü qoruyur, zəiflik isə o deməkdir ki, onu həyatın hansı tərəfinə çəksən, o tərəf gedəcək. Ona görə də niyyətlər aydındır və buna görə də mən burdayam, bu proseslərə görə şadam. Lakin nə vaxta qədər bunlar davamlı olacaq, bunu zaman göstərəcək. Xüsusən də, zaman göstərdi ki, hakimiyyət vahid deyil, bizi idarə edənləri işdən kənarlaşdırdılar, həbs etdilər və gördülər ki, onlar ölkə üçün nə qədər zərərlidirlər. Müxalifət tərəfdə kifayət qədər təsadüfi insanlar var. Müxalifətin ruhuna yaxın olan adam kimi deməliyəm ki, normal olan müxalifət ümumi vəziyyətinin yaxşılaşması üçün səy göstərməlidir. Ancaq indiki müxalifətdəkilərin bəziləri ciblərə girməyə, varlı olmağa can atırlar. Məsələn, mən qeyd-şərtsiz Cəmil Həsəliyə hörmət edirəm. O, əsl ziyalı nümunəsidir. Niyə? Çünki ona heç nə lazım deyil. Onun sadə bir kriteryası var, möhtəşəm ailəyə, firvan həyata sahib bir insandır. O, həmçinin çox bacarıqlı insandır. Ölkənin inişafında nələrsə edir. Ola bilsin ki, onun fikirlərini bəziləri qəbul etmir, bəziləri dəstəkləyir. Ancaq ona hörmət etməmək olmaz. Təəssüf ki, bu kriteriyalar siyasi müxalifətin böyük hissəsində qəbul edilmir. Mən onlarla ad çəkə bilərəm ki, həmin şəxslər siyasi müxalifətdə deyillər, amma ölkədə baş verənlərlə bağlı öz fikirlərini açıq və aydın şəkildə ifadə edirlər. Mən də çalışıram ki, belə insanlarla dostluq edim, onlarla ünsiyyət qurum.

Əvvəllər mən “Tarqovı”ya çıxırdım, hər beş metrədən bir kimlərləsə salamlaşırdım, indi isə “Tarqovı”ya çıxıram və heç kimi görmürəm, tanımıram. Bizim yaşda olanlar evdən çölə az-az çıxırlar. Bizdən yaşlı olanlar isə heç çıxmırlar. Buna görə də indi nəinki Bakıda, mənim uzun illərdir yaşadığım müxtəlif şəhərlərdə də insanları tapmaq çətinləşir. Los-Ancelesdə tanışlarımla görüşmək təklifi etmək üçün zəng edirəm. Onlar, “gəl, telefonda danışaq” deyirlər. Mənsə deyirəm ki, “səninlə telefonda Bakıdan, Moskavadan danışa bilərəm”. Ancaq gəclər aktiv şəkildə görüşürlər. Biz məktəb açmışıq. Orda onlarla bacarıqlı insan var. Onlar çox çey bilirlər, çox oxuyurlar, çox şey görürlər. Bakıda belə bir vəziyyətdir. Mən ümidlərlə yaşayıram və indi istəyirlər ki, nələrsə etsinlər və Azərbaycandan kənarda onun haqqında yaxşı şeylər danışsınlar. İndi bunları istəyirlər. Bu isə yaxşıdır. İndi hakimiyyəti bu maraqlandırır. Söhbət mövcud dəyişiklikdən gedirsə, bu, olduqca çətin sualdır. Rusiyada Putin illərdir, deyir ki, 7 yaşdan 11 yaşa kimi, 1 yaşdan 3 yaşa kimi uşaqlara uşaqpulu veriləcək. Bu, çox gülüncdür.  Dünyanın ən varlı ölkələrindən birinin, nəhəng sərvətləri olan bir dövlətin uşaqlara ayırdığı pul gülüş doğurur. Eyni müqayisəni Azərbaycanla da apara bilərəm. Nə üçün Ermənistanda pensiyalar Azərbaycandan yüksəkdir. Saakaşvili Ermənistanda pensiyaların Gürcütsana nisbətən çox olmasına heyrətlənmişdi və pensiyaları artırdı. Bu, belə olmamalıdır. Başa düşürsünüzmü?

- Bu, sevindirici haldır. Lakin mən yenə də deyirəm, qarşıda böyük işlər var. Gənc nazirlərin təyin olunması da məni çox sevindirir. Çox uzun illər ərzində ideologiyaya məsul şəxslər öz səviyyələrinə uyğun olmayan yerlərdə oturmuşdular. Ümid edirəm ki, indi daha hazırlıqlı, müasir, bacarıqlı insanlar gəliblər.

- Mənim belə bir zarafatım olur. Görüşlərdə deyirəm ki, “sizin mənə sualınız var?” Deyirlər ki, “xeyr”. Mən də qayıdıram ki, “təəssüf, ancaq mənim sizə yaxşı cavablarım var idi”. Bir az da kinodan danışmaq istərdim.

- Biz daha önəmli və böyük məsələlərdən danışdıq, kinematoqrafiya bizim müzakirə etdiyimiz vacib məsələlərin bir hissəsidir. Böyük sayda gənc rejissor və ssenaristlər meydana gəlib ki, heç də böyük olmayan öz büdcələri hesabına çox maraqlı filmlər çəkirlər. Onlar bir qədər marjinal, izləyicələrin istəkləri nəzərə alınmayan müəllif filmləridir. Dövlətin vaxtaşırı dəstək olduğu gənc insanlar meydana gəlib. Bir sözlə, kinodakı vəziyyət önəmlidir. Bu, onunla əlaqəlidir ki, pullar məlum deyil hara, necə xərclənib. Maliyyə Nazirliyi son iki ildə heç bir məbləğ ayırmadı kino sahəsinə. İndi bu il dəyişiklik oldu - kino üçün 7,5 milyon manat vəsait ayrıldı. Lakin bu, kino üçün cüzi məbləğdir. Kino mədəniyyətin bir hissəsidir və bu sahəyə xırda məbləğlər ayrılmamlıdır.

- Hətta Rusiyada fotoqrafiya üçün ayrılmış pul Azərbaycanda ümumi kinoya ayrılan puldan qat-qat artıqdır. Prodüserlər qazanacağı pula baxarlar. Dövlət kinonun ideloji quruluşunun tamamlanmasında maraqlı olmalıdır. Biz indi çox da böyük olmayan pullarla konkurslar elan etmişik, kino məktəbi açmışıq. Mən indi gənc insanlarla və onların layihələri ilə birgə işləyirəm ki, onları yaxşı proqrama hazırlayım və Mədəniyyət Nazirliyi ilə danışıqlar aparaq. İstəyirəm ki, Kinematoqraflar Birliyi bu məsələdə kamerton rolunu oynasın və kimi buraxıb, kimi buraxmamağın lazım olduğunu onunla məsləhətləşsinlər.

- Bizdə əsas problem maliyyə ilə bağlı olmaqla yanaşı, izləyici problemlərimiz də var. Bizdə izləyici yoxdur. Amerikada izləyici var idi. Amerika kinosu ilk olaraq kütləvi izləyici ilə başladı yüksəlməyə. Bizdə vəziyyət, hətta Rusiyadan da pisdir. Rusiya ekranları da 80-90% Amerika filmləri ilə doludur. Rus kinolarına çox az adam baxır. Bizdə isə praktiki olaraq öz filmlərimizə baxan yoxdur. Biz indi daha çox aktiv şəkildə izləyici tərbiyənlənməsi ilə məşğul olmalıyıq. Birlik olaraq Novruz festivalına başlayırıq. Bütün rayonlara səfər etməyi düşünürük. Festival ərəfəsində 10, 20 gün həmin yerlərdə olmağı planlaşdırırıq. Həmin yerlərdə əvvəl çəkilmiş, habelə müasir filmlərimizi təqdim etməyi düşünürük. Gənc kinematoqraf Tahir Tahiroviçin nəinki rayon mərkəzlərinə, hətta kəndlərin içinə belə, getmək imkanı olacaq. Mənim öz dövrümdə etdiyim kimi, indi Bakıda yeni izləyicilər üçün məktəblər açmaq imkanı var. Vacib deyil ki, onlar kinematoqraf olsunlar, ən azından kino savadı alsınlar. Mən bununla hal-hazırda aktiv olaraq məşğul oluram. Demək olar ki, işin yarısını etmişəm. Bakıda, dünyada analoqu olmayan unikal bir muzey açıram - “Bakı 20-ci əsr”. Bu, kino muzeyi olacaq. Orada filmlər vasitəsilə Bakının tarixi göstəriləcək. Orada müasir Bakı və Bakının tarixi nümayiş olunacaq. Tamamilə pulsuz olacaq. 40-50 nəfərlik yerimiz olacaq. Turistlər üçün də maraqlı olacaq bu muzey. Daha sonra məktəblilərin burada müntəzəm məşğələləri təşkil ediləcək. Kino təhsili ən vacib amillərdən biridir. Mədəniyyət Nazirliyinin bununla məşğul olması lazımdır.

- Mənimsə yaxşı cavablarım qalmadı artıq. (ayna.az)