Bu sistemə ehkam kimi baxmaq olmaz, o ayrılıqda götürülən hər bir ölkə üçün etalon sayıla bilməz.

Təhsilin statistikası ilə az-çox maraqlananlar, bu və ya digər səviyyədə bilməmiş deyillər ki, ümumiyyətlə, boloniya sisteminə gedən yol 1998-ci il mayın 25-də Fransada Paris Universitetinin 800 illiyinə həsr olunan konfransda 4 ölkə Almaniya, İtaliya, Böyük Britaniya və Fransa təhsil nazirləri tərəfindən Sarbona Bəyənnaməsinin qəbulundan sonra başlandı.

Daha sonra 1999-cu ildə Avropanın 29-dan çox ölkəsinin təhsil nazirləri İtaliyaya yığışaraq Boloniya Bəyannaməsini qəbul etdi. Hazırda bu prosesə 45 ölkə qoşulub. Sənəddə iki pilləli təhsil, təhsilin keyfyyətinin gücləndirilməsi, kredit sisteminin tətbiqi, diplomların qarşılıqlı tanınması və digər müddəalar öz əksini tapıb. 2001-ci ildən ölkəmizin Avropa Şurasına üzv olması Azərbaycanın Avropa məkanına inteqrasiyasını daha da sürətləndirdi, o cümlədən Azərbaycan ölkə təhsilimizin avropa təhsil məkanında gedən proseslərə inteqrasiya olunması məsələsini müəyyənləşdirdi.

Onu da xatırlatmaq yerinə düşər ki, ölkədə bu sistemə qoşulmaq üçün ilk addımlar 2004-cü ildə atıldı. Həmin ildə Avropa Şurasının Baş Direktorluğunun təşəbbüsü ilə Strasburq şəhərində Qafqaz ölkələrinin təhsil nazirlərinin konfransı keçirildi və həmin tədbirdə xüsusi bəyannamə qəbul olundu. Həmin bəyənnaməyə əsasən, 2004-cü ildə Azərbaycanda boloniya sisteminə qoşulmaq məqsədilə Təhsil Nazirliyi tərəfindən hesabat hazırlanaraq Avropa Komissiyasına təqdim edildi.

Nəticə olaraq 2005-ci il mayın 19-da Norveçin Berqen şəhərində keçirilən konfransda təhsil naziri M. Mərdanov boloniya prosesinə qoşulmaqla bağlı rəsmi sənəd imzaladı. Bu sənəddən sonra Azərbaycan boloniya prosesinə qoşuldu. Beləliklə də ölkəmiz boloniya sisteminə qoşulmaqla ölkədə təhsilin keyfiyyətinin daha artmasını təmin etmək, təhsilimizin avropa ölkələrinin təhsilinə uyğunlaşdırmaq kimi bir sıra öhdəlikləri öz üzərinə götürdü.

Boloniya sisteminin şübhəsiz ki, müəyyən üstünlükləri var. Məsələn daha opreativ, muasir biliklər almaq, eyni zamanda təlimin, tədrisin keyfiyyətini yaxşılaşdırmaq və digər baxımdan bu sistemin geniş imkanlar açdığını görmək mümkündür. Sistemin o cümlədən bir neçə pillələləri də var ki, bura diplomların tanınması, tələbələrin bir universitetdən digərinə problemsiz köçürülməsi və digərləri daxildir.

Boloniya prosesinin digər əsas tələblərindən biri ali təhsildə kredit sisteminin tətbiqi idi. Bu sistem iki əsas funksiyanı özündə birləşdirirdi. Bura tələbələrin öz mobilliyini təmin etmək, və təhsilalma trayektoriyasını müstəqil müəyyənləşdirmək imkanları daxil idi. Bu sistemin əsas vəzifələrinin yerinə yetirmək üçün ölkədə "Ali təhsil müəsisələrində kredit sistemləri ilə tədrisin təşkili barədə nümunəvi əsasnamə" hazırlanıb təsdiq olundu.

Boloniya sistemi ixtisas seçilməsi, dərinləşdirilən biliklərin verilməsi baxımından da üstünlüklərə malikdir. Yəni, bu sistem məzunlar üçün dünyanın hər yerində təhsil almaq və ya işləmək üçün əlavə şərait yarada, ölkədən kənar təhsil alıb, işləmək istədikdə əvvəllər qarşılaşdığı problemlərlə qarşılaşmamaq kimi imkanlar aça bilər və s.

Bütün bunlarla yanaşı Boloniya sistemi bir sıra nöqsanlardan və ziddiyətlərdən də xali olmayıb, onun şərtləri heç də bütün üzv ölkələr tərəfindən birmənalı qarşılanmır. Belə ki, Təşkilat komitəsi tərəfindən qəbul edilmiş Əsasnaməyə əsasən sistemin yaradılmasında məqsəd Avropada ortaq təhsil məkanı yaratmaqdır. Boloniya bəyannaməsinə üzv dövlətlərin hamısı üçün tətbiqi zəruri olan prinsiplərin həyata keçirilməsini nəzərdə tutulur. Digər maddədə isə deyilir ki, Boloniya prosesinin Rəyasət heyəti kiməsə zor tətbiq etmir, sadəcə müəyyən tövsiyələr verir.

Boloniya prosesinin şərtləri tövsiyə xarakteri daşıdığından, məsələn, bakalavriatı və magistraturanı başa vurmaq müddətləri, qayiblərin nəzərə alınıb-alınmaması, kreditlərin sayı, yay imtahanlarının təşkili, ödənişli kreditlərin tətbiqi və s. məsələlərdə bu prosesin şərtlərinə əməl olunması istiqamətində istər-istəməz müəyyən kənarçıxmalara yol verilir, dünyanın ayrı-ayrı ölkələrində problemə fərqli yanaşma tətbiq edilir. Hansısa ölkə ilkin bazaya - attestata önəm verir, digər ölkə dil bilgiləri ilə yanaşı, ixtisas biliklərinin də yoxlanılması üçün əlavə imtahan keçirir, başqa bir ölkə isə diplom alınan universitetin nüfuzuna, beynəlxalq reytinqinə önəm verir. Elə ölkələr də var ki, çıxış yolunu fərdi şəkildə müqavilə bağlamaqda görürlər. Bu məsələdə ixtisaslara, onlara olan tələbata da diqqət yetirilir.

Bununla belə, istər Azərbaycan universitetlərinin diplomlarının xaricdə, istərsə də xarici universitet diplomlarının ölkəmizdə tanınması hələ də təhsillə bağlı başlıca problemlərdən biri olaraq qalmaqdadır. 1997-ci ilin aprelində dövlətimiz “Avropa regionunda ali təhsil sahəsində ixtisasların tanınması haqqında Lissabon Konvensiyası”na imza atıb. Konvensiyanın icrası Təhsil Nazirliyinə həvalə olunub.

Dünyanın bir sıra ölkələrində, o cümlədən Azərbaycanda bu sistemin elementlərindən hələ ki, kredit sisteminə önəm verilir. Diplomların qarşılıqlı tanınmaması ucbatından Azərbaycanın ali məktəblərinin təhsil verdiyi məzunlar hələ də xarici ölkələrdə diplomlarının tanınması və işə düzəlməkdə çətinlik çəkirlər. Belə bir vəziyyəti xaricdə ali təhsil alanların Azərbaycanda işə düzəlməsi imkanlarına da şamıl etmək olar.

Yəqin, təhsil sahəsi ilə yaxından-uzaqdan maraqlananlar xatırlamış olarlar ki, bir müddət əvvəl M.V Lomonosov adına MDU-nun rektoru, Rusiya Rektorlar İttifaqının prezidenti V. Sadovniçiy Boloniya sisteminə qoşulmağı səhv addım kimi qiymətləndirmiş, yenidən 5 illik ali təhsilə qayıdılması barədə çağırış etmişdi. Maraqlıdır ki, Rusiya Federasiyasının Elm və Təhsil naziri, professor Olqa Vasilyeva da bu təklifi dəstəkləmişdi. Eyni sistemli Almaniya və Fransa kimi iki qonşu dövət isə fərqli təhsil modellərindən istifadə edirlər. Belə misalların sayını bir qədər də artırmaq olar.

Buna görə də belə bir yekun nəticəyə gəlmək ona əsas verir ki, beynəlxalq təhsil sisteminə inteqrasiya “Məhz dünyada mövcud olduqları üçün, köçürməyə başladıq” prinsipi ilə həyata keçirilə bilməz. Rabindranat Taqorun təbirincə desək, ”Bütün ölkələr üçün vahid universitet modeli ola bilməz. Hər bir universitet öz ölkəsinin ictimai həyatının üzvi hissəsi kimi formalaşmalıdır.” Başqa sözlə, Boloniya sisteminə ehkam kimi baxmaq olmaz, o ayrılıqda götürülən hər bir ölkə üçün etalon sayıla bilməz. Çünki boloniya sistemi təhsildə olan problemləri həll etmir. Bu sistem sadəcə təhsilin inkişafına kömək etmək üçün müəyyən şərait yaradır, başqa sözlə, hansısa problemlərə təsir etmək imkanına malikdir.