Artıq 33-cü ildir ki, Azərbaycan xalqı transmilli dələduz super güclərin Rusiya və Qərb imperiyaları vasitəsilə erməniləri alətə çevirməklə qondardığı “Qarabağ problemi”nin acılarını yaşayır. 29 ilə yaxındır ki,  “Dağlıq Qarabağ” adlanan ərazimiz, ardınca isə ətraf 7 rayonumuz  elə eyni güclərin dayaq durduğu  Ermənistanın işğalı altında qalır. Biz vaxtımızı mənasız danışıqlar, populist  bəyanat və çıxışlarla keçirməkdə, işğalçı ölkə isə torpaqlarımızı mümkün qədər məskunlaşdırmaqda – özününküləşdirməkdə davam edir. Qərbin də, Şimalın da, Cənubun da çoxüzlülüyü göz önündə...

Bəs görəsən, Qarabağda “münaqişə” deyilən proseslərin, insan itkilərinin yenicə körükləndiyi ilk illərdə hələ Sovet imperiyasının tərkibində olan Azərbaycan Respublikasının ilk Prezidenti  Qarabağ məsələsinin həlli üçün hansı yolu seçib.  

Bu mövzuda araşdırma aparan Moderator.az əməkdaşı  Azərbaycanın  birinci Prezidenti Ayaz Mütəllibovun 1990-cı ilin avqustunda Rusiyanın məşhur “Kommersant.Vlast” (“Kommersant.Hakimiyyət”) jurnalına verdiyi müsahibədə   bu gün üçün də ibrətamiz cavablarına rast gəlib. Materialda 1988-ci il Sumqayıt olaylarına da toxunulur...

 

Müsahibənin Qarabağdan  bəhs edən əsas hissəsinin tərcüməsini dəyərli oxucuların müzakirəsinə buraxırıq.

“SSRİ prezidenti Mixail Qorbaçovun müttəfiq respublikalardakı milli hərbi birləşmələrin ləğv edilməsi haqda Fərmanının icrasının yubadılması və Azərbaycan-Ermənistan sərhədində qarşıdurmaların bərpasından sonra  Azərbaycan Prezidenti Ayaz Mütəllibov  21 avqust 1990-cı ildə bütün  müttəfiq respublikaların Ali Sovetlərinə müraciət edib. 

 “Tərksilah olunmağın gerçək vasitələrinin işə salınmaması regionda sabitliyin pozulmasının siyasi səbəbinə çevrilir. Bu da mahiyyətcə o deməkdir ki, İttifaq rəhbəriyi praktiki olaraq  Federasiyanın üzvlərindən birinə, məhz Azərbaycana münasibətdə öz konstitusyon vəzifələrini yerinə yetirməkdən imtina edir” -  A.Mütəllibovun bəhs edilən müracətində belə deyilir. 

Ertəsi gün - avqustun 22-də Azərbaycan Prezidenti “Kommersant. Vlast”  nəşrinin müxbirinə müsahibə verib.

“-Siz Azərbaycan-Ermənistan münasibətləri ilə bağlı problemlərin ağıllı həllini necə təsəvvür edirsiz?

- 70 il ərzində Ermənistan ərazisindəki Azərbaycan əhalisinə qarşı əsl soyqırımı törədilib. Fəqət bununla belə soyqırımı haqda biz hay-küy salmırıq. Əgər Sumqayıt hadisələrinə siyasi qiymət verilməsi tələb edilirsə, o halda ilk növbədə o zaman, demək olar ki, Ermənistan  əhalisinin yarısını təşkil edən Azərbaycan əhalisini, hələ yumşaq dillə desək, deportasiyaya məruz qoymuş  Ermənistan Respublikası rəhbərliyinin davranışlarına siyasi qiymət vermək lazımdır. SSRİ hökuməti Ermənistan ərazisindəki azərbaycanlıların konstitusyon hüquqlarını qorumadı... 

Ancaq bu gərginliyi aradan qaldırmağın yollarını axtarmaq lazımdır. Eyni zamanda bir şərtlə: Azərbaycanın işlərinə qarışmamaq... Bizim üçün Dağlıq Qarabağ məsələsi ilə bağlı  hansısa danışıqlar yolverilməzdir. Dağlıq Qarabağdakı ermənilərə gəlincə, onların problemlərini Azərbaycan həll etməlidir. Ermənistan isə prinsipiallıq  göstərməli və anlamalıdır ki, o, özü Azərbaycanda yaşayan  ermənilərin – öz qardaşlarının başına  balta qaldırıb... 

-Ermənistan Ali Sovetinin yeni sədri Ter-Petrosyan – Qarabağ dramının təşəbbüskarı, strateqi, ssenari müəllifi və rejisorudur. Onun hakimiyyətə gəldikdən sonra mövqeyini dəyişəcəyinə inanmaq sadəlövhlük olardı. O halda onu elə  öz auditoriyası rədd edəcək...”

"Kommersant.Vlast" jurnalı. №33, avqust 1990. Moskva.

Sultan Laçın