Moderator.az bir aya yaxındır ki, dünyaca məşhur şəxsiyyətlərin bilinməyən sirlərinin, hobbiləri və şəxsi keyfiyyətlərinin ictimaiyyətdən gizli saxlamağa çalışdıqları tərəflərinin oxuculara təqdimatına başlayıb. 

İlk olaraq haqlı olaraq "Sirr dağarcığı" hesab olunan SSRİ rəhbəri Yuri Vladimiroviç Andropovu oxuculara daha da yaxından tanıtmağa çalışdıq. Ondan sonra Mustafa Kamal Atatarük və Bülent Ecevitin ömür yoluna qısaca ekskurs etdik. İndi isə Bosniya müsəlmanlarının qatili, 8372 günahsız müsəlmanın cəlladı, sonradan Haaqa Məhkəməsində məhşər ayağına çəkilən Radovan Karaciçin çoxlarına naməlum xarakteristikasını oxuculara təqdim edirik:

"Bir zaman ona “axtarışda olan cəhənnəm sərkərdəsi” adını vermişdilər. Radovan Karaciç öz ölkəsini beynəlxalq aləmdə nüfuzdan salan, serbləri Bosniya türklərinə qarşı vətəndaş müharibəsinə sürükləyən, minlərlə Bosniya müsəlmanının qətlində birbaşa iştirak edən, qatil kimi yadda qalan sonuncu Serbiya prezidenti, siyasətçi və şairdir. Onun həmyerliləri, yaxınlarını, əzizlərini bu qanlı müharibədə bosniyalılar kimi itirənlər, hələ də bu genosid damğasının ağrısını yaşayan sadə serblər uzun illərdir ki, artıq bu terrorçu barədə danışmağa utanırlar. 

“Doktor“ ləqəbli cəlladın reytinqi çoxdan aşağı düşüb. Müxtəlif illərdə Qərb mediasının, alman və fransız informasiya agentliklərinin, eləcə də nüfuzlu “Euronews“ telekanalının keçirdiyi sorğuların nəticələrinə baxanda belə qənaətə gəlmək olar ki, zaman ötdükcə qanlı düşmənçiliyin aradan getməsinə çalışan, bosniyalılarla isti münasibətlər qurmağa meyl edən yeni bir toplum formalaşıb. Sorğularda iştirak edən serbiyalıların təqribən yetmiş faizi Karaciçi “xalq qəhrəmanı” hesab etmədiyini, öncə onun elə serb xalqının düşməni olduğunu qeyd ediblər.

Haqlı olaraq Karaciçi ortaq tarixə, həmçinin keçmiş Yuqoslaviya xalqlarına düşmən sanan insanlardan fərqli olaraq beynəlxalq miqyaslı qatilin əvvəllər Çernoqoriyada, Petnisa kəndində yaşayan anası bir vaxt xalqına üz tutaraq oğlunun serblər və bosniyalılar qarşısında günahsız olduğuna inandırmağa çalışmışdı. Serbiyanın ilk prezidentinin anası oğlunun cinayətkar olması faktı ilə barışa bilmədiyindən belə söyləmişdi: “Mənim oğlum qatil ola bilməz! Bəlkə də pis adamlar onu aldadıblar, bəlkə də onu yolundan azdırıb şeytanlar, bilmirəm, ancaq oğlum həmişə sözəbaxan uşaq olub. Kiçik yaşından işləməyə vərdiş etmişdi, ev və çöl işində anasına kömək edərdi. Hər zaman özündən böyüklərə ehtiram göstərər, sinif yoldaşlarına dərs hazırlamaqda yardım edərdi. Radovan gəncliyində elə gözəl şeirlər yazardı ki, hamı onun böyük istedad olduğunu söyləyərdi. Onu məndən soruşursunuz? Neçə ildir ki, mən öz doğma övladıma həsrətəm, siz isə onun qatil olduğu barədə boşboğazlıq edirsiniz”. 

Məhz həmin dövrlərdə onun üçün dualar edən gözüyaşlı anasını tək qoyan serb cəlladı, prezident, psixiatr və şair Radovan Karaciç beynəlxalq axtarışda olduğuna görə ədalət məhkəməsindən gizlənirdi. 

İrəlidə isə onu Beynəlxalq Haaqa Məhkəməsi gözləyirdi. Vaxt gələcək serb qatil hərbi tribunalda etdiyi cinayətlərə görə 12 maddədən ibarət ittihamlar üzrə cavab verəcəkdi. 

1992-1996-cı illərdə Serbiyanın ilk prezidenti olmuş Radovan Karaciç 1945-ci ilin 19 iyununda Çernoqoriyanın ucqar dağ kəndi Petnisada doğulub. Gənc yaşlarından poeziyaya xüsusi həvəs göstərib və uzun illər yerli mətbuatda şeirləri ilə çıxış edib. 1971-ci ildə Sarayevo Dövlət Universitetinin tibb fakültəsinə əla qiymətlərlə imtahan verib qəbul olan Radovan burada nevroz və depressiya üzrə mütəxəssis kimi yetişib. Təhsilini bitirəndən sonra Sarayevo xəstəxanasında işləyib, bir müddət sonra yerli “Sarayevo” futbol klubunda yüksək maaşla məsləhətçi psixiatr ştatında işə götürülüb. 

Bu dövrlərdə yazmağı yadırğamayan, lakin onu tanıyan şairlərin “ortabab şair” adlandırdığı Radovan ədəbi mühitə iddia ilə atılan Kosovo şairlərinə örnək olmaq üçün tez-tez eksperimentlər etsə də, bu bədii nümunələr onu növbəti dəfə ədəbi uğursuzluğa düçar edir. Öncə ailəsinin qəribə tarixçəsini qələmə almağı düşünsə də, nədənsə sonra bu fikrindən daşınır, halbuki çoxlarının söylədiyinə görə bu maraqlı hekayət əla ədəbiyyat materialına çevrilə bilərdi. 

Radovanın atası, İkinci Cahan savaşı iştirakçısı olan Vuk Karaciç könüllülər sırasında hərbi müqavimət hərəkatında vuruşarkən əsgərlərlə birlikdə əsir düşür. Onu başqa əsirlərlə birgə güllələyib gedirlər, lakin özünü ölmüş kimi göstərən, vurulan güllələrdən möcüzə nəticəsində sağ qalan Vuk Karaciç “o dünyanı görüb gələn” yeganə savaşçı kimi yoldaşlarının yanına dönə bilir. Sonralar titovçular tərəfindən həbs edilən, fəaliyyəti şübhələrə səbəb olan Vuk beş il məhkumluq həyatı yaşayır. Radovan Karaciç isə atasının üzünü ilk dəfə altı yaşına keçəndə görür. Bu illərədək anası Yovanka Karaciçin himayəsində yaşayan balaca oğlan ilk dəfə atasını - “bu yad kişini” görəndə təəccüblə onun kim olduğunu soruşur. 

O bu maraqlı ailə tarixçəsindən sadəcə imtina etdi. Bəlkə də buna görə uşaqlığını, gənclik illərini, müəmmalı keçmişini xatırlamağı heç vaxt sevməz, atasının haqlı, yaxud haqsız olması barədə kəlmə kəsməzdi. Həmişə onun qəliz adam olduğunu söyləyən ən yaxın dostları belə Radovanı səmimi adlandırmaqdan  çəkinərdilər. Bəziləri isə onda şəxsiyyətin ikiləşməsi prosesinin getdiyini deyərdilər. Çılğınlığı ilə hay-küy yaratmağı sevən, içki məclislərinə meylli olan, ədəbiyyatdan, öz şeirlərindən söz düşəndə inadkarlıq göstərib daima mübahisə edən və tez-tez özündən sitat gətirməyi xoşlayan, uzun-uzadı telefonla danışmaqdan bezməyən, ailədən, sədaqətdən söz düşəndə isə susmağa üstünlük verən Karaciçin öz ailəsi barədə söz açmaqdan zəhləsi gedərdi. Xurafatçı olmasa da, həmişə bəd nəzərdən çəkinər, bunun qarşısını almaq üçün hər vasitədən istifadə edərdi. Özünü tərifləməkdən usanmayan Radovan fəxrlə 1968-ci il tələbə hərəkatının iki-üç liderindən biri olduğunu, onun natiqlik məharətinə çoxlarının həsəd apardığını, 1974-1975-ci illərdə İREX fondunun ədəbiyyat, poeziya ilə tanışlıq məqsədilə yalnız ona təqaüd verdiyini və ABŞ-da, Kolumbiya Universitetində təhsil aldığını qürurla söyləyərmiş. Amma fırıldaqçı əməlinə görə tutulub məhkum edildiyini dilə gətirməz, bu barədə heç söz açmazmış. 

1983-cü ildə öz çevrəsində məşhur və savadlı fırıldaqçı kimi ad çıxaran Mamçila Kraşiniklə birlikdə törətdikləri kredit fırıldağının üstü açılanda hər ikisi ələ keçmişdi. Lakin 1985-ci ildə Karaciç Belqraddakı bəzi nüfuzlu şəxslərin müdaxiləsindən sonra həbsdən azad edildi, hətta məhkəmə təzyiqə davam gətirə bilməyib fırıldaqçı doktora bəraət də verməli oldu. Heç zaman xəstə təxəyyüllü milliyyətçi təsiri bağışlamayan, bir zamanlar “milliyyətçilik kommunizmdən də betər bəladır” söyləyən Radovan Karaciç ictimai-siyasi gündəmi də zəbt edə bilmişdi. Emosional çıxışları, kütləni ələ almaq bacarığı, verdiyi vədlər artıq onu liderə çevirmişdi. 

1989-cu ildə Karaciçin rəhbərliyi ilə qurulan Serb Demokratik Partiyası serblərin bu siyasətçiyə ümidini xeyli artırdı. Onun Rusiya ilə isti münasibəti, beynəlxalq pravoslav birliyinin tərəfdarı olduğu barədə açıqlamaları, eləcə də serb-yunan konfederasiyası yaratmaq təklifini dəstəkləməsi, ardınca isə vətəndaş müharibəsi qızışan bir ərəfədə, 1993-cü ildə Afinada bölünməz və yenidən bərpa edilən federativ Yuqoslaviya arzusunu dilə gətirməsi alovlanan milli münaqişəni daha da coşdurdu. İslam dinini, müsəlmanları hədəfə alan, antitürk əhvala köklənmiş Karaciçin belə siyasi keçid edib milliyyətçi təfəkkürlə dolmasını bəzi serb siyasətçiləri zəhərli ideyalarla ona təsir edən Serbiya siyasətçisi, qatı milliyyətçilik ideologiyasının yaradıcılarından biri sayılan akademik, hüquq müdafiəçisi Dobrits Çosiçlə bağlayırdılar. Sonralar qatı millətçi kimi formalaşan və Rusiyanın sevimlisinə çevrilən Karaciç bu yöndə fəaliyyətini yaradıcılığında da inkişaf etdirərək pravoslav dünyasının sevimlisinə çevrilmişdi. Məhz bu xidmətlərinə görə o, Eduard Volodin adına “İmperiya mədəniyyəti“ mükafatına, həmçinin şair kimi ədəbiyyat üzrə Şoloxov mükafatına layiq görülmüşdü.  

Canını xalqının, ölkəsinin müstəqilliyi yolunda qurban verəcəyini dəfələrlə söyləyən, minlərlə gənci savaşa yollayan Radovan Karaciçin öz ailəsində qətiyyən müharibə ab-havası yaşanmırdı. Oğlu prezident atanın himayəsi altında Belqrad şəhərində biznesə başlamışdı və prezident ata karyera qurmaq istəyən oğlunun həm də siyasi varis olduğunu bəhanə edərək onu cəbhəyə yollamamışdı. Qızına məxsus “Astra” teleradio stansiyası isə Bosniya ərazisindəki qış-xizəksürmə kurortunda – Paledə yerləşirdi. Bosniyalılara qarşı hərbi müdaxilə isə ara vermirdi. Artıq bütün dünyada, BMT-də Bosniya soyqırımından söz açırdılar. Beynəlxalq təşkilatlar bu müharibədə ölən bosniyalı vətəndaşların sayının 60 mindən çox olduğunu bəyan edirdi. Əsir və itkin düşənlərin sayının hələ dəqiqləşdirilmədiyi bir ərəfədə NATO ordusu tərkibində Türkiyə hərbi qüvvələri nəhayət hərəkətə keçməli oldu. Tezliklə Serbiya hərbi birləşmələri məğlubiyyətə uğradı və azad edilən ərazilərdə NATO-nun nəzarəti altında, türk hərbçilərin iştirakı ilə müvəqqəti hərbi üsul-idarə yaradıldı. Bu qanlı savaşdan tək Karaciç rejimi deyil, Serbiyanın müttəfiqi Rusiya da məğlub kimi ayrıldı. 

Radovan Karaciç Deyton sülh razılaşması ərəfəsində artıq siyasi və hərbi karyerasının son olduğunu anladı. İnsan cəlladı Haaqa Məhkəməsindən gizlənməyi qərara alaraq qaçmağı bacardı. Uzun müddət axtarışda olan, amma etibarlı yerdə gizlədilən “doktor“ ləqəbli qatil 1996-cı ilin soyuq fevralında onu müsahibəyə razı salan “Tayms” qəzetinə açıqlama verdi. Eks-prezident ədalət məhkəməsinə inanmadığını söyləyib dünyaya qiyam etməklə öz əməllərinə bəraət qazandırmağa çalışırdı. Jurnalistlə söhbət zaman Karaciç demişdi: “Əgər Haaqada ədalətli məhkəmə orqanı fəaliyyət göstərsəydi, mən, sözsüz ki, ora gedərdim, hələ televiziya ilə ifadə də verərdim, ancaq bu tribunal - siyasi institutdur. Və onlar bütün günahı serblərdə görürlər“.

Şəxsiyyətə pərəstiş xəstəliyinə tutulan, özünü milli qəhrəman sanan belə bir siyasətçiyə ən dəqiq qiyməti məhz bir zaman onun işlədiyi “Sarayevo“ futbol klubunun oyunçuları vermişdi. Futbolçular bu adamı televizorda görəndə heyrətlə bağırmışdılar:  “Axı bu savadsız əclaf, bu səfeh bizim konsultantımız idi, ondan nə prezident olacaqdı ki?“ Nəhayət, Karaciçə ən yaxın olan siyasətçi, ictimai xadim Kuqe də dillənib bu “xilaskar mələk“ barədə bildiyini söylədi. İki xalqı bir-birinə düşmən etdiyini və bu müharibədə ancaq özünün, ailəsinin var-dövlət qazandığını söyləyən Kuqe onun Rusiyada, Belarusda, yaxud da Çexiya və Yunanıstanda ola biləcəyini ehtimal etdiyini söylədi. 

Müharibə dayandırıldı, az keçmədi ki, Karaciç tərəfdarları parlamentdən də süpürüldü. Liberal və demokratik ənənələrə sadiq siyasətçilər Bosniya ilə barış təklifi ilə çıxış etməyə başladılar. 1998-ci ildə Serbiya normal seçkilər nəticəsində əmin-amanlıq dövrünə qədəm qoydu. Gizlənən qatilin isə axtarışı hələ davam edirdi. 

Draqan David Dabiç ad və soyadı, saxta vəsiqə ilə Belqrad şəhərində, Yuri Qaqarin küçəsindəki ikiotaqlı mənzildə gizlin yaşayan, onun yerini deyən, yaxud tapan şəxsə 5 milyon ABŞ dolları həcmində mükafat vəd edilsə də, tamamilə xarici görünüşünü dəyişən Karaciçi tanımaq xeyli çətin idi. Nəhayət, ABŞ xəfiyyəsinin casus raportları əsasında yerli kəşfiyyatçılar qiymətli məlumatlar əldə etmiş oldular. Qatil ələ keçdi. Onu Belqrad ətrafında yerləşən Bataynits adlı kiçik şəhərciyə gedən avtobusda, 18 iyul 2008-ci ildə həbs etdilər. 

Radovan Karaciç 21 iyulda Haaqaya ekstradisiya edilir. Serb cəlladı ömürlük (qərarda bu 40 il göstərilib) azadlıqdan məhrum olunur. Daha şeir yazmayan, memuar kitabını da bitirməyə macal tapan, kiçik hekayələr, “Harada möcüzə varsa, möcüzə yoxdur“, “Həmişəbahar“ kitablarının, eləcə də “Küldəki adam”, “Slavyan qonağı“, “Hamı ölür“ şeirlərinin müəllifi Radovan Karaciç etdiyi cinayətlərə görə hələ də məhkumluq yaşayır. Zaman-zaman Haaqa məhbusunun gümrah və nikbin olduğu barədə rus mətbuatında gedən informasiyalar isə sadəcə yalançı təsəllidən savayı bir şey deyil.

Mart ayı da ölür

öz cığırında, ölümün

startında bircə xəbərsiz insan

yaşayacaq. Dünya kürəyini çevirib

bizə, hamımız qorxa-qorxa,

cavab ver bizə, iblis!

Mən görmürəm, yoxsa

sənin yanında, kül topasında 

adammı zəhərlənmiş?..

Bumu böyük həqiqət,

hamı ölür, öldürür, nə edək..."