Son vaxtlar koronavirusun bütün dünyada, eləcə də ölkəmizdə yayılmaqda olması ilə bağlı cəmiyyətdə bir narahatlıq mövcuddur. Bəzi insanların koronavirus təhlükəsi ilə bağlı hədsiz qorxu və təlaş duyması onları hansısa psixoloji problemlərlə üz-üzə qoya bilərmi? Ümumiyyətlə, bu kimi situasiyalarda insanın öz hislərinə hakim olması, onları nəzarətdə saxlaması nə dərəcədə önəmlidir?
Moderator.az-a açıqlama verən “Psixoqamma”nın rəhbəri, tanınmış psixoloq Limunət Əmrahlı məsələ ilə bağlı maraqlı fikirlər səsləndirib:
“Koronavirus pandemiyasının dünyanı cənginə aldığı bir şəraitdə onun insanlarda narahatlıq yaratması təbiidir. Bu psixoloji durumu yalnız “narahatlıq” anlayışı ilə məhdudlaşdırmaq olmaz. İnsanlar psixoloji gərginliyin daha ağır formalarını – həyacan, qorxu, təşviş, bəziləri, kim bilir, üzləşdiyi hallardan asılı olaraq dəhşət və vəhşət yaşamaqdadırlar.
Digər tərəfdən, bütün insanlarda bu vəziyyətin eyni psixoloji hallar yaratması da mümkün deyil. Bunu bir neçə istiqamətdə izah etmək olar.
1.Burada ilkin amil insanın özünün sağlamlıq vəziyyəti və yaşıdır. Hər kəsdə bu fərqlidir. Verilən məlumatlara görə həyatını itirənlər arasında bu insanların sayı üstünlük təşkil edir.
2.İnsanın mədəni səviyyəsi, psixoloji müdafisə sisteminin vəziyyəti, sosial inkişaf şəraiti və maddi durumudur. Mədəni səviyyəsi yüksək olan insanlar mətbuatda və sosial şəbəkələrdə aparılan maarifləndirici informasiyalarla tanış olur, mümkün qədər bu tələblərə əməl edirlər. Vaxtından əvvəl həyacanlanaraq təşvişə düşmürlər. Səbr və təmkinlə proseslərin gedişini izləyirlər. Gərəksiz, psixikada gərginlik yarada biləcək fobiya, nevrotik və ya melanxolik davranış, qorxu və stresslərin baş qaldırmasına imkan vermirlər.
3.İnsanın yaşadığı ölkənin inkişaf səviyyəsi, tibbi sistemin bu fövqəldadə situasiyaya hazırlığı, cəmiyyətin özünün mədəni dəyərləri, sanitar-gigiyenik, bio-etik, psixo-etik və eko-etik ənənələləridir. Bunlar gözlənilməz hallar üçün insanların rəqabətəqabilliyini ifadə edən anlayışlardır. Bu dəfə rəqabət “insan-insan” arasında deyil, “təbiət-insan” arasında gedir. Bu virusun bioloji silah da adlandırılmasından asılı olmayaraq insan üçün o, təbii fəlakətdir. Dünya ölkələri arasında Yaponiya və Çin vətəndaşları belə rəqabətəqabillik baxımından öndə gedirlər. Sual yaranır: “Azərbaycanda vəziyyət necədir”?
Hazırda pandemiya təhlükəsinin daha çox insanı əhatə etdiyi İtaliya, İspaniya, Amerika kimi ölkələrdən Azərbaycanın üstünlüyü karantin tədbirlərinin vaxtında görülməsidir. Şəxsən məni narahat edən məsələ qarşıdakı proseslərdə bu virusa yoluxma hallarının artmasıdır. Əgər bu baş verərsə, dediyiniz cəmiyyətdə psixoz vəziyyətinin yaranma ehtimalı böyükdür. Yalnız bəzi insanlar deyil, çoxları koronavirus təhlükəsi ilə bağlı hədsiz qorxu və təlaş duya, müxtəlif xarakterli psixoloji problemlərlə üz-üzə qala bilərlər. Bu kimi situasiyalarda ən güclü psixoloji müdafiə sisteminə malik olan şəxslərdə belə davranışın nəzarətdən çıxması halları yarana bilər.
Bəs biz nə etməliyik? Birinci məsuliyyət vətəndaşların üzərinə düşür. Məlumdur ki, artıq bu virusun qurbanları sırasında tibb işçiləri: həkimlər, tibb bacıları, laborator müayinələr aparanlar və d. da var. Bu virus nə insanın sosial statusuna, vəzifəsinə, nə də yaşına, gələcək arzularına baxmır. Ümumiyyətlə, insanda özünü ölümdən qorumaq üçün təbii bir müdafiə örtüyü var. Məhz bu örtük gərəksiz psixoloji təsirlərin qarşısını alır: “Mən yox!”, “Mənə olmaz!”, “Mənə aid deyil!” fkirləri ilə o xəstəliyi və ölümü özündən uzaqlaşdırır. İndi hər kəs bu örtüyü digər fikirlərlə əvəzləməlidir: “Gərək tələbləri gözləyim, yoxsa mən də yoluxa bilərəm!”, “Gərək diqqətsilik etməyim, yoxsa hər şey baş verə bilər!” və s. Koronavirus təhlükəsindən yaxa qurtara biləcək insanların əksəriyyəti də məhz bu insanlar olacaq. Əlbəttə, onlar arasında da “qismət”, “alın yazısı”, “tale” kimi ifadələrlə izah etdiyimiz təsadüf qurbanları ola bilər. Ancaq şəxsi məsuliyyətsizliyi, səhlənkarlığı, etinasızlığı üzündən bu virusa yoluxanların böyük əksəriyyəti məhz bu virusun mahiyyətini tam mənası ilə dərk etməyənlər ola bilər.
Təəssüf ki, biz cəmiyyət olaraq bu məsələyə o qədər də önəm vermirik. İndiyə qədər neqativ təsirlərə, tənqid, təzyiq, haqlarımızı hüquqi və sosial baxımdan qorumağa zəiflik göstərdiyimiz kimi, bu təhlükəyə də hazır deyilik. Əgər bu təhlükədən az itki ilə çıxmaq məsuliyyəti ilk növbədə vətəndaşların üzərinə düşürsə, ikinci məsuliyyət dövlətin, əlaqədar qurumların və mütəxəssislərin üzərinə düşür. Bu sahədə hazırlığımız çox kövrəkdir. Artıq sosial şəbəkələrdə maddi durumun çıxılmaz vəziyyətdə olması barədə narahatlıqlar barədə xəbərlər gəlir. Dövlət orqanları hələlik bununla bağlı heç bir addım atmırlar. Sanki cəmiyyətin dözümlülük limitini sınağa çəkirlər. Əgər bu davam edəcəksə, nə baş verəcək? Gündəlik çörəkpulu ilə yaşayanlar gizlin də olsa işləməli olacaqlar. Digər tərəfdən, kriminal hadisələrin sayı artacaq. Daha bir narahatlıq doğuran məsələ də ailələrdə münaqişə və zorakılığın artması ilə müşayiət olunmasıdır: ailə qarşıdurmalarının həyətlərə daşınması, dava-dalaş, polis müdaxilələri və s. “Şər deməsən, xeyir gəlməz!” deyib atalar. Əgər dövlət qrumları bu kimi halları görməzliyə - bilməzliyə vuraraq cəmiyyəti taleyin hökmünə bauraxacaqsa, nəticələr heç də ürəkaçan olmayacaq. Ən yaxşı çıxış yolu görülən tədbirlərin əhalinin zəruri maddi ehtiyaclarını ödəməklə möhkəmləndirilməsidir. Belə olarsa, insanlarda təhlükəsizlik hissi güclənər, özünəəminlik, dözmülülk artar. Hər kəs məsələyə “elnən gələn qaragün” düşüncəsi ilə yanaşar. Təhlükəni az itki ilə adlayarıq. Hər kəsə səbirli olmağı, psixoloqların sosial şəbəkələrdə verdikləri tövsiyələri dinləməyi, ehtyac duyduqları halda onların virtual konsultativ senaslarından yararlanmağı məsləhət görürəm”.
Seymur ƏLİYEV
