Bu gün Azərbaycan xalqının ümummilli lideri Heydər Əliyevin anadan olmasının 97-ci ildönümüdür. Bu tarixi gündə həm ölkə başçısı, həm də I vitse-prezident Mehriban Əliyeva Bakının Suraxanı rayonundakı keçmiş yod-brom zavodunun ərazisində ağac əkib, Heydər Əliyevə olan hörmət və ehtiramlarını təbiətə göstərdikləri qayğı  ilə nümayiş etdiriblər.

Bütün həyatı boyu təbiətə, ekologiyaya həssas münasibəti ilə diqqət çəkən ulu öndərin anadan olmasının ildönümündə belə bir addımın atılması həm də rəmzi məna ifadə edir. Çünki təbiət Heydər Əliyev üçün yaşamın və həyatın ayrılmaz bir hissəsi idi və o, ömrünün önəmli bir hissəsini təbiətin qorunmasına, eləcə də Ermənistanın ekoloji terror siyasətinə qarşı mübarizəyə həsr etmişdir.

Moderator.az xəbər verir ki, jurnalist-tarixçi Seymur Əliyevin “Heydər Əliyev və Ermənistanın ekoloji terrorizm siyasətinə qarşı mübarizə” kitabında ulu öndərin bu yöndəki fəaliyyəti ilə bağlı maraqlı faktlar yer alıb. Bu faktlardan birini oxucuların diqqətinə çatdırırıq.

“Ermənilərin ekoloji terror siyasətinə qarşı daim mübarizə aparan Heydər Əliyevin bu savaşda əldə etdiyi uğurlardan biri də Zəngilan rayonunun Bəsitçay dərəsində yerləşən təbii çinar meşəliyi ilə bağlıdır. Bu meşəliyin kəsb etdiyi önəmi təsəvvür etmək üçün bircə onu demək kifayətdir ki, Bəsitçay meşəliyi yalnız Qafqazın deyil, bütün Avropanın ən böyük təbii çinar meşəliyi hesab edilir.

XX əsrin 50-ci illərindən etibarən Bəsitçay dərəsindəki çinar meşəsi məhv olmaq təhlükəsi ilə üzləşmişdi ki, bu da Azərbaycan təbiətsevərlərinin ciddi narahatlığına səbəb olmuşdu. Məhz bu səbəbdən də  1959-cu ildə Nazirlər Kabinetinə çinar meşəsinin mühafizəsi məqsədi ilə qoruq yaradılması üçün layihə təqdim edilmişdi. Lakin ermənipərəst məmurların müdaxiləsi səbəbi ilə Azərbaycan tərəfinin verdiyi bu layihə laqeydliklə qarşılanmışdı. Əvəzində 1960-cı ildə meşənin Ermənistan hissəsində qoruq yaradan ermənilər meşənin Azərbaycan tərəfindəki hissəsinin daha acınacaqlı hala salınmasında fəal iştirak edirdi.

İllər keçdikcə vəziyyətin daha dözülməz hal aldığını görən akademik Həsən Əliyev Respublika Nazirlər Soveti qarşısında layihə ilə çıxış edir. Layihə Heydər Əliyev tərəfindən dəstəklənir və nəticədə 1974-cü ildə Bəsitçay çinar meşəsinin qoruq elan edilməsinə nail olunur.  Bu, Heydər Əliyevin Ermənistanın ekoloji terrorizm siyasətinə qarşı apardığı mübarizədə əldə etdiyi ən böyük qələbələrdən biri idi.

Bu qələbə Bəsitçay meşəliyinin hifz edilməsini təmin etdi. Lakin XX əsrin 90-cı illərində başlayan Qarabağ müharibəsinin gedişatında Azərbaycan torpaqlarını işğal edən Ermənistan Bəsitçay meşəsini də ələ keçirdi. Hazırda Bəsitçay meşəliyinin  ermənilər tərəfindən acınacaqlı vəziyyətə salınması ilə bağlı ciddi informasyalar mövcuddur ki, bu da böyük narahatlıq doğurmaqdadır.

Məlumat üçün qeyd edək ki, Bəsitçay vadisindəki çinar meşəliyi 117 hektar sahəni əhatə edir ki, onun da 107 hektarı Bəsitçay Dövlət Təbiət Qoruğuna məxsusdur. Meşənin uzunluğu 15 km, eni isə 150-200 metrdir.

Onu da qeyd edək ki, Bəsitçay meşəliyi Heydər Əliyevin səyi nəticəsində hifz edilsə də, qoruğun Ermənistan ərazisindəki hissəsi həm ulu öndəri, həm də respubliklamızın görkəmli ziyalılarını, təbiətşünaslarını ciddi şəkildə narahat edirdi. Ermənilərin təbiətə münasibəti ümummilli lider və Azərbaycan təbiətşünaslarına bəlli olduğu üçün onlar Bəsitçay qoruğunun Ermənistana düşən hissəsinin taleyindən ciddi narahatlıq keçirir, bu problemin həlli üçün də müxtəlif yollar fikirləşirdilər. Həmin ərəfədə Azərbaycan təbiətinin bir parçası olan bu qiymətli meşələri qorumaq üçün ölkə ziyalıları tərəfindən müxtəlif təkliflər səslənirdi ki, bunlardan da biri akademik Həsən Əliyev tərəfindən irəli sürülən Bəsitçay meşəsinin birgə qorunması ideyası idi.

Mövcud dönəmin mürəkkəb vəziyyətini nəzərə alan görkəmli alim Həsən Əliyev hesab edirdi ki, Bəsitçay meşəsinin birgə qorunması məsələsinin reallaşması meşənin Ermənistan ərazisindəki hissəsinin taleyini qismən də olsa sığortalaya bilər. Bu səbəbdən də Həsən Əliyev həmmüəllifi olduğu “Təbiətin keşiyində” kitabında bu barədə yazırdı: “Qeyd etmək lazımdır ki, buradakı meşələr 180 ha-ya qədər olub, 120 ha-sı Bəsitçay dərəsində Azərbaycan ərazisində, 60 ha-sı isə Bəsitçayın davamı olan Sav çayının dərəsində Ermənistan ərazisində yerləşir. Həmin çayların dərələri kimi iki respublikanın yeganə iri çinar meşələri də bir-birinin davamıdır. Daha yaxşı olardı ki, hər iki meşə sahəsi birləşdirilib (ərazicə hər respublikanın ərazisi öz hesabında olmaqla) meşələri “qoruq meşələri” kimi birgə qoruna idi. Dünya qoruq sistemi tarixində beynəlxalq qoruqların təşkili yüksək effektli nəticələr vermişdir. Daqomeya, Nigeriya və Yuxarı Volta ölkələri ərazisindəki “V” milli parkı, Daqomeya və Toqo ərazisindəki Sinğu qoruğu buna misal ola bilər. Deməli, gələcəkdə iki yeganə təbii və şərti sərhədlə ayrılan Bəsitçay və Sav çay çinar meşələrini birgə qorumaq və çinarlarla bağlı olan birgə tədbirlər həyata keçirmək mümkündür”. (H.Ə.Əliyev, X.H.Həsəmov. “Təbiətin keşiyində”. Elmi-kütləvi əsər. Bakı, “Maarif”, 1993. 311 səh. Səh – 140).

H.Əliyev Bəsitçay meşəliyini qorumaq, onun genişlənməsini təmin etmək üçün əlavə tədbirlərin həyata keçirilməsini də zəruri sayırdı. Görkəmli alim, meşənin qorunmasını təmin etmək üçün xalq arasında maarifləndirmə işlərinin  genişləndirilməsi ilə yanaşı, bununla bağlı muzeyin yaradılmasını da atılması gərəkən zəruri addımlardan biri hesab edirdi: “Respublikamızın çox yerlərində, eləcə də çinarın yayıldığı ərazilərdə bu bitkinin əhəmiyyətini bilmir və onu layiqincə qiymətləndirmirlər. Ona görə də Bəsitçay qoruğu ərazisində xalq arasında geniş təbliğat işləri aparmaq, mühafizə maarifilə əlaqədar olan tədbirlər görmək lazımdır. Burada çinarın əhəmiyyəti, qorunması və artırılması ilə əlaqədar olan muzeyin təşkil edilməsinin də mühüm əhəmiyyəti olardı”. (H.Ə.Əliyev, X.H.Həsəmov. “Təbiətin keşiyində”. Elmi-kütləvi əsər. Bakı, “Maarif”, 1993. 311 səh. Səh – 140).

Aydın olduğu kimi, Azərbaycan tərəfi Heydər Əliyevin dönəmində Bəsitçay meşəliyinin qorunması üçün kompleks tədbirlər həyata keçirməyi nəzərdə tuturdu. Lakin təəssüflər olsun ki, sonrakı dönəmlərdə Ermənistanın Azərbaycana yönəlik açıq ərazi iddiaları, işğalçılıq siyasəti bu planların bəzisini həyata keçirməyə imakn vermədi. Ermənistanın işğal siyasəti Azərbaycan təbiətinin çoxsaylı nümunləri ilə yanaşı, Bəsitçay meşəsinə də ağır zərbə vurdu”.

Seymur Əliyev, “Heydər Əliyev və Ermənistanın ekoloji terrorizm siyasətinə qarşı mübarizə” kitabından.