Azərbaycan Respublikasının Milli Qəhrəmanı, Şuşa özünümüdafiə batalyonunun komandiri Ramiz Qəmbərovun adı hər bir azərbaycanlıya yaxşı məlumdur. 1962-ci ilin 2 iyul tarixində Şuşada anadan olan və ömrünün son dəqiqəsinə kimi bütün həyatını doğma şəhərinin müdafiəsinə həsr edən Ramiz Qəmbərov, sonsuza kimi xalqımızın dərin ehtiram və minnətdarlıq hissi ilə xatırlayacağı böyük qəhrəmanlarımızdandır. Bu yazımızda sizi Ramiz Qəmbərov, onun şərəfli döyüş yolu ilə bağlı yeni faktlarla tanış edəcək, Milli Qəhrəmanımızın vətənimizin müdafiəsində göstərdiyi tarixi xidmətlərə yeni prizmadan yanaşmağa çalışacağıq.
“Heç nədən” yaradılan
batalyon: İnamın formalaşdırdığı güc!
Ramiz Qəmbərovun bacarıqlı sərkərdə kimi əsas
xarakterik xüsusiyyətlərdən biri onun yüksək səriştə və təşkilatçılıq qabiliyyətinə
malik olması idi. 1992-ci ildə Ermənistan Silahlı Qüvvələrinin öz himayədarlarının
dəstəyi ilə müstəqilliyini yenicə elan etmiş Azərbaycan torpaqlarına bir-birinin
ardınca kəskin hücumlar həyata keçirdiyi bir dönəmdə, böyük bir missiya üzərinə
götürən Ramiz Qəmbərov, Şuşa özünümüdafiə batalyonu yaratmaqla mövcud reallığa
adekvat münasibət ortaya qoydu.
Şuşa özünümüdafiə batalyonunu yaratması heç
şübhəsiz Ramiz Qəmbərovun ölkə adına böyük uğuru idi. Lakin bundan daha böyük
uğur onun bu batalyonu “heç nədən”, məhdud imkanlar hesabına yaratması,
batalyonu onun uğurlu əməliyyatları hesabına ayaqda tutması idi.
Ramiz Qəmbərov Şuşanın yenilməzliyinə, Azərbaycanın
bu savaşdan qalibiyyətlə çıxacağına bütün qəlbi ilə inanırdı. O, müqəddəs
saydığı bu həqiqətlərə inanmaqla qalmır, bu inamını başqalarına da təlqin edir,
onları da qələbəyə, zəfərə ruhlandırırdı. Ramiz Qəmbərovdakı inam və ruh yüksəkliyi
onu tanıyan, onunla ünsiyyətdə olan hər kəsə sirayət edir, bütün bu insanların
batalyon komandirinin ətrafında cəmlənməsinə səbəb olurdu.
Apardığı mübarizənin aliliyinə inam Ramiz Qəmbərov
üçün sadəcə daxili güc mənbəyi deyildi. Bu inam onun üçün suyu, çörəyi, silahı
– bir sözlə hər şeyi əvəz edirdi. O, bütöv bir batayonu məhz bu inam sayəsində
ayaqda saxlayırdı. Ramiz Qəmbərov yaxşı başa düşürdü ki, inamın itməsi bəribaşdan
yarıməğlubiyyət deməkdir və bu, doğma şəhərinə ölüm və göz yaşından başqa heç nə
vəd etmir.
Eyniylə mərhum xalq şairi Cabir Novruzun dediyi
kimi:
“Inam dostum, inam anam, inam atam,
İnamını itirəndə ölür adam!”
Düşmənin “ağır
artilleriyaya çevirdiyi” səhəng...
Vaxtiylə Ramiz Qəmbərovla birlikdə Şuşa və ətraf
kəndlərin müdafiəsində iştirak edən Mübariz Əliyev mərhum batalyon komandirinin
praktiki döyüşlərdə böyük ağıl və səriştə sərgilədiyini, düşməninn bir çox hiylələrini
ifşa etdiyini bildirir:
“1992-ci ildə ölkəmizdəki ağır vəziyyət,
daxili vəziyyətin gərginliyi, mütəşəkkil nizami ordunun formalaşmasındakı çətinliklər
düşmənə də məlum idi. Buna görə də düşmən mövcud durumdan maksimum yararlanmağa
çalışır, əsgərlərimiz, eləcə də mülki insanlar arasında qorxu, vahimə
mühiti yaratmağa cəhd edirdi. Düşmən hərbi-texniki baxımdan bizdən əhəmiyyətli
dərəcədə üstün olsa da, qəhrəman hərbçilərimiz onların hücumlarını mətinliklə dəf
edir, düşmən təxribatlarına layiqli cavab verirdi. Buna görə də ermənilər əsgərlərimizi
qorxutmaq, özlərini olduğundna daha güclü göstərmək üçün müxtəlif hiylələrə əl
atırdı. Hansı ki, bu hiylələrdən biri məhz batalyonumuz tərəfindən aşkar
edilmişdi.
Belə ki, 1992-ci ilin ilk aylarından etibarən
düşmən tərəfindən ağır artilleriyaya məxsus atəş səsləri eşidilməyə başladı.
Olduqca vahiməli təsir bağışlayan səs ermənilərin əlində ağır, öldürücü
silahların mövcudluğundan xəbər verirdi. Lakin sadəcə batalyona qoşulan
könüllülər deyil, peşəkar hərbçilər də bu səs əsnasında həmin texnikanın adını
və növünü müəyyənləşdirə bilmirdi. Hərbçilərdən heç kim etiraf etməsə də, bu səsin
hər kəsin psixologiyasına mənfi təsir göstərdiyi məlum idi.
Günlərin bir günü Şuşa kəndlərinin birindəki
döyüşlər zamanı ermənilərdəki “ağır artlleriya”nın sirri bəlli oldu. Məlum oldu
ki, ermənilərin ağır artilleriya kimi bizə təqdim etməyə çalışdıqları “texnika”
sadəcə adi səhənglər imiş. Belə ki, hərbçilərimizi qorxutmaq, əhali arasında
vahimə yaratmaq üçün səhəngin arxa hissəsini kəsən ermənilər, avtomat və
pulemyotun lüləsini səhəngin içərisinə salır, bundan sonra atəş açırdı. Atəş səhəngin
içərisindən açıldığı üçün onun daxilində böyük və qorxunc əks-səda verir, böyük
və dağıdıcı silah təəssüratı bağışlayırdı.
Ramiz Qəmbərovun rəhbərliyi ilə döyüşçülərimiz
düşmənin bu hiyləsini ifşa etdi. Sonradan eşitdik ki, düşmən Füzuli-Ağdərə
istiqamətindəki döyüşlərdə də eyni hiylədən istifadə edərək döyüşçülərimizi
çaşdırmaq istəyib”.
“Yaxşı nə varsa, öncə
postdakı, ön xətdəki əsgərlərə göndərilməlidir” – “İzmir” siqaretlərinin izi ilə...
Ramiz Qəmbərovla bağlı xatirələrini dilə gətirən
M.Əliyev, onun ön xətdə dayanan, düşmənlə üzbəüz mövqelərdə xidmət edən əsgərlərə
münasibətdə daha duyarlı olduğunu, ilk növbədə bu qəbildən olan hərbçiləri diqqət
mərkəzində saxladığını vurğuladı:
“1992-ci ildə ölkədəki ümimi qarışıqlıq və gərginlik
ordu sıralarında da özünü göstərirdi. Şəhərdə digər hərbi birləşmələrə məxsus
birliklər, silahlı dəstələr də mövcud idi ki, vahid komandanlıq olmadığı üçün
bu müxtəliflik bəzi hallarda anlaşılmazlıqlara səbəb olurdu. Bəzi hallarda
batalyon daxilində də müəyyən gərginbliklər yaranırdı. Bu cür halalrda Ramiz Qəmbərov
dərhal prosesə müdaxilə edir, gərginliyin daha da böyüməsinə imkan vermir, hər
bir mübahisə və narazılığı ədalətli şəkildə həll edirdi. Hansı ki, bunlardan
biri “İzmir” siqaretləri ilə bağlı baş verən gərginlik idi. Belə ki, müharibə
dönəmində Şuşada döyüşən əsgərlərə iki cür siqaret göndərilirdi ki, bunlardan
da biri adi “Pirima”, digəri isə Türkiyə istehsalı olan “İzmir” siqaretləri
idi. “İzmir” siqaretləri filtirli, daha perestijli və bahalı siqaret sayıldığı
üçün siqaret çəkən hərbçilərin çoxu məhz bu siqaretləri əldə etməyə çalışırdı.
Bir gün postdakı hərbçilərdən biri Ramiz Qəmbərovla
söhbətində onlara “İzmir” siqaretinin gəlmədiyini, ön xətdəki əsgərlərə yalnız
ucuz “Prima” siqaretinin göndərildiyini bildirir.
Ramiz Qəmbərov elə həmin gün batalyona daxil
olan “İzmir” siqaretlərinin ilk növbədə postdakı hərbçilərə göndərilməsi ilə
bağlı göstəriş verir. Bildirir ki, bundan sonra hər şey öncə səngərdəki hərbçilərə
göndəriləcək, əgər artıq nə isə qalarsa, şəhər daxilindəki döyüşçülərə paylanılacaq.
“Yaxşı nə varsa, öncə postdakı, ön xətdəki əsgərlərə göndərilməlidir”. Bu,
Ramiz Qəmbərovun tez-tez dediyi, təkrarladığı ifadələrədn biri idi.
Ramiz Qəmbərovun bu göstərişindən sonra ön xətdəki
hərbçilərin siqaret problemi həll edildi. Postlarda olduqları halda bu kimi məsələlərdə
tez-tez yad edilmələri əsgərləri bir az da ruhlandırdı, batalyon daxilindəki
narazılğın daha da böyüməsinə imkan vermədi”.
“Əsgər şərəfini oğru adına
dəyişmək olmaz” – Hər cür yağmaçılığı yasaqlayan komandir!
Ramiz Qəmbərovu xarakterizə edən ən mühüm
göstəricilərdən biri də onun dürüstlüyü, müharibə dövrü üçün xarakterik olan qəsb,
yağmaçılıq kimi neqativ hallara barışmaz münasibəti idi. Ramiz Qəmbərov hesab
edirdi ki, əsgərin işi vətəni qorumaq, düşmən hücumlarını dəf etmək, əks-həmlələrlə
onu geri oturtmaqdır. Düşmənə məxsus olsa belə, hər hansı əmlakın talanması,
yağmalanması onun nəzərlərində ən bağışlanılmaz əməllərdən biri idi.
Ramiz Qəmbərovla yaxından təmasda olan hərbçilərin
sözlərinə görə, batalyon komandiri əsgərlərinə daxil olduqları yaşayış məntəqlərində
yalnız iki şeyə toxunmağa icazə vermişdi. Bunlardan biri silah, digəri isə ərazaq
məhsulları idi. Hansı ki, batalyonun mübarizəni davam etdirməsi üçün bunların hər
ikisinə ehtiyacı var idi. Ramiz Qəmbərov hesab edirdi ki, əsgərin nəyisə
yağmalaması hər şeydən öğncə onun missiyası, vəzifəsi ilə ziddiyyət təşkil
edir, onu gözdən salır. O, hesab edirdi ki, hər bir əsgər bu məsələyə həssas
yanaşmalı, əsgər şərəfini oğru adına dəyişməməlidir.
“Imtiyaz istəyən hər kəs
öncə buna layiqliyini sübut etməlidir...”
Ramiz Qəmbərovun komandirlik fəaliyyəti ilə
bağlı maraqlı məqamlardan biri də onun hər kəsi öz qabiliyyət və bacarığına, cəsarət
və ağlına uyğun postlara təyin etməsi idi. O, hesab edirdi ki, batalyon
daxilində hansısa vəzifə tutmaq, hansısa imtiyaz əldə etmək istəyən hər kəs öncə
bu imtiyaza layiqliyini sübut etməlidir. Yalnız özünü hərbi əməliyyatlarda müsbət
mənada təsdiqləyən, öz iddiasına layiq olduğunu əməli surətdə sübut edən şəxs,
hansısa posta marağını ortaya qoya bilər.
Əslində batalyondakı bütün postlar da məhz bu
prinsip əssında bölünmüşdü. Ramiz Qəmbərtovun Şuşada – özünümüdafiə batalyonu
daxilində tətbiq etdiyi bu prinsip qədim türk ordusunda əsrlər uzunu mövcud
olan ənənənin davamı idi. Və bu ənənə iddiası ilə imkanları üs-üstə düşməyən şəxslərin
layiq olmadığı postda qərarlaşmasına imkan vermirdi.
Qəfil peydə olan “pulemyot
bölüyü”, yaxud “axtarışa verilən” silah!
Şuşa və ətraf kəndlərdəki hərbi əməliyyatlarda
iştirak edən veteranların sözlərinə görə, Ramiz Qəmbərov fərdi cəsarət və
igidlik göstərən hərbçilərə xüsusi rəğbətlə yanaşır, əsgərləri düşmən məhv etməyə,
onun silah və hərbi sursatını ələ keçirməyə həvəsləndirirdi. Məhz onun bu
yanaşması sayəsində Şuşa özünümüdafiə batalyonunun silah anbarı öldürülən düşmən
hərbçilərinin silah-sursatı hesabına daim zənginləşirdi. Azsaylı hərbçilərimizin
qəfil həmlələrindən özünü itirən düşmən bəzən silahlarını ataraq qaçır, ələ
keçirilən silahlar batalyona yeni qatılan şəxslərə verilirdi. Bu silahların içərisində
müxtəlif ölkələrdə istehsal edilən atıcı silahlar mövcud idi ki, onlar həm
forma, həm də texniki xüsusiyyətlərinə görə digər silahlardan fərqlənirdi.
Kərkicahanda döyüşən müharibə veteranlarından
biri başlarına gələn maraqlı bir hadisəni belə nəql edir:
“Kərkicahanda ağır küçə döyüşlərinin getdiyi
vaxt idi. Düşmən kəndin ələ keçirilməsinə ermənilərlə yanaşı, çoxlu sayda
muzdlular da cəlb etmişdi. Qaradərili muzdlulara yüksək dozada narkotik maddələr
verir, bununla da onlarda qorxu hissini tamamilə öldürür, həmin şəxsləri canlı
robotlara çevirirdilər. Yüksək dozalı narkotik bir çox hallarda həmin şəxslərdə
ağrı hissini əhəmiyyətli dərəcədə ortadan qaldırdığı üçün aldıqları güllə
yarasından yerə yıxılan muzdlular qan itirməklərinə baxmayaraq irəliyə doğru
sürünür, həmçinin öz dillərində qorxunc səslə mahnılar oxuyaraq bizdə vahimə
yaratmağa çalışırdılar.
Belə günlərin birində əsgərlərimiz qəfil
pulemyot atəşinə məruz qaldı. Bir anda dörd tərəfdən pulemyot səsləri gəlməyə
başladı. Səslər hər tərəfdən və şiddətli şəkildə gəldiyi üçün pulemyot bölüyü tərəfindən
mühasirəyə alındığımızı düşündük. Fikirləşdik ki, artıq sonumuz çatıb və yəqin
ki, yaxın dəqiqələrdə hamımız pulemyot atəşindən məhv olacağıq. Lakin bu zaman
snayperimiz bizə atəş açan düşmən pulemyotunun yerini müəyyən etdi və sərrast
atəşlə onu məhv etdi. Bir pulemyotçunun vurulması ilə digər pulemyotlar da susdu.
Biz düşmən pulemyotunu götürməyə cəhd etsək də, geri çəkilən düşmən əsgərlərindən
biri onu götürərək arxaya qaçdı. Məlum oldu ki, əslində ta başından bəri ortada
hər hansı pulemyot bölüyü olmayıb. Sadəcə, düşmənin bizə qarşı istifadə etdiyi
silah xarici ölkələrin birindən gətirilən xüsusi növ pulemyot olub. Hansı ki, həmin
pulemyotdan atəş açan zaman dörd tərəfdən atəş səsi eşidilir, bununla da həm
pulemyotçunun mövqeyi gizli qalır, həm də qarşı tərəf bir deyil, bir neçə
pulemyotun hədəfində olduğunu düşünür.
Biz bu siılah haqqında Ramiz Qəmbərova
danışdıqda, o həmin silahı ələ keçirə bilmədiyimizə görə təəssüfləndi və
zarafatla həmin silahın bu andan etibarən axtarışa verildiyini bildirdi.
Vurğuladı ki, kim düşməndən bu silahı alıb batalyona gətirsə, ona xüsusi
mükafat veriləcək. Ancaq təəssüf ki, proseslərin sonrakı inkişafı bizim üçün
uğursuz oldu və biz bu silahı ələ keçirə bilmədik”.
Ölümqabağı son sözlər:
“Batalyonu qoruyun, o, bu şəhərə lazımdır”
Ramiz Qəmbərovun yaralandığı və şəhdiliyə
qovuşduğu döyüşün iştirakçısı, Milli Qəhrəmanı yaralı vəziyyətdə döyüş
mövqeyindən çıxaran İbrahim Məmmədovun ötən il mediaya verdiyi açıqlama, həyatını
Şuşanın müdafiəsinə fəda edən qəhrəmanın son anda belə özünü deyil, batalyonu
düşündüyünü göstərir. İbrahim Məmmədovun sözlərinə görə, yolda vəziyyəti tədricən
ağırlaşan Ramiz Qəmbərov dostuna, ona nə isə olacağı təqdirdə batalyonu
dağılmağa qoymamağı tapşırıb.
Batalyon Ramiz Qəmbərov üçün Şuşanın özü idi.
Çünki o, bu batalyonun yaradıcısı kimi yaxşı bilirdi ki, Şuşanın müdafiəsinin əsas
ağırlığı batalyonun üzərindədir və batalyonun yoxluğu şəhərin müdafiəsiz
qalması deməkdir.
Bu gün Ramiz Qəmbərov fiziki baxımdan yoxdur.
Lakin onun Azərbaycan insanı, Azərbaycan hərbi üçün qoyub getdiyi zəngin bir məktəb,
böyük insanlıq və komandirlik yolu var. Bu yol ilk baxışdan adidən adi insan təsiri
bağışlayan böyük bir komandirin qəhrəmanlıq yoludur və bu yol 28 ildir ki, öz yeni yolçularını gözləyir...
Seymur ƏLİYEV
Məqalə Milli Qəhrəman Çingiz Mustafayev adına Fondun "Hərb tariximiz" mövzusunda elan etdiyi yazı müsabiqəsinə təqdim olunur.