Erməni rejissor Nora Martirosyanın Dağlıq Qarabağda çəkdiyi filmin Fransanın Kann Film Festivalının proqramına salınmasına etirazlar davam edir. Mədəniyyət müstəvisində Qarabağla bağlı aldığımız nöbəti zərbənin səbəbini və çıxış yollarını ədəbiyyat adamları şərh edir.
Moderator.az Kulis.az-a istinadən qələm adamlarının ermənilərin Kann festivalındakı çıxışına münasibətini təqdim edir.
Sabir Rüstəmxanlı
Biz gecə-gündüz "erməni bu işi gördü, biz də onun yolu ilə gedək" deməkdənsə, öz işimizi görməli, öz yolumuzu getməliyik. Hər işdə qabağa düşməyə çalışmalıyıq. Dövlət bu iş üçün şərait yaratmalıdır. İmkanlı adamların milli qeyrəti olmalıdır, bu sahəyə maliyə dəstəyi verməlidirlər.
Səfər Alışarlı
Kino çox ciddi məsələdir. İstedadlı bir film bir millət, onun əxlaqı və mədəniyyəti haqqında külli təsəvvürü dəyişə bilər. Məsələn, şotlandların "Cəsur ürək" filmi kimi. Mən ermənilərin yüksək səviyyəli film çəkəcəklərinə inanmasam da, türk düşmənlərinin bu festivalda da onlara yüz faiz dəstək verəcəyinə şübhə etmirəm.
Sənət baxımından bizim bir millət olaraq işlərimiz o qədər də qənaətbəxş deyil. Bizim dəstəklənən, rəsmi mədəniyyət və incəsənətimiz çox zəif və təsirsizdir. Bu sahə bütün dövrlərdə xalqımıza canı, qanı ilə bağlı olmayan adamlarla dolu olub. Nəticə göz qabağındadır. Xalqımız sanki milli mədəniyyətinə inanmır, ona güvənmir və ondan sanballı bir şey gözləmir.
Anar
Elə sual verirsiniz ki, mən bilmirəm necə cavab verim. Onlar film çəkmək üçün vəsait ayırırlar, ona görə də yaxşı filmlər çəkirlər. Filmlərə bahalı aktyorları cəlb edirlər. Bizdə isə bir-birinin ayağından dartmaqla məşğuldular. Yaxşı film üçün yaxşı maliyə və aktyorlar lazımdır. Bundan başqa mən nə deyim? Yəni yaxşı filmlər çəkib, festivallarda çıxış edə bilmək üçün yaxşı vəsait lazımdır.
İlqar Fəhmi
Ümumiyyətlə sizə deyim ki, bu kimi məsələlər tək kinoda yox, bir çox sahələrdə başımıza gəlir. Belə deyək də, ədalətinə, demokratiyasına güvəndiyimiz o Qərb cəmiyyəti həmişə vasitəçiliyi satıb, ayrı seçkilik göstərib. Ümumiyyətlə, onların kriteriyalarında belə bir şey var; bizim əsərlər bu cür yerlərə gedəndə cavab verirlər ki, siyasi məslələrə toxunmuruq, hansısa tərəfin mövqeyini işıqlandırmırıq. Bu cür sözlər deyə-deyə, son on beş ildə Kann festivalında ermənilərin maraqlarını müdafiə edən nə qədər materiallar keçib ki, konkret onların siyasi məqsəd daşıması üçün festivala gəldiyi məlum olub. Bəs onda bu festival niyə onlara yer verib?
Siz işin texniki tərəfini nəzərdə tutursunuz. Amma bir incə detal var. Misalçün, bizdən material qəbulu barışıq mövqeyi olarsa, mümkündür. “Nabat” filmi bizdə çəkiləndə onun rejissoru Elçin Musaoğlu festivallarda mərhələləri keçmək üçün nə qədər məqamları pərdələdi. Filmdə konkret düşmənin kim olduğu, müharibənin harada baş verməsi, kəndin harda yerləşməsi bilinmir. Bütün bunları etdi ki, mərhələləri keçə bilsin və doğurdan da "Nabat" filmi Venesiyaya qədər gedib çıxdı. Amma o filmdə konkret bir yerdə bilinsəydi ki, söhbət Qarabağdan gedir, düşmən də ermənidir, o saat həmin filmin qarşısını kəsəcəkdilər. Elədirsə, bəs niyə ermənilərin filminə qadağa qoymurlar? Bizim nə qədər filmlərimizi bu festivallarda kəsirlər.
Bu günə qədər eləmək istədiklərimiz bu olub, amma bütün həqiqətləri üstüörtülü şəkildə çatdırmışıq. Yəni açıq şəkildə çatdıranda qabağını kəsilər, imkan vermirlər. İnsafən bizim Qarabağla bağlı çox yaxşı qısa filmlərimiz olur. Amma zərrə qədər tərəf görünən kimi o dəqiqə beynəlxalq festival olduğunu vurğulayır, bir tərəfin mövqeyinin işıqlanmasını doğru hesab etmirlər.
Biz eyni prosesləri 90-cı illərin əvvəllərində də yaşamışıq. Ermənilərin sözlərini həmişə yuxarı başa çəkirdilər. Amma bizim dediyimiz həqiqətləri kəsib, doğrayırdılar. O vaxtı Heydər Əliyev bu cür tədbirlərdə iştirakımızı təmin etməklə o informasiya blokadasını dağıtdı. Yoxsa, 90-cı illərin əvvəllərində Azərbaycan xalqı dünya ictimaiyyətinin gözündə bir vəhşi, barbar, feodal dövrünün qalığı, başkəsən, amma ermənilər məzlum, yazıq, şiddətə məruz qalan xalq kimi göstərilirdi. Yəni biz bu birtərəfliliyi çox görmüşük. Amma yenə də qiyməti onlardan umuruq. Doğurdanmı bizə çox vacibdir ki, bizə qarşı o cür münasibət göstərən insanları başımızın üstünə qaldıraq, yenə də onları ölçü vahidi olaraq götürək? Halbuki görürük, onlar bizi qəbul eləmir. Bizim həqiqətimizi görmək istəmirlər. Bəlkə başqa yollar tapmaq, alternativ çıxışlar ortaya qoymaq lazımdır! Nəinki Kann festivalına çıxmağı qarşımıza məqsəd qoymağı. Onlar üçün önəmli olan ermənini, xristianı ön plana çıxarmaqdı.
Etimad Başkeçid
Kino məsələlərini bütünlüklə 25-30 yaşlı cavan, kreativ insanlara həvalə etmək lazımdır.
Narıngül Nadir
Kann Film Festivalında ermənilərin Dağlıq Qarabağdan bəhs edən film ilə iştirak etmələrini və filmin məqsədli şəkildə məhz işğal olunmuş Azərbaycan torpaqlarında çəkilməsini informasiya müharibəsi kimi də qiymətləndirmək olar. Və belə olduğuna əminik! Halbuki bu gün informasiya müharibəsinə, təşklatlanmağa bizim onlardan daha çox ehtiyacımız var.
Əlbəttə, belə bir filmin məşhur Kann Film Festivalı proqramına salınması birmənalı olaraq bizim tərəfimizdən narazılıqla qarşılanıb.
Məlumdur ki, bu film ilə bağlı Azərbaycan Dağlıq Qarabağ bölgəsinin azərbaycanlı icması, eləcə də, Azərbaycan Yazıçılar Birliyi tərəfindən Kann Film Festivalına, həm də, Fransanın Azərbaycandakı səfirliyinə etiraz bəyanatları səsləndirilib. Və yəqin ki, başqa qurumlar tərəfindən də etiraz bəyənatları səsləndiriləcək. Təbii ki, hər hansı etiraz notalarına baxmayaraq, filmin festival proqramından çıxarılması inandırıcı görünmür. Sadəcə olaraq, biz ən azından öz haqlı etirzımızı bildirməli, səsimizi ucaltmalıyıq.
Bu başqa bir məsələdir ki, bizim gecikməyimiz, laqeydliyimiz həmişə özünün acı nəticəsini göstərir.
Ölkə prezidentinin sərəncamı ilə “Azərbaycan kinosunun 2008-2018-cil illər üzrə inkişfaı proqramı” üçün dövlət büdcəsidən çox böyük məbləğdə pul ayrılmışdı. Əslində, beynəlxalq kino arenasında bu vəsaitdən istifadə edərək çox işlər görmək, Qarabağ müharibəsindən bəhs edən sanballı filmlər çəkmək olardı. Təəssüf...
Amma yenə də üzümüzü ümid işığına tutaq.
Kann Film Festivalında Azərbaycanlı refissor Teymur Hacıyevin “Axşama doğru” filmi də iştirak edəcək. Ümid edək ki, həmvətənimiz bu festivalda uğur qazanacaq və bununla da Kann festivalı bizim üzümüzdə, az da olsa, təbəssüm yaradacaq...
Aqşin Yenisey
Ermənilərin türklərə qarşı kinematoqrafik təbliğatı, təxminən, Çarli Çaplinin ilk filmlərinin çəkildiyi dövrə təsadüf edir. Bildiyiniz kimi İngiltərə, Fransa və Rusiya Osmanlını daxildən parçalamaq üçün həmişə ermənilərdən istifadə edirdi. Hələ 1886-cı ildə Sivasda ermənilər üçün ABŞ konsulluğu açılmışdı. Tarixçilər bu məsələni daha yaxşı bilirlər. 1915-ci il hadisələrindən sonra ABŞ-da yaşayan ermənilər 1920-ci ildə türklərin əleyhinə “Les Ames Vendues” yəni "Satılmış Ruhlar" adlı film çəkib bütün festivallara göndərirdilər. Film başdan-ayağa türklərin barbar, vəhşi obrazını yaratmaq üzərində qurulmuşdu. Yəni biz bu oyunu yüz il əvvəl uduzmuşuq.
Məsələ 20-30 ilin söhbəti deyil. Ermənilərə qarşı vahid türk strateji proqramı hazırlanmayınca və bu proqramın icrası cüvəllağı vətənpərvərlərə deyil, intellektual insanlarımıza həvalə edilməyincə biz həmişə və bütün cəbhələrdə ermənilərə uduzacağıq. Etiraf etməsək də.
Sevinc Elsevər
Ermənilər həmişə bizdən ayıq olmağı bacarıblar. Hələ ötən əsrin əvvəllərində Abbas Səhhət Mirzə Ələkbər Sabirin ilk kitabının çap olunması üçün ianə toplayanda, öz camaatımızdan cəmi 26 manat pul yığa bilmişdi. Qalan pulu isə erməni qadınları verdilər, dedilər ki, Sabirin “harda müsəlman görürəm, qorxuram” misrası xoşlarına gəlir. Hətta ilk nəşrinin ön sözündə kitabın kimlərin puluyla çap olunduğu da qeyd olunub, deyilənə görə.
Onlar illərdi bu propaqandanı aparırlar. Hətta öz mətnlərimizdən, öz elmi kitablarımızdan bizə qarşı istifadə edirlər. Universitetdə oxuduğum zamanlarda müəllimlərimdən biri deyirdi ki, ermənilər “Google”da, vikipediyada ölkəmiz haqqında düzgün olmayan məlumatlar yerləşdirirlər. Biz onlara yazanda ki, bu məlumatlar səhvdir, həqiqəti əks etdirmir, onlar bizə Sovet dövründə öz alimlərimizin yazdığı mənbələri göstərirdlər, deyirdilər ki, bunu təkcə biz özümüz fikirləşmirik, baxın, sizin alimləriniz özləri filan mənbələrdə belə yazıblar. O alimlər o mənbələrdəki yanlış məlumatları necə yazırdılar? Əlbəttə ki, ermənilərin təsiri, təşviqi ilə! Sovet dövründə biz onları qardaş xalq, dost bildiyimiz zamanlarda, onlar gələcək üçün bu cür xain planlar qururdular.
Təbii ki, uzun illərin fəaliyyətinin nəticəsidir ki, onların Qarabağ mövzusunda çəkdiyi film bu gün Kanna qədər gedib çıxır.
Bizim Qarabağ mövzusunda çəkdiyimiz bir çox filmlər həddindən artıq siyasidir, mesajları açıqdır. Çox saf və biclik işlətmədən yanaşırıq bu mövzuya. Bəzi filmlər yaxşıdır, ancaq texniki cəhətdən zəifdir. Həm texniki, həm məzmun baxımından yaxşı filmlər çəkməliyik. Mövzunun üzərindən hoppanaraq, diqqəti insan probleminə yönəldərək. Sənətkar siyasətçi deyil, o, münaqişə həll eləyə bilməz. Onun münasibəti vacib deyil. Əsas odur o münasibəti tamaşaçıda yarada bilsin. Bizim rejissorlar isə film çəkəndə əsl siyasətçi kimi davranırlar. Öz münasibətlərini önə çəkirlər. O münasibət yadelli tamaşaçının münasibətinə çevrilə bilmir. Onda hiss oyatmır, o, bu hadisələrin içində olmayıb, ona erməni də əhvalat danışır, azərbaycanlı da. O, baxır ki, kim inandırıcı danışır. İnandırıcı danışmaq lazımdır sadəcə. Yaxşı ssenarilər yazılmalıdır.
Səs-küy salan erməni filmini görməmişəm, ancaq necə bir film ola biləcəyini indidən təxmin edirəm.
