Əbdürrəhman Fətəlibəyli (Düdənginski) 1908-ci ildə Azərbaycanda Naxçıvanın Şərur rayonunun  Düdəngə kəndində anadan olub.Bəzi imzalarını da həmin kəndin adı ilə “Düdənginski” adlandırıb.

Ə. Fətəlibəyli gənc yaşlarından əsgər getmiş, Azərbaycan diviziyasında xidmət etmişdir. 30-cu illərdə o, Moskvada Hərbi Akademiyada təhsil almış, Leninqradda  (indiki Sankt-Peterburq) hərbi xidmətdə olmuşdur. 1939-cu ildə Ə. Fətəlibəyli  Finlandiya müharibəsində iştirak etmiş və “Qırmızı ulduz” ordeni ilə təltif edilmişdir. 1940-cı ildə sovet qoşunları Pribaltikanı işğal edərkən  Leninqraddan Riqada yerləşən hərbi qərargaha göndərirlər. Burada isə o, döyüşlərin birində əsir düşərək almanlar tərəfə keçir. Almaniyada həbs düşərgəsində olarkən Azərbaycan legionunun təşkilində və Milli Azərbaycan Qurultayının keçirilməsində fəallıq göstərir, çoxlu sayda əsirləri ölümdən qurtarır. İkinci Dünya müharibəsindən sonra İtaliyada, Misirdə olur, Türkiyəyə gedir, nəhayət Almaniyada “Azadlıq” radiosunun Azərbaycan redaksiyasına başçılıq edir.

“Azadlıq” radiosu fəaliyyətə başladığı ilk gündən Ə. Fətəlibəyli sovet hökuməti əleyhinə  verilişlər hazırlayırdı. 

Ə.Fətəlibəylinin “Azadlıq” radiosunda müəllifliyi və redaktorluğu ilə efirə gedən verilişlərdə sovet dövlətinin və Kremlin  mövqeyi kəskin olaraq tənqid edilirdi.

Ə. Fətəlibəyli 1951-ci ildə Münhendə ABŞ dövlətinin dəstəyi ilə Azərbaycan və rus dillərində “Azərbaycan” jurnalını nəşr etdirir. Qeyd edək ki mühacir və legionerlərin 1950-ci illərdəki bu fəallığı Sovet dövlətini ciddi narahat etməyə başladı. Sovet dövləti məhz  həmin dövrdə öz məxfi idarəsinə kommunist ideoligiyasına qarşı kəskin mübarizə aparanları sıradan çıxarmaq tapşırığını verdi. 

1954-cü ilin noyabrın 20-də “Azadlıq” radiosunun “Azərbaycan” redaksiyasının baş redaktoru Ə. Fətəlibəyli   Münhenin “Alpenplate-6” meydanındakı bir mənzildə qətlə yetirildi. 

Qeyd edək ki, mayor Ə. Fətəlibəylinin qətli ilə bağlı Almaniyada nəşr edilən  “Abendzeytunq”, “Der stern” və “Kuik” qəzetlərində geniş məlumatlar verildi. Törədilmiş qətlin səbəbi açıqlandıqda bütün Almaniya, eləcə də qərb ictimaiyyəti sifarişli bir ölümün baş verdiyini anladılar. 

Ə.Fətəlibəyli  Münhen yaxınlığında Noy-Ulm şəhərindəki qəbirstanlıqda qardaşı Seyfullanın məzarı yanında dəfn edildi. 

Ikinci Dünya müharibəsindən sonra Azərbaycan legionerləri Türkiyədə M. Ə. Rəsulzadənin, Almaniyada isə Ə. Fətəlibəylinin rəhbərliyi altında olan mü-vafiq qurumlarda fəaliyyətə başladılar.

Əllinci illərdən başlayaraq «Amerikan Komitəsi» ayrı-ayrı mühacirlərin yaratdığı təşkilatları, xüsusilə mətbu orqanları maliyyələşdirirdi. 1951-ci ildə Münhendə Ə.Düdənginski və C.Hacıbəylinin redaktorluğu ilə «Azərbaycan» jurnalının ilk sayının nəşri mühacirləri və legionerləri çox sevindirmişdi. Bu münasibətlə mühacirlərin redaksiyaya göndərdiyi təbrik məktubları çox maraq-lı idi. Mühacirlər yazırdılar: «Çox hörmətli redaksiya! Vətənimizin adını daşı-yan jurnalın ilk sayını aldıq. Oxuyub çox məmnun qaldıq... Azad və müstəqil Azərbaycana eşq olsun! Hörmət və şərəflə: Atabəy Şamil, Tahir Heydərzadə, Səfər Ağaoğlu, Ismayıloğlu, Həsən Əziz. Münhen. 30.03.1952”.

Eyni zamanda, Ə. Fətəlibəyli Ceyhun Hacıbəyliyə   göndərdiyi məktublar-da «Azərbaycan» jurnalının nəşri ilə bağlı çətinliklərin olduğunu qeyd edirdi. Göstərirdi ki, maddi imkansızlıqdan  jurnalın 2-ci sayını nəşr etmək çətinləşib. “Amerikan Komitəsi" isə maddi yardımı reallaşdırmamışdır. Hətta buradan Noy-Ulm şəhərinə getməyə də pul yoxdur. Lakin, mövcud imkansızlığımıza baxmayaraq, jurnalın növbəti sayını nəşr etdirəcəyik.

Lakin, Azərbaycan təşkilatları arasında fikir ayrılığının və müxtəlif yanaş-maların olması da  bu yardımların alınmasında çətinlik yaradırdı. Ə. Fətəlibəy-linin 1952-ci ilin martın 27-də C. Hacıbəyliyə göndərdiyi məktubda bu prob-lemlərin geniş şərhi verilirdi.

Əllinci illərdən başlayaraq mühacirlərin fəaliyyətində siyasi, mətbu, ideo-loji yazılara üstünlük verilirdi. Türkiyənin Ankara şəhərində «Azərbaycan» jur-nalında, Almaniyanın Münhen şəhərində isə eyni adlı dərgidə mühacirlər fəaliy-yətlərini davam etdirirdilər.

Ə. Fətəlibəylinin  əllinci illərdəki mətbu fəaliyyəti xüsusi olaraq dəyərlən-dirilməlidir. Məşhur legionerin həmin dövrdəki ilk məqalələrindən biri tanınmış musiqi xadimimiz, böyük bəstəkar Ü. Hacıbəyliyə həsr edilmişdir. Müəllif öz məqaləsini belə adlandırmışdır: «Azərbaycan xalqının böyük oğlu». Ə. Fətəlibəyli məqalədə Üzeyir bəyin Azərbaycan musiqisi tarixindəki mövqeyini yüksək dəyərləndirir və böyük bəstəkarın Sovetlər Birliyində kommunist reji-minin qurbanı olduğunu göstərirdi. Belə ki, 1920-ci ilə qədər «Leyli və Məc-nun», «Şah Abbas», «Əsli və Kərəm», «Şeyx Sənan», «Rüstəm və Söhrab» ki-mi operalar yazan, «Ər və arvad», «O olmasın, bu olsun», «Arşın mal alan» operettalarını hazırlayan Ü. Hacıbəyli Sovet dövründə 1938-ci ilə qədər susma-ğa məcbur oldu. Üzeyir bəyi isə hər tərəfdən təzyiq altında saxlayırdılar. Ə. Fə-təlibəyli yazırdı: «Üzeyir bəyin bu susma dövründə Azərbaycan musiqisi və bil-hassə opera sənəti olduqca gerilədi. Sovetlər başqa yollara baş vurdular. Bir çox kompozitorlar dəvət etdilər. Bunların içərisindən kompozitor Qliyer, se-vimli kompozitorumuz Zülfüqar Hacıbəylinin «Aşıq Qərib» operasını, çox fi-kirləşmədən və utanmadan «Şah Sənəm» operasına «çevirdi». Rus və başqa Avropa operalarından istifadə etmək istədilər. Bu səmərəsiz təcrübələrə çox vaxt və para məsrəf etdikdən sonra, Sovetlər 18 il yaradıcı illərdən məhrum et-dikləri Üzeyir Hacıbəyliyə həyasız üzlərini çevirməyə məcbur oldular».

Ə. Fətəlibəyli haqlı olaraq qeyd edirdi ki, Sovetlər Birliyində hansı cəhdlər göstərilsə də, Ü. Hacıbəylinin adını Azərbaycan tarixindən, Şərq və Türk-mü-səlman musiqisindən ayrı tutmaq qeyri-mümkündür.

Ə. Fətəlibəyli «Sovet təcavüzünün Koreyada məhvi» məqaləsində isə So-vetlər Birliyinin siyasəti tənqid edilməkdədir. Müəllif yazırdı: «Koreyada mü-haribəni törədən Kreml bütün dünyada müharibə alovunu yaymağa çalışır. Si-yasi Büro bütün Asiyada müharibəni genişləndirmək üçün Koreya avantüra-sından birbaşa Yaponiyaya hücum etmək üçün istifadə məqsədini güdür. Eyni zamanda Sovetlər bütün imkanlarından istifadə edib Avropada müharibəyə ha-zırlığı davam etdirir, Şərqi Almaniyada Silahlı Qüvvələrini bərpa edir, azad dünyaya hücum etmək üçün bütün kommunist qüvvələri səfərbərliyə alır». 

Ə. Fətəlibəyli sovetlərin təcavüzkar siyasətini ifşa edərək göstərir ki, Sovet dövləti 1950-ci ilin iyunun 25-də Koreyanın şimalında hazırladığı ordunun kö-məyi ilə Cənubi Koreyaya qarşı müharibəni başladı. Sovet dövlətinin bu təca-vüzkar siyasətini ABŞ-ın BMT-dəki nümayəndəsi belə açıqlayırdı: “Burada sxem çox asandır: hansısa ölkədə kommunist üsyanı təşkil etmək, sonra təca-vüzkara kömək üçün öz diviziyalarını göndərmək və onları «könüllülər» adlan-dırmaq, sonra isə hücumun qurbanlarına göstəriləcək beynəlxalq köməyə etiraz etmək“. 

Ə.Fətəlibəyli ABŞ nümayəndəsinin bu fikrini əsas götürüb qeyd edirdi ki, burada Stalinin hərbi doktrinasının qısa və dəqiq xarakteristikası verilmişdir. Müəllif göstərir ki, Kreml təəssüflər ki, Sovet təcavüzünün dünya xalqlarının ciddi etirazı ilə qarşılanacağını unutmuşdu. 

Belə ki, məhz bu təcavüzdən sonra bütün dünya xalqları vahid, azad dün-ya uğrunda mübarizə aparmaqdadırlar. Ə. Fətəlibəyli məqalənin sonunu belə yekunlaşdırırdı: «Azad xalqların müasir mübarizəsinin əsas əlamətlərindən biri odur ki, o yalnız öz ölkəsi daxilində kommunizmə qarşı yönəlməmişdir, eyni zamanda bu mübarizə dünya xalqlarının azadlığını və milli müstəqilliyini təhlü-kəyə salan, yeni müharibə təşkilatçısı olan Sovet imperializminə qarşı istiqa-mətlənmişdir».

Ə. Fətəlibəyli «Kommunizm xalqlara həyat təmin edə bilərmi?» məqalə-sində isə kommunist ideologiyasının mənasızlığını sübuta yetirir. Müəllif göstə-rir ki, bolşeviklərin marksizmdə diqqət yetirdikləri başlıca xətt proletariatın diktaturasıdır. Burada bütün qalan suallar ona tabe edilmişdir. Proletariatın diktaturası üçün başlıca vasitə sinfi mübarizə və vətəndaş müharibəsidir. Mark-sa görə proletariat diktaturasının başlanğıc mərhələsi bütün köhnəni və keçmiş dövlət maşınını dağıtmaq, ikinci mərhələdə isə yeni dünya qurmaqdır. Müəllif göstərir ki, marksizmi əsas götürən Stalin özünün qəddar prinsipləri ilə üzərin-də qurduğu sosializmdə siniflər mübarizəsini əsas götürür və qeyri-proletar ele-mentləri məhv edir. Ə. Fətəlibəyli  Lenin və Stalinin dövlət quruculuğundakı səhvlərini açıqlayaraq U. Çörçillin Lenin haqqında dediklərini əsaslı sayır: «P-roletar inqilabının dahi rəhbəri öz həyatında iki dəfə səhv etmişdir: birincisi, o, doğulanda; ikincisi, dünyadan köçəndə. Əgər o, doğulmasaydı, kommunizm--bolşevizm və bolşevik inqilabı olmazdı. Əgər o, ölməsəydi, kommunizmin məh-vini və həyata keçmədiyini böyük bir realist kimi anlayıb öz enerjisini başqa is-tiqamətə yönəldərdi».

Ə. Fətəlibəyli bu məqaləsində sosialist quruluşunun ciddi nöqsanlarını göstərir və haqlı əsaslandırır ki, kommunist inqilabı başqa ölkələrdə baş tutma-dı. Bu müddətdə həmin dövlətlərdə orta təbəqə artdı, möhkəmləndi və varlandı. Maraqlıdır ki, Ə.Fətəlibəyli  bu yazısında bolşeviklərin nəzəriyyəsini tənqid edərkən bir çox tanınmış filosofların əsərlərini, ideyalarını da təhlil edir. Məsə-lən, Feyerbaxın materialist təlimlərindən danışarkən onun Hegelə münasibətin-dəki nöqsanları da göstərir.

Ə. Fətəlibəyli  «Kommunizm xalqlara həyat təmin edə bilərmi?» məqaləsi Sovet gerçəkliyinin tənqidi baxımından dəyərlidir. Azərbaycan Milli Birlik Məclisinin birinci sessiyasındakı çıxışını sonradan bu adla nəşr etdirən Ə. Dü-dənginski kommunizmi bir nəzəriyyə olaraq təhlil etdikdən sonra belə qənaətə gəlir: «Kommunizm nəzəriyyəsi hələ Rusiya inqilabına qədər həyatda inkar edilmişdi. Hakimiyyəti ələ keçirən Lenin onu yalnız NEP-lə (Yeni Iqtisadi Siya-sət) qoruyub saxlaya bildi ki, bu da bütünlüklə kommunizmdən uzaqlaşmaq demək idi. Nə vaxt ki, dünya proletar inqilabı özünü doğrultmadı, Avropa xalqlarının geniş inkişaflı milli hissləri buna imkan vermədi və Türkiyədəki mil-li azadlıq hərəkatı milli inqilabla başa çatdı, onda Lenin partiyadakı ideoloji parçalanmanı və Sovet hökumətinin mövcudluğunu dünya qarşısında qorumaq üçün «Bir ölkədə sosializmin qurulmaq imkanları» nəzəriyyəsini irəli sürdü».

Ə. Fətəlibəyli «SSRI-yə qarşı psixoloji müharibə haqqında» olan əsərində isə Qərb-SSRI münasibətlərini ciddi təhlil edir. Kommunist rejiminə qarşı mü-haribənin vacibliyindən danışan Ə. Fətəlibəyli məqaləsini belə yekunlaşdırır: «SSRI-yə qarşı psixoloji müharibənin digər növləri aşağıdakılardır: «iqtisadi tədbirlər, Marşall planı, Trumen doktrinası, qərb ölkələrinin birgə diplomatik fəaliyyəti, Atlantika Paktı və s. SSRI-yə qarşı psixoloji müharibənin ən öldürü-cü zərbəsi Vahid Azad Dünya Uğrunda Hərəkat olacaq ki, onun da əsasını Amerika Komitəsi ilə əməkdaşlıq edən Sovet xalqlarının Azadlığı Liqası təşkil edəcək».

Ə. Fətəlibəyli məqalələrində Sovet dövlətinin siyasətini kəskinliklə tənqid edir, onun iç mahiyyətini göstərirdi. O, «Kreml hürr dünyanın gözü önündə hürriyyət əleyhinə «Xalqlar» Konqresi çağırdı» adlı yazısında Moskvanın tə-şəbbüsü və maddi yardımı ilə 1952-ci ilin dekabrın 12-də Vyanada keçirilən «Xalqların Sülhü Müdafiə» Konfransını «Politbüronun» növbəti oyunu adlan-dırırdı. 

Göstərirdi ki, Sovet dövləti əslində bu konfransla öz daxili və xarici siya-sətindəki neqativ cəhətləri pərdələmək məqsədi güdür. Ə. Fətəlibəyli fikrini belə yekunlaşdırırdı: «Dağınıq halda olan antikommunsit ictimai təşkilatlarının bir-ləşərək tək və hürr bir dünya uğrunda böyük bir hərəkət yaratmalarının zamanı artıq gəlmiş. Bu hərəkət bütün dünya hürriyyəti uğrunda Sovet imperializminə qarşı amansız hərəkətə keçməlidir». 

Ə. Fətəlibəyli «Sovet-Fin hərbi» əsərində isə sovet dövlətinin bəzi gizli hərbi planlarını açıqlayırdı. Göstərir ki, Qızıl Ordunun Siyasi Idarə müdiri Kremlin tapşırığını ifadə edərək bildirirdi ki, almanlar Polşanı 18 gündə məğlub etdi, biz isə 3 milyon 800 minlik Finlandiyanı bir həftəyə məğlub etməliydik ki, bütün Avropa bizə baş əysin. Lakin bunun əksinə olaraq Sovet qoşunları finlə-rin qəhrəman müqaviməti ilə üzləşdilər, tezliklə 7-ci ordunun rəhbərliyi də də-yişdirildi. Bu, Sovet Ordusunda ciddi problemlərin olduğunu göstərirdi. Ə. Fə-təlibəyli yazırdı: «Bütün dünya Fin əsgərlərinin qəhrəmanlığına heyran idi. Fin-lərin həyatı və zəhmətsevərlikləri daha artıq heyranlığa layiqdir».

Ə. Fətəlibəyli  «Kommunizm - utopiyadır» məqaləsində öz fikirlərini «P-roletar diktatorluğu», «Proletarlaşma və dövlət nəzəriyyəsi», «Diamat» bölmə-lərində qruplaşdırır, geniş təhlillər aparır, kommunizmin nəzəri fikirlərinin mənasızlığını göstərir və yazırdı: «Əgər cəzalandırdığı Sovet xəncəri kommu-nizmin özünə büsbütün zidd olan hansı bir forma yaradardı, əcəba? Şübhəsiz ki, bu forma bütün insani hürriyyətləri ehtiva edən kommunizmə daban-dabana zidd olan demokrasi olacaqdı».

Ə. Fətəlibəyli yazılarında Azərbaycan legionerlərinin vətənimizin azadlığı və müstəqilliyi uğrunda döyüşən insanlar olduğunu daima vurğulayırdı. Onun general Lazar Biçeraxova yazdığı açıq məktubda bu məqamlar belə açıqlanırdı: «Stalin Hitlerlə Polşanı bölən, Baltik ölkələrinin müstəqilliyini əlindən alan, Finlandiyanı darmadağın edən vaxt biz nəfəsimizi içimizə çəkib Ingiltərə, Fran-sa, Skandinaviya və b. Avropa ölkələri tərəfindən SSRI-yə qarşı müharibə baş-lanacağını gözləyirdik. Biz o vaxt həm Stalinə, həm də Hitlerə qarşı onlarla tə-bii müttəfiq ola bilərdik. Lakin... məsələ başqa cür oldu. Qərb ölkələrinin vətən-pərvərlik borcu onları SSRI, bizi isə Almaniya ilə bağladı. Bizim xatirimizə Qərb dövlətləri Kremllə ittifaqdan imtina etmədikləri kimi biz də onların xatiri-nə, atalarımızın ənənələrini tapdalayıb xalqımızı kölə halına salmış Böyük Ru-siya və Sovet Ittifaqı uğrunda vuruşa bilməzdik».