“Moderator.az” saytının hörmətli oxucularına bildirirəm ki, pandemiya dövründə arxiv materiallarımı araşdırarkən İslam dininin fəal təbliğatçısı, tanınmış filosof Heydər Camaldan 2005-ci ildə götürdyüm müsahibə gözümə sataşdı. Qeyd edim ki, bu müsahibənin Rusiyada Azərbaycan və rus dilində nəşr olunan “Moskvada Azərbaycan dünyası” kitabıma salınmasını nəzərdə tutmuşdum. Ancaq müsahibədəki bəzi fikirlərimiz üst-üstə düşmədiyinə görə həmin vaxt kitab üçün bu böyük siyasət adamı və ictimai xadimlə bağlı digər bir yazı hazırladım. Üstündən 15 il keçməsinə baxmayaraq, aktuallığını nəzərə alıb həmin müsahibəni cüzi ixtisarla sizlərə təqdim edirəm. Yazı indiyə qədər heç yerdə çap olunmayıb.

- 30 il bundan qabaq dünyada İslam dininə münasibət birmənalı deyildi. Ancaq marksizmin süqutundan sonra İslam faktoru, İslam amili dünyada aparıcı qüvvəyə çevrilməyə başladı və tez bir zamanda böyük bir güc mərkəzinin yaranmasına səbəb oldu. Bu proses indi də davam edir. İslamın belə sürətlə inkişafının əsas səbəbi odur ki, islam dünyagörüşü həm genişdir, həm də ictimai-siyasi və əbədiyyətə mənsub olan digər məsələlərə aydınlıq gətirməyə qadirdir.

Başqa dinlər ictimai və xüsusi məsələlərlə (ailə məsələləri və s.) məşğul olmur. Islam aləmində isə həmişə istisna halında düşünülüb ki, bu məsələlər Allah-taalanın buyruğuna uyğun olsun. Məhz bu səbəbdən marksizmdən sonrakı dövrdə ən xüsusi, əsas hədəfə dəyən görüş İslam dünyagörüşdür. Ona görə də bir çox qüvvələr İslamın inkişafından və onun gələcəyindən qorxaraq müxtəlif üsullarla bunu əngəlləyir, onun dünyadakı roluna kölgə salmaq istəyirlər.

Amerika və Qərb ölkələrində İslama belə münasibət keçmişdə də olub, indi də belədir… Mənim düşüncəmə görə əslində onlar İslamın rolunu çox şişirdirlər. Hələ biz zəifik və istənilən səviyyəyə çatmamışıq. Bir tərəfdən onların İslamı həddindən artıq güclü sayması pis deyil, yaxşıdır, digər tərəfdən düşmənlərimizin fitnəsi ilə islam dünyasında baş verən hadisələr bizi düşünməyə vadar edir, əks effekt yaradır və nəticədə bir çox müsəlman ölkələrinin əhalisi min bir əziyyətə qatlaşıb öz varlıqlarıını qorumağa çalışırlar.

Mən qəti əminəm ki, dünyada baş verən beynəlxalq terror və bu kimi qanlı hadisələr barədə yaradılan rəy polis danışığıdır. Böyük güclər xüsusilə bu terminləri işlədirlər ki, ondan İslama qarşı istifadə etsinlər. Əslində nə baş verir? Guya bəşəriyyətə qarşı təhlükə var, guya günahsız yerə qanlar axıdılır, guya dünya od tutub yanır... Beləcə “bədbəxt bəşəriyyəti” müdafiə etmək üçün təbliğat aparılır. Bu təbliğatın nəticəsi isə yurdundan, yuvasından ayrı düşmüş insanların göz yaşıdır, axıdılan qanlardır və sair. Belə təbliğat gec-tez uğursuzluğa səbəb olur. Artıq dünya müsəlmanları yavaş-yavaş başa düşməyə başlayıb ki, Allah-tala bizə ali bir vəzifə tapşırıb: dinimizi, Quranımızı və İslami dəyərləri qorumaq. Sonda – qiyamət günündə biz bütün bəşəriyyətə qarşı şəhadət verməliyik. Elə Məhəmməd Əleyhəsalam tərəfindən bizə qarşı da şəhadət veriləcək. Bunu Qurani-kərim buyurur, bunu Allah-tala buyurur. İndi şəxsən mənim məqsədim, vəzifəm ondan ibarətdir ki, İslam dini haqqında yeni fikir formalaşsın, dünyada bu barədə yeni dini təfəkkür meydana gəlsin. Məqsədimə çatmaq üçün bir çox layihə üzərində işləyirəm və bu sahədə özümü yeni teoloq kimi görürəm..

- Müsəlman ölkələrində baş verən hadisələrin gedişi göstərir ki, bu məsələlərdə bizim ən yaxın müttəfiqimiz elə İslam dünyasıdır. Ondan sonra Amerikanının qarşısında duruş gətirən və ona boyun əyməyən Qərbi Avropa. Mən o Avropadan danışıram ki, Birləşmiş Ştatların bir ştatı olmaq istəmir. Orada bir çox insanlar var ki, İslamı sevirlər. Onlar müsəlman olmasalar da, baxıb görürlər, biz sağlam yoldayıq. Həmin zümrədən olan ziyalılar İslam dini ilə bağlı öz dövlətlərinin siyasətinə də bizim köməyimizlə təsir göstərə bilərlər. Ona görə də bizim bir layihəmiz bu istiqamətdə işlərdən ibarətdir. Artıq Avropa da başa düşməyə başlayır ki, ona müttəfiq olan qüvvələr haradadır? Bəlkə Qafqazdadır? Bəlkə İslam dünyasında? Rusiya bu gün yox, sabah dağıla bilər. Bilirsiniz nə əhvalatlar baş verir burada? Bu yaxınlarda Rusiya rəhbəri amerikalı həmkarı Buşla söhbət əsnasında söylədi ki, əgər Amerika müəyyən məqamda Liviyaya zərbə endirəcəksə, bu, bizi qayğılandırmayacaq. Beləliklə, Rusiya həmişə birlikdən dəm vurduqları öz yaxın dostunu satır. Bir gün növbə onun özünə çatacaq. Ona görə də biz Qafqaz xalqlarının və İslam dünyasının birliyini yaradaraq ayıq sayıq olmalıyıq. Lakin sadəcə İslam, İslam deyib car çəkməyin də mənası yoxdur. Biz ətrafımızda hansı proseslərin baş verdiyini başa düşüb təşkilatlanmalı və bir “Qafqaz evi” tikməliyik.

- Doğrudur, götürək elə vaxtilə hansı yollasa İraqda hakimiyyətə yiyələnən Səddam Hüseyni. O, Amerikanın oyuncağı idi, onun çaldığı havaya oynayırdı və İranla müharibə aparanda ABŞ bu diktatoru özünə dost sayırdı. Hətta Səddamın təyyarələri 1986-cı ildə Amerika gəmisinə raket atsa da, qarşı tərəf dost ölkə kimi onu bağışladı və təkcə ölən matrosların ailələri üçün təzminat istədi. Həmin əhvalatdan dörd il sonra isə Səddam Hüseyn düşmən elan edildi. Onda Səddama möhlət verilsə də, 13 il sonra o, Amerika üçün öz əhəmiyyətini tam itirdi və öldürüldü. Səddam Hüseynin oyuncaq hakimiyyətinin sonu belə də olmalıydı...

Digər tərəfdən biz birləşə bilmirik, 64 dövlətə bölünmüşük. Axı mən başqa Islamdan danışıram. Mən birləşmiş, bir yerdə olan İslamdan danışıram. Hansı ki, mənim düşündüyüm İslam dünyasının o sadə insanları məscidlərdə, küçələrdə və ümumiyyətlə, hər yerdə Allah-təalını yadlarından çıxarmırlar və İslam yolunda canlarını fəda etməyə hazırdırlar. Bilirsiniz, onlar dünya əhalisinin dörddə bir hissəsini təşkil edirlər. Bax, mən həmin müsəlman hümmətindən danışıram. Onların İslamı yaşatmaq və inkişaf etdirmək üçün təşkilatlanmağa ehtiyacı var. Bizim isə bu işi Qafqazda təşkil etmək imkanlarımız genişdir və mən çalışıram ki, arzusunda olduğum bu məsələ həyata keçsin. Onda biz müsəlmanların da gələcəyi parlaq olar, əsl insan kimi mənalı ömür yaşayarıq.

- Bilirsiniz, İslam ölkələrinin daxilində elə qüvvələr var ki, onlar bizi inkişafdan saxlayır və hətta, geriyə dartırlar. Məsələn, saxta alimlər. Neçə-neçə müctəhidi, axundu buna misal göstərmək olar. Onlardan bəziləri özlərindən elə qanunlar uydururlar ki, bunların şəriətlə heç bir əlaqəsi yoxdur. Düşünürsən ki, bu əmmaməli, riyakar insanlar bunu özlərinə necə rəva görürlər? Belələri İslam, İslam deyə-deyə hamını özlərinin nəzarəti altında saxlamaq istəyirlər. Onlar ya islamı bilmirlər, ya da bilə-bilə bundan öz məqsədləri üçün istifadə edirlər. Belələri, məsələn, lazım olanda ağa qara deyirlər. Sadə insanlar, avam adamlar da inanırlar buna. Düşünürlər ki, bunu müctəhid deyir. Elə bilirlər, axundun, müctəhidin hər şeyə haqqı çatır. Daha düşünmürlər ki, belə hərəkətlər İslamı geri çəkir, insanları cəhalətə sürükləyir.

- Gələcək mədəniyyətlərarası mübarizədə təfəkkür üsulu ən vacib silahdır. Yüksək təfəkkür sahibi olmaqla öz geopolitik durumu ilə seçilən Azərbaycanda biz daha çox uğura imza ata bilərik. Ona görə ki, burada iqtisadi imkanlar genişdir, səviyyə yüksəkdir, potensialımız çoxdur. Bölgədə heç bir qlobal layihə Azərbaycanın iştirakı olmadan həyata keçirilə bilmir. Burada həm İslam mədəniyyəti çərçivəsində, həm də Qafqaz birliyi çərçivəsində hələ çox işlər görülməlidir.Çünki Azərbaycanın gələcəyi, ümumiyyətlə, İslam mədəniyyətinin gələcəyi Qafqazla bağlıdır. Qafqazın gələcəyi – bu, həm də Avropanın gələcəyidir. Mən belə hesab edirəm ki, biz azərbaycanlılar gələcəkdə nəyəsə nail olmaq istəyiriksə, gərək öz milli məfkurəmizi təyin edək. Lakin bu vaxta qədər hələ bilmirik biz kimik? Mən bu suala cavab verirəm ki, biz türkdilli Qafqaz millətiyik. Mən istəyirəm ki, biz bu məsələni və islam məsələsini bir tam halda, vəhdət şəkildə anlayaq. Quş iki qanadlı olur. Bir qanadlı quş uçmaz. Qafqaz və İslam da birlikdə ikiqanadl bir quşdur. Bunlar bir-birini tamamlayır. Azərbaycan isə bu məsələdə bir nihardır. Lakin Qafqazda bizdən savayı da türkdilli xalqlar var. Məsələn Qaraçaylılar, balkarlar, noqaylar, qumuqlar və sair. Onlar hamısı türk dilində danışırlar, lakin onlar sırf qafqazlılardır. Onların özləri barədə özünəməxsus anlayışları var. Onlar özlərini Qafqazlı sayırlar.

Azərbaycanlılar qədim və çox şaxəli bir mədəniyyətə malikdir. Bizim formalaşmağımızda həm öz keçmişimizin, həm də Türkiyə və İranın da dərin izləri var. Lakin gələcək Qafqaz gələcəyidir. Bizim ya dörddə bir, ya beşdə bir hissəmizin kökü Qafqazdandır. Qafqazlılar isə həm türk, həm Alban, həm udin, həm Midiya və sair xalqlarla bağlıdır. Qafqazqanlı olsaq da, biz seçim etməliyik. İranla birlikdə gələcəyimiz mənim üçün çox alatorandır. Türkiyə özü daxili çəkişmələr ərəfəsindədir. Rusiya federasiyası sabah ortadan çıxacaq, dağıdıb yox edəcəklər onu. Avropa uzaqdır. Ancaq bizim Qafqaz layihəsi, Qafqaz məfhumu həm Avropa dəyərlərini qəbul edir, həm də İslamı özündə ehtiva edir. Bu layihənin həm qonşu İrana köməyi dəyər, həm də Türkiyəni sıxıntılardan azad edər. Bu, ərəb dünyası üçün də çox vacibdir. Mədəniyyətdə böhranın baş verdiyi bir vaxtda Qafqaz məfhumunu seçərək üzərində işlədiyimiz bu layihənin alternativi yoxdur. Dünyada baş verən proseslərin mədəniyyətin inkişafına ciddi təsirini nəzərə alaraq biz mədəniyyətlərarası dialoqa hazırıq və öz layihəmizi daha da genişləndirəcəyik. Onu da unutmayaq ki, yer üzündə özlərinin hegemonluğunu qorumaq üçün bir çox ölkələrdə də yeni layihələr cızırlar. Məsələn, Buşun layihəsi bombalamaqdır. Bu layihənin istiqaməti məzara tərəf yönəldiyindən axırda Amerikanın milli iflicinə və sonuna səbəb olacaq. Ona görə də gərək biz elə bir layihə işləyib ortalığa qoyaq ki, o dünyaya yeni bir şəfəq saçsın. Mənim nəzərimdə bərq vuran o şəfəqlər Qafqaz dağlarından bizə boylanan Günəşin şəfəqləridir.

Əgər biz bütün bu deyilənləri başa düşsək, onda Qarabağ məsələsini də həll edə bilərik. İnşallah,onda bizim Rusiya ilə, İranla və digər dövlətlərlə də problemlərlərimiz aradan qalxar. Bu iki məqsəd - həm İslam təfəkkürünün aşılanması, həm də Qafqaz ideyasının həyata keçirilməsi, yəni ümumi Qafqaz mədəniyyətinin quruculuğunda iştirak edərək bu istiqamətdə əlaqələri müəyyənləşdirmək və gördüyümüz işin əhəmiyyətini insanlara başa salmaq mənim vacib vəzifəmdir. Mənim demək istədiklərimin mahiyyəti təxminən belədir.

- Sizə bir misal çəkim. Məsələn Azərbaycan ordusunda həm Rusiya ənənələri var, həm də türk döyüş ənənələri. Ona görə ki, iki yüz ildən çox Rusiyanın tərkində olmuşuq və ordumuzda köhnə Rusiya-Sovet ənənələri qalır. İndi isə türk zabitləri əsgərlərimizə dərs deyir, döyüş sirrlərini öyrədir və yeni ənənələr gətirirlər. Bu ənənələr baxımından indi mən sizdən soruşuram, biz kimik? Biz türk millətiyik, yoxsa sovetdən qalma bir ölkənin vətəndaşları? Bizdə hansı daha üstündür? Türk ənənəsi, yoxsa köhnə sovet ənənələri, rus ənənələri? Əgər bünövrəmizə baxsaq orada İranın, Midiyanın və yaxud Siz deyən kimi albanların hansısa təsiri var. Biz hansına daha yaxınıq, kimik? Mən bu suala belə cavab verirəm. Biz bir Qafqaz hümmətiyik, bir Qafqaz cəmiyyətiyik. Lakin bu Qafqazlı fikri bir az bizim yaddaşımızdan silinib. Bizim üçün, məsələn, Dağıstan elə bil yad bir ölkədir... Həm də mənim üçün mədəniyyət başqa şeydir, dil başqa şey. Eyni dilli xalqlar müxtəlif mədəniyyətə malik ola bilərlər. Eyni bir mədəniyyətə mənsub olan xalqlar müxtəlif dilli ola bilərlər. Bu elə bil şatrajdır. Şatraj məsələsi, yəni geopolitik şatraj mürəkkəb şeydir. Dünyada cürbəcür tayfalar var ki, əsli, kökü birdir, dili isə başqadır. Məsələn, slavyan dilində danışan qeyri slavyanlar var. Ruslar qeyri slavyanlardır, lakin slavyan dilində danışırlar. Onların kökü fin olub. Məsələn Şimali Amerikada və digər ölkələrdə ərəb dilində danışırlar...

Demək istəyirəm ki, Qafqaz birliyi vacibdir. Ancaq bu birliyə nail olmaq üçün bünövrə lazımdır. Kimdir bu birliyin bünövrəsi? Balaca Çeçenistanmı, çoxtayfalı Dağıstanmı? Bəlkə özünü yeni və kiçik bir imperiya kimi göstərən Gürcüstan? Bəlkə Azərbaycan? Bəs Ermənistanın rolu bu halda nədən ibarət olacaq? Aydın məsələdir ki, Ermənistanın bizim torpaqlarımızı zəbt etməsi Cənubi Qafqazda qeyri-normal, qeyri-təbii hadisələrə gətirib. Axı bu ümumi Qafqaz sistemində özünə yer tapır və başa düşülür. Ona görə mən deyirəm ki, başa düşməliyik, biz türkdilli Qafqaz millətiyik, qafqazlıyıq.. Bir daha deyirəm, erməni məsələsi Qafqaz və İslam birliyinə gedən yolda öz həllini tapacaq. Çünki beynəlmiləl kömək olmazsa, biz bu məsələni həll edə bilməyəcəyik. Məlumdur ki, Ermənistanın arxasında böyük güclər durub. Mən böyük güclər deyəndə təkcə Rusiyanı deyil, Amerikanı, hətta İsraili də nəzərdə tuturam. Mənim təsəvvürümdə Ermənistanla İsrail üzdə müəyyən qədər özlərini rəqib göstərirlər. Lakin bu, bir oyundur. İslama qarşı olan qüvvələr Qafqaz birliyini də istəmirlər. Məsələn, Amerika üçün Qafqaz mədəniyyət oçağı kimi lazım deyil. Orda neft var, qaz var, filiz yataqları var və sair. Xalqlardan qullar kimi istifadə etmək onların keçmiş mərəzidir. Burada mədəniyyəti yeni bir güc mərkəzi kimi qeyri-məqbul hesab edirlər. Ermənistandan isə aranı qızışdırmaq, provakasiya törətmək, qan tökmək və sair məqsədlər üçün bir alət kimi yararlanırlar. Sonra isə gəlib vəd edirlər ki, siz sakit olun, bizə qulaq asın, dediklərimizi, əmirlərimizi yerinə yetirərsizsinizsə, onda biz Qarabağla bağlı nəsə edərik. Biz də səbir edirik. Amma səbrin bir həddi var. Səbr etmək çoxdan qeyri-produktiv, faydasız olub bizim üçün. Hazırda biz çox yumşalmışıq (zəiflik demirəm) və o güvvələrlə mübarizəyə gücümüz çatmır.

Bunun bir səbəbi də bizim xalqın humanistliyidir. Biz asıb-kəsən xalq deyilik. Adətən bizim adamlar başlarını aşağı salıb öz ticarətləri ilə məşğul olublar. Quldurluq, yolkəsənlik bizlik deyil. Ona görə bizə mədəni cəmiyyətin köməyi lazımdır. Avropa üçün müəyyən qədər maraqlıdır ki, burda, Qafqazda sakitlik olsun. Lakin problemin həlli üçün, ürəkdən-candan maraq göstərən yoxdur. Şəxsən mən düşünürəm ki, bu sahədə Islam dünyası bizə kömək göstərə bilər. Bu halda sülalələr altında hakimiyyətdə olan İslam ölkələrindən də mənim gözüm su içmir. Çünki indi bir çox ölkə rəhbərləri, məliklər və s. və s. hansısa ölkənin maraqları çərçivəsində seçilir və ya hakimiyyəti nəsildən-nəslə ötürürlər. Əvvəlcə söylədiyim kimi mənim üçün İslam dünyası məscidə toplaşıb ibadətlə məşğul olan o camaatdır, ürəyində Allaha inam bəsləyən o sadə insanlardır. Belə insanları sayı isə bir milyard yarımdır. Rəqiblərimizin, bizə düşmən kəsilənlərin hər cür hərəkətinə hazır olmaq üçün başa düşməliyik ki, gələcəyimiz və yaxşı yaşayışımız bir tərəfdən Qafqazla, digər tərəfdən İslam dünyası ilə bağlıdır.

Baxıb görürsən ki, keçmişdə də, indi də bu və digər səbəbdən neçə-neçə islam ölkəsində çaxnaşma törədilir, qan tökülür. Bu bir gerçəklikdir. Qarşıda bizi çox ağır günlər gözləyir. Hazırda İrana qarşı nəsə bir cəza tədbiri başlayır. Sonra növbəti hədəf Rusiya olacaq. Köhnə dünya ilə yeni dünya arasında müharibə qaçılmazdır. Allah bilir bunun axırı necə qurtaracaq. Ancaq gələcəkdə informasiya və fikirlər mübarizəsi olacaqdır. Belə ki, kim daha ağıllıdır, kim gələcəyi daha aydın şəkildə görə bilirsə, gələcək onundur. Çox təəssüf ki, son zamanlar fəlsəfə, fikir və kəlam üsulları sahəsində biz zəif olmuşuq. Belə ki, son əsrlərdə İslam dünyasının filosofları çox azdır. Molla Sədradan sonra, Heydər Amulidən və başqa teoloqlardan sonra bizdə hikmət sahibləri çox az olub. Vaxtilə bizim bəzi fikir adamları da qərbyönümlü olmaqları ilə seçiliblər. Məsələn Mirzə Fətəli Axundov kimi ziyalılarımızı buna misal göstərmək olar. Lakin mən düşünürəm ki, XX əsrdə vəziyyət yavaş-yavaş dəyişməyə başlayır. Məsələn Seyyid Qutb, Əli Şəriəti, Əbüləla əl-Mövdudi və digər mütəfəkkirlər dünyaya gəliblər. Bu bir başlanğıcdır və onlar da səhvlərdən xali deyillər. Belə ki, müəyyən məqamlarda qərbyönümlü fikirlər bu mütəfəkkirlərin də yaradıcılığında öz əksini tapıb.

Qeyd edim ki, İslama qarşı mübarizədə informasiya texnologiyaları da mühüm rol oynayır. Televiziyalar səhər-axşam insanların necə düşünməyi, bu dünyanı necə qəbul etməyi barədə təbliğat aparır. Elə verilişlər göstərirlər ki, insanların beyinləri yuyulur. Islam isə camaatlardan ibarətdir. Bu camaat da həmişə öz aralarında söhbətlər edir, müzakirələr aparır və bu söhbətlər əsnasında Quranı-kərimi dərk edir, mənasını anlayırlar. Bununla insanlar özlərini, öz ruhlarını yad təsirlərdən, yad informasiya cəmiyyətindən qoruya bilir. İndi əksər informasiya cəmiyyətlərinin liderləri İslamı yox etmək istəyirlər. Onlar İslamı müdafiə edən hər bir qabaqlayıcı, önləyici təsirlərə qarşı amansız mübarizə aparırlar. Nə qədər İslam var, insanlar qərb təsirlərindən də, sionist təsirlərdən də azad olacaqlar. Ona görə bizim müqəddəs borcumuzdur ki, İslamı qərb və sionist təsirlərdən qoruyaq, inkişaf etdirək.

Əlhəmdülillah, mən azərbaycanlıyam. Əlhəmdülillah Allah-taala mənə müəyyən imkanlar verib və mən öz ağlımla İslam dünyasını təmsil edirəm.