Ədalət Partiyasının sədr müavini Heydər Oğuz Moderator.az-ın bir sıra suallarını cavablandırıb. Onunla bu günkü söhbətimiz dünyada və ölkəmizdə baş verən hadisələrlə bağlıdır.
-Prezident seçkiləri arxada qaldı. Zaman keçdikcə hakimiyyətin seçkini saxtalaşdırmasına qarşı yaranan ictimai narazılıqlar səngiyir. Beynəlxalq təzyiqlər də artıq əvvəlki qədər sərt deyil. Halbuki, əksər müxalifət qüvvələri bu təzyiqlərə rejimi dəyişdirməyin başlıca faktoru kimi baxırdı...
-Bir ölkənin demokratikləşməsi onun daxili inkişafı ilə bağlıdır. Tarix, xüsusilə yaxın tarix sübut edir ki, demokratik ənənələri zorla xaricdən gətirib bir xalqın siyasi idarəetmə ənənəsinə çevirmək mümkün deyil. Xalqlar hansısa bir rejimin xarakterinə uyğun olaraq inkişaf etməsələr, daha fərqli şərtlər altında yaşamaq istəməsələr, xaricdən ona gətirilən “xoşbəxtliklər” əks nəticə verir və adətən həmin coğrafiyanı işğal etmək istəyən imperialist qüvvələrin əlində bəhanəyə çevrilir. Dünyanın demokratiya xeyriyyəçisi kimi özünü göstərməyə çalışan ABŞ-ın İraqa, Əfqanistana gətirdiyi “xoşbəxtliklər” göz qabağındadır. Eynilə, Rusiyanın çeçenlərə hədiyə etdiyi idarəçilik də çeçen xalqını ağ günə çıxarmadı. Əminəm ki, bu ölkələrin xalqları başqalarının himayəsiylə qurulan rejimdənsə yenidən əvvəlki vəziyyətlərinə dönmək istəyərlər. Bu mənada Azərbaycan ictimaiyyətinin bəzi kəsimlərinin okeanın o tayına və yaxud şimala bəslədikləri ümid boşunadır. Üzümüzü xalqa çevirməli və onun zərrə-zərrə demokratik ruhda formalaşmasını arzulmalı, bu istiqamətdə müəyyən xidmətlər göstərməliyik. Üstəlik, “xarici himayədarlar”ın ölkəmizdə öz maraqları var. Onlar üçün hakimiyyətə kimin gəlməsi və ya ölkənin hansı şəkildə idarə olunması maraqlı deyil. Əsas odur ki, ölkə idarə olunsun və xarici dövlətlərə öz imperialist siyasətlərini yürüdəcək şərait yaradılsın. Azərbaycanda isə hal-hazırda bu cür şərait var. Demokratik müxalifət hakimiyyətə gələrsə, həmin dövlətlərə bu gün təklif olunan avantajların veriləcəyi isə sual altındadır. Belə vəziyyətdə istənilən xarici dövlətdən Azərbaycanda demokratik rejim quruculuğuna dəstək gözləmək, loru dillə desək, onun nağdını qoyub nisyənin dalınca qaçmasını gözləmək qədər absurddur. Xarici faktorlar o zaman indiki hakimiyyətin dəyişilməsindən yana olar ki, ölkədəki ictimai rəy rejimin əleyhinə formalaşsın və ölkə əhalisinin əhəmiyyətli qismi öz iradələrini yerinə yetirmək üçün aktiv mübarizəyə qoşulsun. Azərbaycanda isə rejimin dəyişilməsi ideyası təsirli sosial istəyə çevrilməyib.
-Fikirlərinizdən belə çıxır ki, bəzi müxalifət qüvvələrinin “xarici dövlətlər hakimiyyətin legitimliyini tanımadı” kimi şüarları həqiqəti ifadə etmir?
-Suala cavab verməzdən əvvəl bir haşıyəyə çıxmaq istəyirəm. Bilirsinizmi, bir insanın dünyaya baxışını onun cəmiyyətdə tutduğu mövqe müəyyənləşdirir. Məsələn, bir astronoma görə, göydəki ulduzlar cəhənnəm atəşi qədər istiliyi olan qorxunc bir göy cismindən başqa şey deyil. Bir şair üçün isə o, sevgilisinin qulağındakı sırğanı xatırladır. Yaxud həmin ulduz səhrada azan bir ərəb üçün gedəcəyi istiqaməti göstərən bələdçidir. Xalqlar da elədir. Baxmayaraq ki, müxtəlif sosial qruplardan, təfəkkür tərzli insanlardan təşkil olunub, istənilən xalqın yaşadığı mühitə uyğun müştərək anlayışı mövcud olur. Bizim xalq uzun illər əsarətdə yaşayıb. Yüzillərlə İranın ucqar regionlarından olmuşuq. İçərimizdən çıxan ziyalılarımız Təbrizə, Ərdəbilə, Tehrana axışıb. Burda qalanlar isə regional təfəkkürlülər, indiki anlayışla desək, intellektual gücüylə Biləcəridən o tərəfə çıxa bilməyənlər olub. Sonra 200 ilə yaxın Rusiya əsarəti başlayıb. Yenə intellektual cəhətdən yüksək səviyyəlilərimiz ya işğalçı rus ordusu, ya Stalin represiyası tərəfindən məhv edilib, ya da özünə Rusiyada yer taparaq ölkədən qaçıb. Müstəqillik illəri də Azərbaycanın ictimai şüurunu formalaşdıran ziyalılarımızın xaricə axışmasıyla yadda qaldı. İntellektial bazası köçə məruz qalan ölkəmizdə istər-istəməz imperialist güclərin öz maraqlarına uyğun formalaşdırdığı xalq meydana gəldi. Biz indi dünyaya köləlik aspektindən baxan toplumuq. Odur ki, zehnimizə hakim olan kölə psixologiyası hadisələri düzgün qiymətləndirməyə imkan vermir. Görünür, bu səbəbdən də həmişə himayədar axtarırıq və ölkəmizdəki rejimin legitimlik qaynağını da xaricdə görürük. Halbuki istənilən ölkədə hakimiyyətin legitimliyini xarici iradə sahibləri formalaşdırmır. Əksinə, onu millətin iradəsi müəyyənləşdirir. Xarici dövlətlər millət iradəsinin təmsilçisi olan hakimiyyətlə sadəcə işgüzar münasibətlər qururlar. Beynəlxalq münasibətlərdə kölə xalqın hakimiyyətinə də kölə kimi baxırlar. Onunla barmaq silkələyə-silkələyə danışırlar və hər bir tərəf müqabili qarşısında o cür iradənin təmsilçinin əyləşməsini istəyir. Köləyə nəyisə qəbul etdirmək asandır, axı. Nə yazıq ki, biz bizi təmsil edən hakimiyyətə silkələnən barmağı görəndə sevinirik, hesab edirik ki, bu barmaq silkələnməsi yerli ağalarımızın taleyini müəyyənləşdirəcək. Əslində isə o barmaq bizə silkələnir. Kölələrin iradəsindən asılı olmadan onların təmsilçisi kimi çıxış edən şəxs əslində fiziki şəxs deyil, hüquqi şəxsdir. Hansısa iradəni təmsil edir və ona verilən göstərişlər, yaxud əmrlər bütün kölələrə verilmiş sayılır.
-İfadə etdiyiniz bu həqiqətlər faktı inkar etmir. Fakt budur ki, dünyanın supergücü hesab olunan ABŞ son seçkilərin saxtalaşdırıldığını bildirib və indiyə qədər ölkə başçısını təbrik etməyib.
-ABŞ-ın indiyə qədər İlham Əliyevi təbrik etməməsi hələ onun getməsində maraqlı olduğunu demək üçün əsas vermir. Baxın, həmin Amerika Musri hakimiyyətinin devrilməsini də sərt bir dillə tənqid etmişdi. Səhv etmirəmsə, inqilab yoluyla hakimiyyətə gələn yeni hakimiyyətə də Ağ evdən təbrik teleqramı göndərilməmişdi. Amma ABŞ-ın dövlət katibi Con Kerri bu gün başladığı Yaxın Şərq səfərinə barmaq silkələdiyi Misirdən başladı. Bu fakt Misirin və onun indiki hakimiyyətinin ABŞ üçün nə qədər mühüm əhəmiyyət daşıdığının göstəricisidir. Kerri Misirdə etdiyi çıxışında devrilmiş prezidentin adını belə çəkmədi. Sadəcə, ölkənin şəffaflıqla idarə olunması kimi heç bir konkretlik ifadə etməyən arzularını dilə gətirdi. Bu, bilirsinizmi nə deməkdir? Kerri demək istəyir ki, ölkəni indiki kimi idarə edə bilərsiniz, Misir xalqını özünüzün köləsinə çevirmənizdə də heç bir qəbahət yoxdur. Yalnız bunu xalqın özünə də deyin. Deyin ki, siz mənim köləmsiniz, mən Amerikanın. Mən bunu təsadüfi hesab etmirəm. Bir kölə o zaman yaxşı kölə olur ki, öz köləliyini bilir, bunu qəbul edir. Qədim zamanlarda buna biət deyərdilər. Yəni kölələr ağaları qarşısında biət edərək ona yaxşı kölə olacaqlarına dair and içərdilər. And içmiş kölənin heç vaxt üsyana qalxmayacağına inanılırdı. Hazırda Azərbaycanda yürüdülən siyasət də bu cürdür. ABŞ üçün Azərbaycanda keçirilən son prezident seçkilərinin saxtalaşdırılması problem deyildi. Hakimiyyətin özü etiraf edir ki, Amerika yetkililəri seçkilərin saxtalaşdırılmasını, hakim komandanın nümayənsinə 75%, müxalif qüvvələrə isə 25% səs yazılmasını istəmişdilər. ABŞ öz dediyindən 10% artıq səsə görə hakimiyyətə niyə etiraz etməlidir ki? Məncə, məsələ faiz göstəricilərində deyil. Əksinə, seçkilərin saxtalaşdırılması ABŞ üçün ona görə vacib idi ki, Azərbaycan xalqı öz taleyini özü həll etmədiyini anlasın. Hakimiyyətin açarının indiki hakimiyyətdə olduğunu bilsin. Dolayısıyla ona biət etsin, qəlbində kölə olduğuna bir daha əminlik yaransın. Amerikanın Azərbaycan hakimiyyətinə təzyiqində onun Misirdən istədiyi ikinci amil çatışmır. Yəni xalqın hakimiyyətə olduğu kimi, hakimiyyətin də ABŞ-a biət etməsi lazımdır. Hakimiyyət isə Rusiyanın təzyiqinə məruz qaldığından bu biəti hələ ki, edə bilmir. ABŞ da onu “cəsarətləndirmək” üçün sıxışdırır. Bu məsələdə müxalifətdən istifadə edərək kölələr arasından başqa bir təmsilçi tapa biləcəyi imkanını ona çatdırır. Müxalifət də görünür, bu hədədən ruhlanır. Amma ABŞ-ın hakimiyyəti ram etdikdən sonra həmin müxalifəti yenidən qurban vermək ehtimalı böyükdür və bu, hər zaman təkrarlanan metoddur.
-Siz niyə məsələyə bu cür maksimalist yanaşırsınız? Haqqında danışdığınız həmin Amerika o dövlətdir ki, quldarlıq quruluşundan özü könüllü imtina edib. O xarici siyasətdə niyə bu amilə söykənsin?
-Biz yenə bəzi mətləbləri düzgün qiymətləndirə bilmədiyimizə görə analizlərimizdə yanılırıq. Quldarlıq ənənələrinin ləğvi iqtisadi əsaslarla bağlıydı, kiminsə humanizmiylə yox. Bu quruluşu bir sıra cəhətlərdən indiki iqtisadi tələblərə cavab vermirdi. Qullar özlərinin heç nəyi olmadığını bildiklərindən bacardıqları qədər əməklərini sərf edib işləmirdilər. Bəzən əmək alətlərini qəsdən sındırır, təsərrüfat sahiblərinə ziyan vururdular. Tək ABŞ-da deyil, bütün dünyada quldarlığın bir quruluş kimi ləğv olunmasının səbəbi bu idi. Yoxsa heç kim yüksək mənəvi dəyərlər naminə quldarlığı ləğv etməzdi. Üstəlik, onu da unutmayaq ki, elmi-texniki tərəqqi qul əməyini tamamən əhəmiyyətsiz hala gətirmişdi. Bir makina minlərlə qulun edə bilmədiyi xidməti göstərirdi. Belə vəziyyətdə qul saxlamaq əlavə xərc tələb edirdi. Başqa sözlə desək, quldarlıq quruluşu xidmətin keyfiyyətini artırmaq üçün ləğv olundu. İmperializmin insana qul, kölə kimi baxması isə dəyişmədi. Baxın, qədim Romada da o dövrün xarakterinə uyğun demokratiya vardı. Hətta ölkə idarəçiləri belə seçki yoluyla seçilirdilər. Ancaq səsvermə hüququna malik olanlar müyyən zümrənin insanları idilər. Xüsusilə qulların səsvermə hüquqları yox idi. Bu gün Azərbaycan xalqının da sesvermə hüququ yox kimidir. Sözdə guya seçkilərdə iştirak edirik. Di gəl ki, hakimiyyətin özünün etirafına görə, seçkinin taleyini ABŞ səfiri və hakimiyyətin bəzi nümayəndələri arasında aparılan müzakirələr müəyyənləşdirir. Həm hətta səslərin faiz göstəricilərinə qədər ən kiçik detallar belə. Sizcə, qədim Romayla paralellər aparsaq, bizim insanların o dövrün qullarından nəyi artıqdır? Bəzilərimizin yeməyə çörəyi və ya milyonlarla pulumuz ola bilər. O dövrün qulları da acından ölmürdülər. Qulluğu müəyyənləşdirən əsas amil iqtisadi sahiblik amiliylə bağlıdır. O dövrdə olduğu kimi müasir Azərbaycanda da mülkiyyət hüququ yoxdur. İstənilən mal sənin əlindən alına və başqasının ixtiyarına keçə bilər. Hətta iş adamlarımız belə sanki özlərinin zənn etdikləri təsərrüfatın başında əyləşsələr də sadəcə o təsərrüfata rəhbərlik edən qullar kimidirlər. Qullardan fərqli olaraq rəhbərlik etdikləri təsərrüfatları öz mülkləri kimi qoruyur, böyüdür, vicdanla işlədir və zamanı gələndə onu əsl sahibinə ötürüb ya həbsxanalarda, ya da sərbəst həyatda qul həyatına başlayırlar. Bir vaxtlar bu aqibətlə üzləşənlər Əli İnsanov və Fəhrad Əliyev və başqaları idisə, indi eyni tale Səfər Əbiyevi və onunla bərabər işdən uzaqlaşdırılanları gözləyir. Təsadüfi deyil ki, işdən çıxarılan generallardan biri onu necə bir aqibət gözlədiyini özünün də bilmədiyini deyir.
-Bəs çıxış yolunu nədə görürsünüz?
-Əslində mən pessimist deyiləm. Nə qədər sizə elə görünsəm də. Bir gün bizim bu müstəmləkəçilikdən mütləq yaxa qurtaracağımıza inanıram. Ancaq bu qurtuluş köləlik psixologiyasından yaxa qurtarandan sonra baş verəcək. Bu mənada daha çox gənc nəslə bel bağlamaq olar. Bu gün ali təhsil məktəblərində köhnə qaydayla oxumaq istəməyən gənclərin etirazlarına şahid oluruq. Eynilə əsgər ölümlərinə etirazlarıyla da bir çox dəyişikliyə həmin gənclik nail oldu. Köhnə qaydalarla razılaşmayan bu gənclik həyatda öz yerlərini möhkəmlətdikcə daha effektli nəticələrə imza atacaqlar. Digər tərəfdən Azərbaycan istəsə də, istəməsə də dünyanın bir parçasına çevrilir. Ətrafımızda baş verən proseslər bizdən yan ötüşmür. Dünyada isə neo-imperializmə qarşı qlobal bir mübarizə başlayıb. Bu mübarizənin adı müasir qullar hərəkatıdır. Biz də qısa zamandan sonra bu prosesin içində olacağıq.
