Son
vaxtlar Şah İsmayıla qarşı həqarət edilməsi adi hala çevrilib. Bəs, bunun
səbəbi nədir? Ədalət Partiyasının sədr
müavini Heydər Oğuz moderator.az saytına verdiyi müsahibədə bu məsələlərə
aydınlıq gətirməyə çalışır. Müsahibəni diqqətinizə çatdırırıq.
-Şah
İsmayıla qarşı hücumları necə qiymətləndirirsiniz? Niyə heç bir səbəb olmadan
tarixi hadisələr qərəzli şəkildə gündəmə gətirilir?
-Fikrimcə,
Azərbaycan xalqının formalaşmasında mühüm rol oynamış tarixi şəxsiyyətlərin
ünvanına heç bir əsas olmadan daş atılmasının bir sıra səbəbləri ola bilər.
Səbəblərdən biri bəzilərinin qeyri-adi çıxışlarla gündəmdə qalmaq cəhdidir.
Adətən, bu günün problemlərindən danışa bilməyənlər mövcud olduqlarını
göstərmək xətrinə dünəndən bəhs edirlər. Dünənə daş atmaq bu günə etiraz
etməkdən daha təhlükəsiz olduğundan bu yöntəmə baş vurulur. Axı, ölülərin
qəbirdən çıxıb adamın boğazından yapışıb hesabat tələb etmək şansları yoxdur.
Bir vaxtlar Beriya da diri Stalinin qarşısında nə qədər cəsarətsiz idisə, ölü
Stalinin üzünə tüpürəcək qədər ürəklilik nümayiş etdirirdi. Daha sonra ölü
Stalinin gözləri açılarkən Beriyanın nə vəziyyətə düşdüyünü özünüz təsəvvür
edin. Dünyasını yeni dəyişən Stalindən fərqli olaraq Şah İsmayılın gözünü açmaq
imkanı yoxdur. Ona istədiyin qədər tüpürə bilərsən. Bu bəlkə sənə bəzi
dairələrdə hörmət, sayqı, nüfuz da gətirə bilər. Amma tarix bu günün
problemlərini görmək istəməyənlərə, xitab etdiyi ictimaiyyətin başını mübahisəli
tarixi mövzularla qatanlara laqeyd qalmayacaq. Ölüləri kimsə sahibsiz hesab
etməsin. Ölülərin əsl sahibi tarixdir. Tarix bu gün etdiklərimizə ən yaxşı
qiyməti verəcək. Mən şəxsən Şah İsmayıla türüpənlərə tarixin də eyni münasibət
bəsləməsini arzulamazdım.
-Sizcə,
tarixi şəxsiyyətlərə daş atılmasının yeganə səbəbi gündəmə qalmaq
hərisliyidirmi?
-Nə yazıq
ki, yox. Hətta deyərdim ki, bu hərəkətlərlə gündəmdə qalmaq ehtirası hücumların
ən məsumudur. Fikrimcə, heç bir əsas olmadan tarixi keçmişimizi bu cür qərəzli
şəkildə polemikaya çevirməyin daha təhlükəli səbəbləri var. Bu səbəblərdən biri
ölkədə məhzəblərarası ədavəti qızışdırmaq, milləti üz-üzə qoymaqdır. Bütün
islam coğrafiyasında süni şəkildə yaradılmağa çalışılan məzhəblərarası
ədavətlərlə bizdəki qaşınmayan yerdən qan çıxarmaq təşəbbüsünün eyni zamana
düşməsini təsadüfi saymıram. Məncə, xarici qüvvələr Azərbaycanı yaxın gələcəyin
Suriyasına çevirmək istəyirlər. Bizim bəzi vətənpərvərlər də nədənsə bu
siyasətin alətinə çevirilirlər. Son vaxtlar müxtəlif bolgələrimizdə dini zəmində atışmaların baş
verməsi, bəzi radikal qrupların digər məzhəb liderləri haqqında çıxardığı ölüm
fitvaları və təhdidləri ölkədə əsrlərboyu mövcud olan dini tolerantlığın pozulmağa çalışılması ehtimalını
qüvvətləndirir.
-Bəs,
məzhəblərarası münaqişələr kimə lazımdır?
-
İstənilən ölkəni zəif duruma salmağın, məğlubiyyətlə hesablaşdırmağın ən gözəl
yolu onu daxilən parçalamaqdır. Yaxın Şərq ölkələrində baş verən “ərəb
baharlarının” Qərb dünyası tərəfindən dəstəklənməsi məhz bu marağa xidmət edir.
Sirr deyil ki, neftdən gələn xarici kapitallar Yaxın Şərq ölkələrinin
iqtisadiyyatını güclədirir, sənayələşməsinə zəmin hazırlayır. Sənayeləşmiş
İslam dünyası SSRİ-nin dağılmasıyla geopolitik balansda yaranmış boşluğu
doldura bilərdi. Bu boşluq dərhal başqa bir qüvvə tərəfindən doldurulmalı,
prosesin qarşısı alınmalı idi. Bunun üçün müsəlmanlar mənasız münaqişələrə cəlb
olunmalı, onların bütün iqtisadi və əqli potensialları bir-birini qırmağa sərf
edilməli, aparılan mübarizələrdə yeni himayədarlara ümid bağlanmalıdır. Yeni
himayədarlar isə ya İsrail, ya da ABŞ ola bilər. Maraqlıdır ki, “ərəb baharı”
gəlməmişdən qabaq radikal dini qruplar özlərinin əsas düşməni kimi elə bu iki
qüvvəni seçmişdilər. İndi həmin qruplar düşmən hesab etdikləri ABŞ-ın Suriyaya
qarşı mövqeyində müttəfiq kimi çıxış edir, onun cəbhəsində savaşırlar. ABŞ və
müttəfiqləri isə bütün qüdrətlərinə baxmayaraq bu münaqişənin bir an öncə
bitməsində maraqlı görünmürlər. Bəşər Əsədin hakimiyyətdən uzaqlaşdırılması
artıq beynəlxalq aləmin hədəfi olmaqdan çıxıb. Hətta İsrailin dövlət adamları
açıq şəkildə deyirlər ki, bizim üçün radikal dini qrupların hakimiyyətə gəlməyindənsə,
Bəşər Əsəd iqtidarının qalması daha məqbuldur; çünki Bəşər Əsəd bizim bələd
olduğumuz düşməndir, onun yerinə gəlməsi ehtimal olunan hakimiyyətin isə necə
olacağını bilmirik. Halbuki, həmin Suriya müxalifətini Bəşər Əsədə qarşı
mübarizəyə həvəsləndirən də elə bu gün onun arxasından çəkilən beynəlxalq
birlikdir. Başda İsrailin srtateji müttəfiqi ABŞ olmaqla bütün Qərb dünyası
tərəfindən mübarizəyə təşviq edilən Suriya müxalifətinin müxtəlif bəhanələrlə
köməksiz qoyulması yalnız ona xidmət edir ki, bir çox məzhəbin tərəfdarlarının
yaşadığı Suriya məzhəblərarası münaqişələrin mərkəzinə çevrilsin.
-Bir
tərəfdən deyirsiniz ki, Suriya müxalifəti beynəlxalq qüvvələr tərəfindən Bəşər
Əsədə qarşı mübarizəyə təşviq olundu, digər tərəfdən isə onlara bu mübarizədə
dəstəyin kəsildiyini bildirirsiniz. Beynəlxalq qüvvələr həqiqətən də müsəlman
dünyasında məzhəblərarası münaqişələrdə maraqlı olsaydılar bu dəstəyin davam
etdirilməsi tələb olunmurdumu? Fikrinizdəki bu ziddiyyətli məqamı neçə izah
edərdiniz?
-Məsələ
burasındadır ki, beynəlxalq qüvvələrin Bəşər Əsəd rejimini devirməkdə maraqlı
olduğunu düşünən çevrə dövlətləri prosesdə yer almağa çalışdılar. Səudiyyə
Ərəbistanı, Qətər, Türkiyə, Misir kimi ölkələr Azad Suriya Ordusuna həm maddi,
həm mənəvi, həm də lojistik destek verdilər. Bir tərəfdən isə İran və Livandakı
hizbullah qruplaşması Bəşər Əsədi müdafiə etdi. Faktiki olaraq İslam ölkələri
bu münaqişədə tərəf oldular. Qərb bir növ fitili şəkilmiş qumbaranı müsəlman
ölkələrinin qucağına atıb geri çəkildi. Müsəlman dünyası indi onu
zərərsizləşdirə bilmir. Fikrimcə, sizin ziddiyyətli məqam kimi gördüyünüz hər
iki hal qorxunc ssenarinin tərkib hissəsi idi. Bunun ən bariz nümunəsi son
zamanlar ABŞ-ın İran ilə münasibətlərini normallaşdırmağa çalışmasıdır.
Münaqişənin daha effektli davam etməsi üçün vuruşan hər iki tərəfin qüvvətli
olması tələb olunur. Zənnimcə, İran-ABŞ münasibətləri əvvəlki səviyyədə davam
edərdisə, Bəşər Əsəd rejimi daha zəif vəziyyətə düşər və məğlub olardı. ABŞ isə
münaqişənin davamında maraqlıdır. Zira çarpışan hər iki tərəf güclü olarsa,
aparılan döyüşün qalibi olmaz. Beynəlxalq güc mərkəzlərinə də elə bu lazımdır.
-ABŞ
İsrailin strateji müttəfiqidir, İran isə ən böyük düşməni. İran-ABŞ
yaxınlaşması İsraili narahat etmirmi? Narahat edirsə, ABŞ niyə öz srtateji
müttəfiqinin maraqlarına zidd addım atır?
-ABŞ Yaxın
Şərqdə bütün məsələlərdə İsrailin mövqeyini nəzərə alaraq hərəkət edir.
İsrailin maraqlarına zidd olsa, ABŞ İranla münasibətlərini yumşaltmaz. Məsələ
burasındadır ki, Yaxın Şərqdə indiyə qədər mövcud olan status-kvo İsraili bir
dövlət kimi təhdid edirdi. Xüsusilə, onun Fələstin məsələsində yürütdüyü sərt
siyasət bütün müsəlman dünyasının dini duyğularını qıcıqlandırır, ona qarşı
birgə mübarizəni körükləyirdi. Vəziyyətin bu cür davamı İsraili yerləşdiyi
bölgədə tamamən yalnızlaşdıra, onun rahatlığını poza və nəhayət, sıradan
çıxmasıyla nəticələnə bilərdi.
Problemdən çıxış yolu güclənən rəqibi zəiflətmək, daxili ziddiyyətlərə çəkmək
və beləcə, həm özünü onların ortaq hədəfindən yayındırmaq , həm də hər iki
tərəfi özünün yardımına ümid bağlayan "dost"a çevirməkdi. Məncə, istər ABŞ, istərsə də
İsrail böyük ölçüdə buna nail ola bildi.
-Gələk
Azərbaycana. Məlumdur ki, ölkəmiz coğrafi məkan olaraq Yaxın Şərqdən xeyli
uzaqda yerləşir. O zaman bizdə niyə bu cür məhzəb münaqişələrinə zəmin
hazırlanır?
-Azərbaycan
coğrafi olaraq Yaxın Şərqdən uzaqda yerləşə bilər, tarixi şüur, mədəni əlaqələr
baxımından isə İslam dünyasıyla sıx bağlıdır. Təsadüfi deyil ki, bu gün
Suriyada vuruşanlar arasında azərbaycanlı batalyonlar da var. Digər tərəfdən
Azərbaycan xalqı Yaxın Şərq münaqişəsinin içinə çəkilmiş İran və Türkiyəylə sıx
əlaqələri olan dövlətdir. Maraqları çarpışan dövlətlər istər-istəməz bütün
cəbhələrdə üz-üzə gəlirlər və ya gətirilirlər. Üstəlik, Azərbaycanın Cənubi
Qafqazın insan resursları baxımından ən böyük və iqtisadi cəhətdən ən qüdrətli
dövləti olduğunu nəzərə alsaq kimin burda hakim olması onun gücünə güc qata
bilər.
-Hesab
edirsiniz ki, bu polemikaların arxasında Türkiyənin geoplitik maraqları
dayanır?
-Əslində
polemikaların birbaşa bu maraqlarla əlaqədar olduğu şübhəsizdir. Təsadüfi deyil
ki, bizdə Şah İsmayıla hücumlar təşkil olunduğu anda Türkiyənin ən məhşur
teleseriallarından birində də eyni hücumlar müşahidə edilir. Amma açığı, mən
bunun Türkiyənin hakim iradəsi tərəfindən təşkil olunduğuna da inanmıram. Ən
azı o səbəbdən ki, bu cür polemikalar Türkiyənin siyasi maraqlarına ən azı indiki dövr üçün o qədər də uyğun
deyil. Şah İsmayılın aşağılanması istər-istəməz Azərbaycan türkündə Türkiyəyə
qarşı soyuqluq yarada bilər və bu da “bir millət, iki dövlət” siyasətinin ciddi
yara almasıyla nəticələnə bilər. Sözsüz ki, polemikaların gündəmə gətirilməsində
Türkiyəyə bağlılığı şübhə doğurmayan bəzi qüvvələr yer alır. Amma bu qüvvələr AKP
hakimiyyətiylə birbaşa əlaqədar deyil, onun hansısa bir müttəfiqinə bağlıdırlar. Daha aydın ifadə
ilə desək, "Nur" camaatına bağlıdır. "Nur" camaatının isə son zamanlar AKP
hökumətiylə münasibətləri korlanıb. Mümkündür ki, bu camaatın başında duranlar Türkiyənin
indiki hökumətinə öz güclərini nümayiş etdirmək üçün bu addımı atırlar. Demək
istəyirlər ki, bizim iradəmizlə razılaşmasınız, qardaş ölkələrdə bütün əlaqələrimizi
Türkiyənin əleyhinə çevirə bilərik. Hesab edirəm ki, bu olduqca təhlükəli
tendensiyadır və Ərdoğan hakimiyyətini ciddi şəkildə fikirləşdirməlidir.
Türkiyənin zəifləyən təsir gücünün yerində İran hegemoniyasının qurula biləcəyi
ehtimalı heç zaman yaddan çıxarılmamalıdır.
-İttihamlara görə, Şah İsmayıl türklüyə böyük zərbələr vurub və tarixi
türk torpaqlarında fars mədəniyyətinin formalaşmasına xidmət edib. Sizin bu
fikrə münasibətiniz...
(ardı var)