Dünya azərbaycanlılarının Həmrəylik Günü və yeni təqvim ili ərəfəsində nəinki dünya azərbaycanlıları, nəinki Azərbaycanda yaşayan fərqli düşüncə və fikir sahibləri, hətta Milli Şura çətiri altında bir araya gəlmiş müxalifət təmsilçilərinin də birliyini, həmrəy olduğunu görməmək çox ağrılıdır. Situasiyanı Müsavat Partiyasının Məclis sədri Arzu Səmədbəyli ilə dəyərləndirdik. Sabiq millət vəkilindən ilk olaraq başa çatmaqda olan 2013-ün yaddaqalan hadisələri barədə soruşduq:

- Bu ilin hadisələri sırasında şübhəsiz ki, mənim dairəmdəki Elşad Abdullayevin mandat bazarlığı haqda yaydığı videolar və “Gülərqeyt əməliyyatı” ilə bağlı proses öndə gəlir. Seçki ili olduğundan 2013-ün qaynar keçəcəyi bəlli idi. Həm də çox gərgin il oldu. İl İsmayıllı olayları ilə başladı. Əsgər ölümlərinə etirazlar, aprel aksiyaları və sonrakı dönəmdə müxalifətin seçki ilə bağlı toparlanması və düşərgənin bir araya gələrək vahid namizədi müəyyən etməsi istiqamətində səyləri də ilin hadisələrindən oldu. Təbii olaraq il çox gərgin keçdi. Seçkilər isə əvvəlki seçkilərdən heç nə ilə fərqlənmədi, saxtalaşdırıldı. Fərq yalnız bu oldu ki, əvvəlki seçkilərdə seçki adına imitasiya var idisə, bu seçkidə onu görmədik. Sanki bu, seçki yox, yenidən qeydiyyatdan keçmə prosesi idi. ATƏT-in Demokratik Təsisatlar İnsan Haqları Bürosunun seçki saxtakarlığı ilə bağlı ortaya qoyduğu faiz nisbəti də onu göstərir. İndiyə qədər Azərbaycandakı seçkilərdəki saxtakarlıq göstəricisi ilə bağlı 50 faizdən yuxarı rəqəm eşitməmişdik. Bu dəfə bu faktın da şahidi olduq. İndiyə qədər istər ölkənin daxilində, istər xaricdə müxalifətin qələbə qazanmamasının səbəblərindən biri kimi guya müxalifətin dil tapıb bir araya gəlməməsi, vahid namizəd müəyyən etməməsi, yaxud siyasi liderlərin ambisiyalarından geri çəkilməməsi və bir-birinə güzəştə getməməsi bəhanə kimi göstərilirdi. Bu seçkidə bütün bu variantlar aradan qalxdı. Seçkidə iştirak məsələsində fikir ayrılığı olan partiyalar da sonralar bir araya gəldi və seçkidə birgə iştirak qərarı verdi. Sonrakı nəticələr də hamıya məlumdur.

- Bu faktdır ki, qalibləri mühakimə etmirlər. Müxalifət bir araya gələndə gözlənilirdi ki, bunu istəyən xalq müxalifətin qələbə çalmasını arzulayan, amma özünün passivliyinə düşərgənin guya vahid namizəd ətrafında birləşməməsi ilə haqq qazandıran insanlarımız bütün bu bəhanələr aradan qalxdıqdan və qüvvələrin Cəmil Həsənli kimi ləyaqətli, cəmiyyətdə çox tanınan və hörmət olunan bir alimin ətrafında toparlanmasından sonra fərqli davranacaq. Amma çox təəssüf ki, böyük əksəriyyət yenə passiv qaldı, seçkidə iştirak edənlərin faizi 20 faizdən o yana getmədi.

Yəni yenə də bu xalqı səfərbər edib seçkiyə gətirmək mümkün olmadı. İllərdir seçkilərin saxtalaşdırılması və hakimiyyətin avtoritar üsul-idarə ilə xalqı bu duruma gətirməsi nəticəsində əhali seçkiyə aktiv şəkildə qatılmadı. Amma seçkiyə gələnlərin də böyük əksəriyyəti Cəmil Həsənliyə səs verdi.

- Biz Müsavat olaraq təklif etmişik ki, bir araya gələk, nüfuzlu ziyalılarımızdan biri, Milli Şura ideyasının həyata keçməsində əməyi olan, obyektiv, subyektiv səbəblərdən Azərbaycana gələ bilməyən Rüstəm İbrahimbəyovu yola salaq, Cəmil Həsənlini sədr seçək, ondan sonra oturaq bu vəziyyəti müzakirə edək.

Biz seçkilərdə qalib gəlsək belə, bunu reallaşdıra bilmədik. Xalqın böyük əksəriyyətini inandırıb seçkiyə gətirsəydik, bəlkə mənzərə bir az dəyişik olardı. Biz istəyirdik ki, geniş müzakirələr aparıb bu vəziyyətdən çıxmanın yollarını arayaq. Biz Rüstəm İbrahimbəyovun Milli Şuradakı fəxri sədrliyini qəbul etmədik, bunun da səbəbləri deyilib. Çox təəssüflər olsun ki, biz təpkilər gördük, Müsavatı guya Milli Şuranı dağıtmaqda, onun fəaliyyətini zəiflətməkdə suçlayan insanlar oldu.

- Söz və şüar kimi çox cəlbedicidir. Əgər biz normal əməkdaşlığı bacarmayacağıqsa, bu birliyə gedən yolda müttəfiq ola bilməyəcəyiksə, hələ birliyə qədər əməkdaşlıq və müttəfiqliyi normal bacarmayacağıqsa, havada necə birlik əmələ gələ bilər? O birliyin alınması üçün bir yerdə normal əməkdaşlıq etməlisən, müttəfiq olmalısan. Bu da artıq zaman tələb edir. Bu gün birlik şüarı əməkdaşlıqdan yayınma kimi görsənir.

- İndi elə bir dövrdür ki, kim nə sözü deyirsə, siyasi prosesdə aktiv olan insanlar tərəfindən dərhal doğru-dürüst yorumlanır. Bizim normal əməkdaşlığımız və iki təşkilatın müttəfiqliyi olmayacaqsa, bu birləşmə necə həyata keçirilə bilər? Bu ittihamlar, qarayaxmalar şəraitində necə birləşmək olar? Bu, mümkün deyil axı.

- Təbii ki, görüşlərin detallarını danışmaq fikrində deyiləm. Amma səmimi deyirəm ki, görüşdüyümüz bütün təşkilatlar və ziyalılarla, gənclərlə çox açıq müzakirələr aparılmasını təklif etmişik. Məncə, müzakirələr çox faydalı keçib və müzakirələrin davamı olacaq. Milli Şura var ikən bu müzakirələrin nəyə gərək olduğu sualı da yaranır. Ancaq Milli Şurada fərdlərin iştirakından söhbət gedir, partiyaların yox. Müsavat Məclisinin 160-dan çox üzvü var. Amma Milli Şurada 16 nümayəndəmiz var. Çox təcrübəli, savadlı, təcrübəli insanlarımız bu proseslərdən kənarda qalıb. Axı Milli Şura partiyalarüstü bir təşkilat deyil. Ona görə də biz Milli Şuraya daxil olan aparıcı qurumlarla ikitərəfli münasibətlərimizi nizama salmaq, aydınlıq gətirmək, əməkdaşlıq, müttəfiqlik etmək üçün danışmağı təklif etmişik. Milli Şuranın güclənməsində maraqlı olan hər kəs bu prosesi dəstəkləməlidir. Ancaq əks münasibət olacaqsa, əməkdaşlıq və müttəfiqlikdən boyun qaçırılacaqsa, Milli Şurada bizim səmimi birliyimiz necə baş tuta bilər? Bu, absurd görünür axı.

- Açığı, həm Milli Şurada qalmağın, həm də çıxmağın tərəfdarı olanlar var. Amma biz bütün bu məsələləri müzakirə edəndən sonra son nəticəyə gələcəyik. Müsavat olaraq biz bütün bu prosesdə səmimi və var gücümüzlə iştirak etmişik. Milli Şura prezident seçkiləri ilə bağlı qurulmuşdu. Qarşıdan isə bələdiyyə, parlament seçkiləri gəlir. Milli Şura indiki strukturu ilə bu seçkilərdə necə iştirak edəcək? Bu qurum vahid namizədin qəbul olunması üçün yaradılmışdısa, indi fərqli bir proses gəlir, bunu nəzərə almaq lazımdır.

- 2010-cu il parlament seçkilərində seçki qapını kəsdirdiyi anadək AXCP və Müsavat arasında vahid namizədlərin müəyyən olunması ilə bağlı mübahisə və müzakirələr aparıldı, bəzi dairələrdə hətta sonadək razılaşma əldə olunmadı. Belə olan təqdirdə Milli Şura çətiri altında qarşıdakı seçkilərdə razılaşma nə qədər real görünür? Bəlkə enerjinin əbəs xərclənməsindənsə, normal ayrılıq daha düzgün yol olardı.

- Bəy, siz də bizim bu proseslərdə aktiv üzvlərimizdənsiniz və 2010-cu ildəki seçki prosesinə də namizəd kimi qatılmısınız. Biz bu cür halları görmüşük və çətinlikləri bilirik. Amma mən sizi inandırıram Milli Şurada olan bir çox insanlar nə bu prosesdə olub, nə də çətinliyi görüb. Ona görə də bunun məsuliyyətinin nə demək olduğu bir az çətin anlaşılır. Biz isə məsuliyyətimizi də bilirik, prosesin hara getdiyini də. Biz etiraf edirik ki, hakimiyyət nəticələri saxtalaşdırsa belə, indiyə qədər almadığı zərbələri aldı. Hakimiyyətə qarşı indiyə qədər olmayan təpkilər var və bu, davam edir. ATƏT-in yekun rəyində də bu, bir daha təsbit olundu. Qarşıda hakimiyyəti heç də yaxşı proseslər gözləmir. 2015-ci ildə parlament seçkisidir, eyni zamanda qarşıda Avropa oyunları var. ATƏT-in yekun rəyində də vəziyyətin, Seçki Məcəlləsinin dəyişməsinin zəruriliyi bir daha təkrarlanır. İndiyə qədərki vəziyyətlə 2015-i adlamaq çox çətin olacaq. Bu, dünya ilə üz-üzə qalmaq deməkdir. Yəqin ona qədər bir çox şeylər dəyişəcək. Məlumatımıza görə, hətta proporsional sistemin bərpası və Konstitusiya dəyişikliyinə müəyyən hazırlıqlar gedir. Amma dəyişmə zorundadırlar, mütləq dəyişəcəklər. Belə bir şəraitdə hər bir məsələ ölçülüb-biçilməlidir. Hər mərhələ üzrə faydalı istiqamətdə işlər görülməlidir. Milli Şura var, hamı bir yerə yığışıb deyə, sanki arxayınçılıq yaranıb, ayda bir-iki dəfə yığışıb-danışdıq, ayrıldıq, məsələ bitdi... Bununla vəziyyəti dəyişmək mümkün deyil. Ona görə də bu narahatlıqları siyasi çevrələrlə, ictimai təşkilatlar, ziyalılar, cəmiyyətlə bölüşürük, partiya daxilində, Müsavat rəhbərliyində də müzakirələr davam edir. Eyni zamanda fikrimiz budur ki, Milli Şuraya daxil olan və olmayan insanlarla, ziyalılarla, ictimai rəy sahibləri ilə bu məsələləri müzakirə edib doğru-düzgün qərara gələk. Bizim məqsədimiz budur və buna görə bizi heç kim ictimai qınaq obyektinə çevirə bilməz. Cəmiyyət kimin nə dediyinin fərqindədir. Seçkidə iştirak da Müsavatın istəyinə və israrına uyğun olaraq baş verdi, vahid namizəd məsələsində də Müsavatın mövqeyinin doğruluğu ortaya çıxdı. İsa bəy vaxtilə Rüstəm İbrahimbəyovun riskli namizəd olduğunu və ehtiyat namizəd üzərində düşünməli olduğumuzu deyəndə də ittihamlara tuş gəlmişdik. Təsəvvür edin ki, biz seçkidə iştirak etməyəydik, o zaman ATƏT 58 faizlik pozuntu faktını hardan görəcəkdi? Hakimiyyət çox rahat şəkildə seçkini keçirəcəkdi  və onun qalibiyyəti çox da böyük şübhə doğurmayacaqdı. Seçkidə iştirak bu saxtakarlıqları üzə çıxartdı və hakimiyyəti beynəlxalq aləmdə çıxılmaz duruma saldı. Bütün bunlar Müsavatın israrı nəticəsində baş verib. Müsavat kimin nə deməsindən asılı olmayaraq doğru bildiyini deyir, prosesi aparır, bundan sonra da belə olacaq. Hərçənd Müsavata qarşı çamurlar atılır, ittihamlar irəli sürülüb. Amma bunlar əks effekt verir. Çünki cəmiyyət kimin kim olduğunu, nə məqsəd güddüyünü yaxşı bilir. İlk olaraq namizədliyini irəli sürən partiya başqanı öz namizədliyindən ümumi düşərgənin xeyrinə imtina edib və ziyalı namizədi dəstəkləyib. Təşkilat da var gücü ilə həmin namizədin seçki kampaniyasını aparıb. Bu fakt qəbul olunmalıdır, yoxsa ittihamlar, qarayaxmalarla heç yerə gedib çıxmaq olmaz. Bu vəziyyət də bizim işimizi ləngidir.

- Bəli, elə görünür. Allah rəhmət eləsin özünü yandıran Qarabağ qazisinə, dünyasını dəyişdi. Amma cəmiyyətdə bir hərəkət, tərpəniş yoxdur, varsa da çox passivdir. Əslində bir ölkədəki vəziyyəti dəyişə biləcək, hakimiyyətin dəyişəcəyinə səbəb ola biləcək hadisə  verib. Çox təəssüf ki, süstlükdür, bir neçə təşkilatı çıxmaq şərtilə, çox böyük kəsimdən ciddi reaksiya yoxdur. Bu da təbii ki, iqtidarın xeyrinə işləyir. Hakimiyyətin işinə yarayır. Bütün bu enerji bir yerə toplansa, hansı mərhələdə nəyi necə edəcəyimizi edə bilsək, daha sistemli mübarizə sərgiləyəcəyik və hakimiyyət də bu məsələlərə cavab verməli olacaq. Gördüyünüz kimi, hakimiyyət arxayın şəkildə Yadigar Sadıqova etmədiyi cinayətə görə 7 il iş istəyib. Bu insanı məhz fəallığına görə həbs ediblər. Yaxud seçkidən dərhal sonra Anar Məmmədlini tutub içəri atdılar. ABŞ-dan tutmuş, beynəlxalq təşkilatlara qədər çox ünvanlardan qınaqlar gəlir, hakimiyyət isə öz işindədir. Çünki cəmiyyətin təpkisi, müqaviməti lazımi qədər deyil. Məsuliyyəti təkcə müxalifətin üzərinə qoymaq olmaz. Yaxud bahalaşma əleyhinə mitinq oldu. Həmin gün Ukraynada - Maydanda mitinq gedirdi. Müqayisə olunmayacaq qədər fərq var idi. Ukraynada ayrı-ayrılıqda 3 təşkilat eyni amal uğrunda mübarizəyə qalxıb. Orda xalq ittiham etmir ki, siz niyə birləşmirsiniz. Bizdə isə insanlar nəinki Avrointeqrasiya, hətta öz büdcəsinə təsir edə biləcək bahalaşma qərarı ilə bağlı da etiraz səsini ucaltmır. Bunu görən hakimiyyət də arxayındır. Yəni xalqın bunu bilməsi lazımdır ki, hər kəs öz-özünə hesabat verməlidir ki, mən bu mübarizəyə nə verdim, vəziyyətin dəyişməsi üçün nə etdim. Hakimiyyət müqavimət, xalqın etirazını görmürsə, təbii ki, eyni siyasəti davam etdirir və gedir. Odur ki, hər bir insan özünə hesabat verməlidir.