“Rusiya faktiki olaraq Ukraynanın suverenliyinə qəsd edib”
“Proseslər Rusiyadakı ukraynalıları hərəkətə gətirə bilər”
“Qərb dünyanın heç harasında radikal sağçıların hakimiyyətə gəlməsini arzulamır”
Yanukoviçin devrilməsindən sonra Rusiyanın gözlənilmədən hərəkətə keçməsi və bütün prqnozları alt-üst edərək Ukraynaya ordu yeritməsi bütün dünyada sözün həqiqi mənasında şok effekti yaradıb. Öz addımları ilə yalnız Ukraynanın hərbi qüdrətinə deyil, eləcə də beynəlxalq hüquq sisteminə meydan oxuyan Rusiya, kimin nə deməyindən asılı olmayaraq bu gün də lazımi məqamda zor dili ilə danışmağa qadir olduğunu sərgiləməkdədir.
Moderator.az xəbər verir ki, ADP sədri Sərdar Cəlaloğlu "Hürriyyət" qəzetinə müsahibəsində Rusiya-Ukrayna münasibətlərinin indiki durumunu, habelə Kremlin əzələ nümayişinin yarada biləcəyi fəsadları şərh edib.
- Sərdar bəy, Ukraynada baş verən prosesləri necə dəyərləndirirsiniz? Sizcə Rusiyanın Ukraynaya hərbi müdaxiləsi hansı sonuclara səbəb ola bilər?
- Ukrayna olayları Gürcüstan ssenarisini kopyalayır. Rusiya bu ssenarini bir müddət bundan öncə Gürcüstanda da reallaşdırmışdı. Eyniylə bu ssenari əsasında Rusiya Gürcüstanın iki vilayətini işğal və ilhaq elədi. Lakin buna baxmayaraq gürcü xalqı öz seçimini elədi və Qərbə inteqrasiya yönündə inkişafını davam etdirir. Bu gün Rusiya mövcud durumdan yarralanaraq Ukrayna xalqını Qərbə inteqrasiya istəyinə görə cəzalandırmaq istəyir. Amma bir şey unutmaq olmaz ki, Ukrayna Gürcüstan deyil. Ukrayna özünün potensialına, siyasi coğrafiyasına, digər kriteriyasına görə Gürcüstandan qat-qat güclü bir dövlətdir. Əgər Rusiya bu addımlarını davam etdirərsə, o zaman məlum olaylar post-sovet məkanında uzunmüddətli gərginliklərə gətirib çıxardacaq. Bildiyiniz kimi, Budapeşt razılaşmasına görə Ukraynanın suverenliyinə üç dövlət təminat verib. Bunlar ABŞ, Rusiya və Avropa Birliyidir. İndiki halda əgər Ukraynanın ərazi bütövlüyü və suverenliyinə bir problem yaranıbsa, mütləq ABŞ və Avropa Birliyi əks tərəf kimi çıxış etməlidir. Artıq NATO məsələyə reaksiya verib və bəyanatla çıxış edib. Ukraynada bu baxımdan proseslər Gürcüstandakı kimi getməyəcək. Çünki Gürcüstanla bağlı beynəlxalq öhdəlik yox idi. Lakin ABŞ və Avropanın Ukraynanın ərazi bütövlüyü və müstəqilliyi ilə bağlı öhdəliyi var. Əgər Rusiya öz üzərinə düşən öhdəliyi pozubsa, ABŞ və Avropa bu öhdəliyi pozmayacaq. Belə olan halda Rusiya ABŞ və Avropa ilə üzə-üzə gələ bilər ki, bu da ağır nəticələrə səbəb ola bilər.
- Baş verən proseslər Rusiya üçün hansı təhlükələr doğurur? Elə bir məqam yetişə bilərmi ki, Rusiyanın bu addımı öz əleyhinə işləsin?
- Hadisələrin Rusiyanın öz içərisinə sıçraması təhlükəsi var. Ukraynada da kifayət qədər radikal əhval-ruhiyyəli insanlar var. Onlar Rusiyanı cəzalandırmaq üçün eyni prosesi Rusiyanın öz daxilinə keçirə bilərlər. Bu isə Rusiya daxilində Yaxın Şərqdə baş verən olaylar kimi ağır və uzunmüddətli gərginliklərə səbəb ola bilər. Baş verənlər post-sovet məkanına da ciddi təsir göstərəcək. Bu təsir iki istiqanətdə ola bilər. Birincisi, Ukrayna hadisələrinin kopyalanması baş verə bilər. Yəni xalq kütlələri meydanlara çıxır, qarşıdurmalar, qanlı hadisələr olur və s. İkincisi isə dolayı təsirdir. Bu halda Rusiyanın geopolitik siyasəti dəyişilir, Ukraynadakı proseslərlə əlaqədar olaraq bu ölkənin siyasi təsiri azalır və s. Nəticədə, Qərbin mövqeyi güclənir, Qərbə inteqrasiya meyli artır. Insanlar küçələrə çıxmasalar belə, fərqli bir siyasət üçün zəmin yaranır. Ukrayna hadisələrindən istər iqtidar, istərsə də müxalifət ciddi dərs götürməlidir. Azərbaycanda proseslərin meydanlardan keçmədən, amma nəticə etibari ilə Gürcüstan və Ukraynadakı kimi inkişaf etdirilməsi vacibdir.
- Ukrayna olayları demokratiya uğrunda mübarizə baxımından hansı gerçəkləri ortaya çıxartdı?
- Ukrayna olaylarından əldə edilən qənaətlərdən ən önəmlisi budur ki, əgər xalq ardıcıl olaraq mübarizə aparsa və hansısa məqsədə çatmaq üçün davamlı səy göstərsə, heç kim onun qarşısnı ala bilməz. İstək və iradə ortaya qoyacağı halda xalq mütləq qələbə əldə edəcək. Baxın, əgər ayda bir dəfə Azərbaycanda insanları dinc aksiyaya, piketə dəvət etsəniz, insanlarda bir yorğunluq əmələ gələcək. Ukraynada isə 2-3 aydır ki, on minlərlə insan bunca soyuğa, şaxtaya rəğmən küçələrdən çəkilmədi. Onlar yağışda, qarda dayanıb öz haqlarını tələb etdilər. Haqqı, azadlığı belə alarlar. Azərbaycanda demokratikləşmə prosesi ilə bağlı daim müxalifət tənqid edilir. Iddia olunur ki, müxalifət bacarıqsızdır, səriştəsizdir və s. Lakin unutmayaq ki, Ukraynadakı proseslərin baş qəhrəmanı müxalifət deyil. Bu hadisələrin qəhrəmanı xalqdır. Hətta hökuməti belə bu gün meydanda xalq müəyyənləşdirir. Demokratiyanın baş qəhrəmanı xalq olur, müxalifət olmur. Müxalifət yalnız yeni haklimiyyəti təmsil edir və ya köhnə hakimiyyəti əvəz edən bir qüvvə kimi çıxış edir.
- Bu gün Qərbin Ukrayna ilə bağlı sərgilədiyi mövqe ilə bağlı düşüncələriniz nədən ibarətdir?
- Ukrayna olaylarında Qərbin tutduğu mövqe çox maraqlıdır. Avropa Birliyində Almaniyanın nümayəndəsi olan deputat bildirdi ki, biz Ukraynada sağ radikal qüvvələrin hakimiyyətdə olmasının qəti əleyhinəyik. Biz Ukraynada rus dilinin qadağan edilmsinin də qəti əleyhinəyik. Biz Ukraynadakı bütün qüvvələrin, o cümlədən hakimiyyətdəki qüvvələrin yeni hökumətdə təmsil olunmasının tərəfdarıyıq. Xatırladım ki, bu model yeni bir situasiya yaranacağı təqdirdə Azərbaycana da eyniylə bu şəkildə təklif olunacaq. Əgər belədirsə, o zaman radikal sağçılıq mövqeyindən çıxış etmək xalqın maraqlarına nə dərəcədə uyğundur? Bir halda ki, bu gün Qərb və dünya radikal sağçıları hakimiyyətə buraxmaq istəmir, radikal dəyişikliklər istəmir, hakimiyyətin həm köhnə, həm də yeni qüvvələrdən təşkil edilməsinin tərfdarıdır, o zaman Azərbaycan müxalifəti də bu resepti özü üçün mənimsəməlidir. Əslinə baxanda burada qeyri-adi bir şey yoxdur. Aılmaniyalı deputatın dedikləri demokratiyaya fazalı keçidin tələbləri ilə bağlıdır. Demokratiyaya fazalı keçid belə hesab edir ki, hakimiyyətləri yüzdəyüz dəyişmək olmaz. Yaxın Şərqdə olduğu kimi, hakimiyyətlərin yüzdəyüz dəyişilməsi həmin ölkələrə yaxşı heç nə vermir. Fazalı keçiddə köhnə və yeni hakimiyyətin elə bir koalisiyası yaradılır ki, köhnə hakimiyyətin apardığı siyasət dəyişilir və onun əvəzində yeni siyasətə köhnə hakimiyyətin müqaviməti olmur.
- Ukraynada proseslərin bundan sonrakı inkişafı necə görürsünüz?
- Bu dəqiqə hadisələr qeyri-müəyyən yöndə inkişaf edir. Rusiya Ukrayna sərhədlərinə qoşun yeridib. Qırıcıları havadadır. Krımda parlament bunasını tutublar. Bu, konstitusiyaya görə açıq-aşkat cinayət və terrordur. Əgər Qərb Ukraynaya ciddi dəstək versə və Ukrayna xalqı öz seçdiyi yolu davam etdirsə, təbii ki, bu, dünyada çox ciddi dəyişikliklər erasına gətirib çıxardacaq. Ukraynanın ardınca digər post-sovet dövlətlərində, habelə Ukraynaya bənzər rejimlərdə ciddi dəyişikliklər olacaq. Yox əgər bu qarşıdurmada Rusiya qalib gələcəksə, bu, terrorizmin, seperatizmin, işğalçılığın bu bölgədə geniş vüsət almasına gətirib çıxardacaq. Rusiyanın hərəkətləri beynəlxalq hüququn açıq-aşkar çeynənməsidir. Bu, Rusiyanın bir dövlət kimi öz üzərinə götürdüyü öhdəliklərdən boyun qaçırmasıdır. Rusiya dünənə qədər ABŞ və Avropa Birliyi ilə bir yerdə Ukraynanın suverenliyi il bağlı öz üzərinə təminat götürən bir ölkə idi, hansı ki, bu gün həmin suverenlik və ərazi bütövlüyünü təhdid edir. Bu, həm də beynəlxalq hüququn tərəfdaşı kimi Rusiya ilə bağlı ciddi şübhələr yaradır.
- Yanukoviçin gedişindən sonra Rusiyanın Ukraynaya hərbi müdaxiləsi ilə bağlı sualları cavablandıran politoloqların demək olar ki, hamısı belə bir ehtimalın reallıqdan uzaq olduğunu vurğulasa da, bu baş verdi. Sizcə hadisələrin gedişi Rusiya və Ukrayna arasında müharibəyə gətirib çıxarda bilərmi?
- Ukrayna kifayət ədər hərbi gücə malikdir. Ukrayna xalqı döyüşkən xalqdır. Sovet hökuməti vaxtında belə sovet ordusunun əsas, aparıcı gücləri ukraynanlılar idi. Bu gün Rusiyanın özündə də ukraynalıların çox böyük diasporu mövcuddur. Rusiya Ukrayna ərazisində savaşa başlamazdan öncə bütün bunları nəzərə almalıdır və unutmamalıdılr ki, belə bir savaş baş verərəsə, o zaman Rusiyanın daxilindəki ukraynalılar ona çox ciddi problemlər yaradacaqlar. Hələlik proseslər yenicə başlayıb və ola bilsin ki, Rusiyadakı ukraynalılar indiki məqamda buna reaksiya vermir, gözləmə mövqeyi tutublar. Lakin Rusiya tərəfindən Ukrayna xalqı və dövlətinə ciddi bir ziyan dəyəcəksə, Rusiyadakı ukraynalılar hərəkətə gəlməyə məcbur olacaq. Benderlər hələ uzun müddət sovet hökumətini təhdid edən çox ciddi qüvvələrdən biri idi. Onlar latış atıcılarına bərabər qüvvələr kimi SSRİ məkanında tanınırdı. Rusiyanın bugünkü hərəkətləri təhdid xarakteri daşıyır. Amma hadisələr Rusiyanın da nəzarətindən çıxa bilər. Ciddi özbaşınalıqlar, çoxlu sayda insan qanının axıdılmasına səbəb olan olaylar baş verə bilər. Bundan üçüncü qüvvələr də istifadə edə bilər. Bu isə həm Ukraynanın, həm də Rusiyanın maraqlarına zidd olacaq.
- Sizcə niyə Rusiya belə bir müdaxiləni Yanukoviçin müxalifət tərəfindən ciddi şəkildə sıxışdırıldığı günlərdə və ya qaçışından dərhal sonra deyil, məhz indi reallaşdırdı?
- Ümumiyyətlə, qeyd edim ki, hadisələrin indiki kimi təhlükəli məcrada inkişaf etməsinin səbəblərindən biri Yanukoviçin ölkədən getməsinə şəraitin yaradılmasıdır. Lenin inqilab vaxtı çarın xəstə oğlunu belə öldürmüşdü. Çünki Lenin yaxşı başa düşürdü ki, əgər hakimiyyətdə olan bir qüvvə xaricə qaçarsa, beynəlxalq güclər həmin qüvvədən istifadə edib ölkəyə təzyiq edəcəklər. Yanukoviç özünü legitim sayır və Rusiyadan kömək istəyir. Bu, hüquqi baxımdan Rusiyaya müəyyən əsas verir. Məsələn, Rusiya iddia edir ki, Ukraynanın prezidenti onları köməyə çağırır. Ukrayna müxalifətinin ən böyük səhvlərindən biri Yanukoviçin ölkədən getməsinə imkan vermək oldu. Yanukoviç Ukrayna ali məhkəmə orqanlarının qarşısına çıxarılmalı və etdiyi əməllərə görə cavab verməli idi. Bu addımı kim atıbsa, Ukraynaya ən böyük ziyanı o vurub.
Seymur Əliyev
