Son günlər dünya mediasının bir nömrəli mövzusuna çevrilən Krım böhranı və Rusiyanın imperialist xisləti Azərbaycan oxucusu üçün də prioritet olaraq qalır.
Moderator.az-ın mövzu ətrafındakı suallarını Ədalət Partiyasının sədr müavini, siyasi analitik Heydər Oğuz cavablandırır.
-Rusiyanın
Ukraynaya hərbi müdaxiləsi bir sıra dövlətlər tərəfindən sərt üslubla qınandı.
Maraqlıdır ki, bizdə isə bir çox siyasətçilər hadisələri əsasən susqunluqla izləyirlər.
Hakimiyyətin bu mövqeyini hardasa başa düşmək olar. Özgə vaxt Qərb dünyasının
himayəsinə sığınan müxalifətin susqunluğu isə başadüşülən deyil. Siz də müxalifət
partiyasının təmsilçisisiniz. Bu səssizliyi nə ilə izah edərdiniz?
-Öncəliklə
onu bildirim ki, Azərbaycanda monolit bir müxalif güc yoxdur. Müxtəlif
partiyalar var və onların hər birinin hər hansı hadisəylə bağlı özünəməxsus
görüşü mövcuddur. Mənim bütün müxalifət partiyaları adından danışmaq hüququm
olmadığı kimi onların mövqelərini şərh etmək niyyətim də yoxdur. Yalnız öz
partiyamızın adından danışa bilərəm. Ədalət Partiyası hər zaman bütün məsələlərə
hüquq prizmasından baxır , bunu istər
ölkədaxili məsələrdə, istərsə də beynəlxalq münasibətlərdə yeganə kriteriya
olaraq görür. Rusiyanın Ukraynaya hərbi müdaxiləsini də bu aspektdən qiymətləndirir,
hansısa bir ölkənin öz yaxın qonşusunun suverenliyinə, ərazi bütünlüyünə
müdaxiləsini təqdir etmir, münasibətlərin qarşılıqlı anlaşma yoluyla
nizamlanmasını arzulayırıq.
-Bəs,
indiyə qədər bu haqda fikirlərinizi niyə bəyan etməmisiniz?
-Siyasi
partiyalar öz fikirlərini mətbu orqanlarda, vətəndaşlarla görüşlərdə bəyan edərlər.
Sadəcə, hansısa hadisəyə bəyanat yazmaqla mövqe ortaya qoyulmur. Nə yazıq ki,
bugünkü Azərbaycan reallığı siyasi qurumlarının üzünə həm KİV-ləri, həm də
xalqla təmas imkanlarını bağlayıb. Biz də məcburuq ki, fikirlərimizi ya sosial
şəbəkələrdə, ya da sizin kimi mətbuat adamlarının suallarını cavablandırarkən
bildirək. Necə ki, hazırda mən də bu işlə məşğulam.
-Rusiyanın
belə aqressiv mövqe sərgiləyəcəyini gözləyirdinizmi? Sizcə, bu aqresiyanın səbəbi
nədir?
-Açığını
desəm, bir sıra beynəlxalq şərhçilərdən fərqli olaraq mən Rusiyanın Ukraynada
gedən proseslərə laqeyd qalacağını düşünmürdüm. Ona görə də hazırda yaşananlar
mənim üçün sürpriz də olmadı. Zənnimcə, Rusiyanın bu cür sərt davranışının bir
sıra səbəbləri var. Onların hər biri barədə danışsaq, uzun çəkər. Qısaca ifadə
etmək gərəkirsə, Rusiya Ukraynada baş verənləri öz milli təhlükəsizliyi üçün təhdid
olaraq görür və daha artıq zərər görmədən bunun qarşısını almağa çalışır. Söhbət
ondan gedir ki, Rusiyanın tarix boyu böyük dövlət olmaq strategiyası okeanlara
çıxmaqdan keçir. Dünyanın hardasa 6/1 hissəsinə sahib olmasına baxmayaraq rəsmi
Moskvanın bu sarıdan bəxti gətirməyib. Hazırda faktiki olaraq onun dənizaşırı
dövlət olmaq yolunda güvənə biləcəyi tək su hövzəsi Qaradənizdir. Istər
Gürcüstanda, istərsə Ukraynada baş verən hadisələrə Rusiyanın xeyli həssaslıqla
yanaşmasının başlıca səbəbi həmin ölkələrin məhz bu dənizin sahilində yerləşməsidir.
Rəsmi Moskva onları da itirsə, Qaradənizə çıxışı bağlanar və ya onun manevr
imkanları məhdudlaşar. Öz içinə qapanmış vəziyyətə düşdüyündən zəifləyər, dünya
hegemoniyasındakı çəkisini itirər. Digər tərəfdən Rusiyanın əlindəki ən böyük
strateji silahı qaz nəqlidir. O, faktiki olaraq neft hasilatı və ixracatını Qərb
ölkələrinə buraxmış və bütün qiddətini qaza yönəltmiş vəziyyətdədir. Qaz ixracatında
əsas pay isə Avropa dövlətlərinə satdığı mavi yanacağın öhdəsinə düşür və bu xətt Kırımdan keçir. Bu
qədər mühüm geostrateji məkanı əlindən çıxarmaq Rusiyaya baha başa gələr və
özünün həm ciddi iqtisadi potensialını və böyük dövlətlərə təzyiq imkanlarını əldən
çıxara bilər. Rusiyanın xüsusilə Kırımda nəzarəti öz əlinə almağa çalışması bu
mənada təsadüfi deyil.
-Hadisələr
zamanı facebookda yazdığınız statusda Kırım krizisinin əslində Rusiyanın öz
qüdrətindən başgicəllənməsi sonucunda yarandığını bildirmisiniz. Bu fikrinizə
daha açıq şəkildə aydınlıq gətirə bilərsinizmi?
-Tarixdən
bildiyimiz kimi Kırım Rusiyanın böyük qan bahasına işğal etdiyi bir ərazidir.
Orada yaşayan tatarları məğlubiyyətə uğratmaq Rusiya üçün asan başa gəlməyib. Hətta
17 əsrə qədər Rusiyanın özünü ciddi təhdid altında saxlayan Kırım xanları
Moskvaya qədər irəliləyəcək, oranı tutub yandıracaq qədər ciddi gücə sahib
olublar. Belə bir böyük gücü ram etmək, özünə birləşdirmək, tatarları oradan
sürgün etmək böyük bədəllər qarşılığında əldə olunub. Kırım uğrunda verilən bu
qanlı mübarizələrdən sonra Qaradənizə sahib olan Rusiya dünyanın ən böyük bir
neçə gücündən birinə çevrilib və bu gün də həmin statusunu qorumağa çalışır. Di
gəl ki, ən ağır çağlarında əldə etdiyi bu qədər mühüm bir coğrafiyanı Rusiya
özünün ən güclü zamanlarında itirdi. Daha doğrusu, onu öz əliylə Ukraynaya hədiyyə
etdi. Söhbət 1954-cü ildə Nikita Xruşşovun Kırımı Ukraynaya hədiyyə etməsindən
gedir. Ukraynanın Rusiya imperiyasının tərkibinə keçməsinin 300 illiyi münasibətilə
edilən bu hədiyyə cəmi 50-60 ildən sonra rəsmi Moskvanın baş ağrısına çevrildi.
İndi başgicəllənməsi sonucunda yaranan bu baş ağrısı necə bitəcək, bəlli deyil.
Haqqında danışdığınız statusda bu həqiqəti dilə gətirməyə çalışmışam.
-Sizcə,
bu proseslər necə qurtaracaq və bölgəmiz bu yaşananlardan necə təsirlənəcək?
-Bu
suala birmənalı cavab vermək mümkün deyil. Dünya siyasəti böyük bazarlıqların
yaşandığı məkandır. Hər şey Rusiyanın nə qədər israrından, ABŞ-ın və Qərb dövlətlərinin
öz maraqlarını hansı səviyyədə həyata keçirməyə çalışacağından asılıdır.
Mümkündür ki, Rusiyanın israrlı mövqedən çəkilməyəcəyini görən qarşı tərəflər
problemin çözümünü zamana yaymaqla vəziyyətdən çıxmağa çalışsınlar. Onlar hesab
edə bilərlər ki, onsuz da zaman Rusiyanın əleyhinə işləyir və gec-tez bu ölkə
daxili ziddiyyətlər nəticəsində zəif düşəcək və problem daha rahat formada öz həllini
tapacaq. O da mümkündür ki, iqtisadi embarqo,
müxtəlif beynəlxalq layihələrdən təcridetmə metoduna üstünlük verilsin.
Bütün hallarda Qərb dövlətlərinin əlinə silah götürüb Ukraynada savaşacağını təxmin
etmək yalnış olardı. Amma onların yaşananlara laqeyd qalacağını da gözləmək eyni
dərəcədə yalnışdır. Fikrimcə, diplomatik danışıqlarla münasibətlər tənzimlənəcək.
Bununla belə, Rusiya və Ukrayna arasında yaranan bu gərginlik qlobal platformada
müsbət dividentlər də gətirə bilər. Məsələn, ən böyük divident hazırda özünü
dünyanın ağası kimi görməyə çalışan ABŞ-ın öz qarşısında dirənən qüvvələri görməsiylə
daha ehtiyatlı siyasət yürütməyin vacibliyini anlamasıdır. Rusiya da artıq
avtoritar liderlərə güvənməyin işə yaramadığını başa düşəcək və ümid edirəm ki,
o öz ənənəvi siyasətini yenidən gözdən keçirəcək, ölkələr arasında daha sivil
münasibətlərə üstünlük vermək kursunu tutacaq. Bu mənada sözügedən qarşıdurmaların
bizim coğrafiyamıza müsbət təsirləri var. Üstəlik, post-sovet məkanlarında baş
verən bu proseslər istər-istəməz keçmiş müttəfiqlərin ictimai şüurunda müəyyən
dəyişikliklər yaradır. Ərəb dünyasından sonra zülmə qarşı dirənmənin post-sovet
məkanına sıçraması heç kimin bu aqibətdən sığortalanmadığını, əzazil idarəçilik
sisteminin mütləq bu cür nəticələr doğuracağını bir daha sübut edir və bu da
istər-istəməz digər avtoritar rejimlərin yumşalmasına səbəb olur.
Bütün
bunlarla yanaşı, Rusiyanın Ukraynada yaşayan soydaşlarını bəhanə edərək həmin
coğrafiyalara hərbi müdaxiləyə girişməsinin gətirəcəyi mənfi tendensiyalar da
mövcuddur. Onun istər Moldova, istər Gürcüstan, istərsə də Ukraynanın ərazilərini
bu cür bəhanələrlə işğal etməsi pis bir presedent yaradır və Azərbaycanın əzəli
torpaqlarından olan Qarabağı işğal etmiş ermənilərin arqumentini gücləndirir. Fikrimcə,
Azərbaycan hər dörd ölkənin milli maraqlarını təhdid edən bu tendensiyanın
qarşısını almaq və problemləri bərabər müzakirə etmək üçün GUAM-ın yenidən
aktiv fəaliyyətə başlaması təşəbbüsüylə çıxış etməli, bu çərçivədəki fəaliyyətini
artırmalıdır. Ümid edirəm ki, bu çərçivədə yürüdüləcək siayasət nəticəsində dünya
birliyinin Rusiyaya basqılarından biz də yararlana bilərik, həm də Ukrayna məsələsində
incə düşünülmüş diplomatik yolla öz mövqeyimizi ortaya qoyarıq.