Mühacirətdə olan polkovnik, Birinci Qarabağ savaşının cəfakeşlərindən olan İsa Sadıqov Moderator.az-ın Avropa bürosunun müxbirinə müsahibə verib. Qeyd edək ki, həmin müsahibə polkovnik haqqında dünən yayılmış məlumatdan-onun guya "Cövhər Dudadyev" batalyonunun qərargah rəisi təyin olunması xəbərindən 5 gün öncə alınıb.

-Cənab Polkovnik, söhbətimizə bəşəriyyətin ən dəhşətli faciələrindən olan Xocalı soyqırımıyla başlayaq.

-Xocalı faciəsi   tək fevralın 26-da anılmamalıdı. Mətbuatda bir dəfə yazmışdım. Amma yenə də elə ordan başlamaq istəyirəm.   
Bir dəfə azərbaycanlı uşaqlar üçün Azərbaycan məktəbinin açılışına dəvət olunmuşdum. Azərbaycandan göndərilən materialların arasında nə Xocalı faciəsi, nə də Qarabağ həqiqətlərini əks etdirən heç bir informasiyaya rast gəlmədim. Əvəzində bütün kitabların ilk səhifəsində Heydər Əliyevin şəkilləri vardı. Bu, bizim körpəliyimizin yadda qalan xatirələrini canlandırmaqdan başqa heç nəyə yaramırdı. Çünki o zamanlar da kitabların ilk səhifəsində partiya və xalqın dahi rəhbəri Vladimir Ulyanovun şəkli olardı. Hamı Leninin bizə təqdim olunan şəxsiyyətinə ilahi bir eşqlə pərəstiş edirdi. Lakin 80 ildən sonra onun əsl kimliyi ortaya çıxdı”¦
İldə bir dəfə, millətin guya xətri qalmasın havasıyla anılan Xocalı faciəsi hələ də Milli Məclis ”žsoyqırım“ qərarı verməyib. Bundan böyük xəyanət olarmı? Şübhəsiz ki, gün gələcək, tarixdə hər zaman olduğu kimi bizim ölkəmizin həqiqi qəhrəmanları, xalqımızın yaşadığı faciələr tədris kitablarının ana mövzusu olacaq. Onda bizim hamımız Xocalı faciəsinin başvermə səbəbləri barədə dolğun biliklər əldə edəcəyik. Bu gün əsas vəzifəmiz bax o gecikən, daha doğrusu məqsədli şəkildə ”žgecikdirilən“ ZAMANI bir an öncə qazanmaqdı. Dünyanın bir çox yerlərində ermənilər Xocalı faciəsi barədə materialları nümayiş etdirərək bunları ermənilərin faciəsi kimi təqdim edirlər. Biz isə neftdən gələn milyonlarla dünya çapında ”žheykəlqoyma“ birinciliyi qazanmaq uğrunda mübarizə aparırıq.

-Sizcə niyə mövcud hakimiyyət Xocalı soyqırımını rəsmi olaraq tanımaq istəmir?

-Xocalı hadisəsinin baş verdiyi ilkin dövrlərə, bu münaqişənin əvvəlinə qaytarmaq istəyirəm.
Almaniyada hərbi xidmətdən sonra mən Zaqafqaziya Hərbi Dairəsində, konkret olaraq, Gəncədə, o zaman Kirovabad adlandırılan şəhərdə xidmət etməli oldum.  Bu, 1984-cü il idi. Həmin il idi ki, Qazax, Ağstafa və Tovuz rayonlarına daxil olan 5 min hektar ərazi ermənilərə verildi. Bu rayonların əhalisinin sərt etirazına baxmayaraq, torpaqların ermənilərə verilməsi rəsmiləşdirildi. Nəticədə, ermənilərlə konflikt başlayanda biz o zamankı rəhbərlərin bu xəyanətkar əməllərinin əvəzini çox baha ödəməli olduq. Faktiki olaraq, münaqişə zonasının bütün strateji yüksəklikləri düşmənin əlində idi. Bu, həmin zamanlar idi ki, Heydər Əliyev Moskvada Siyasi Büronun üzvü idi”¦ Ermənilər Xocalı faciəsini Sumqayıt hadisələrinə cavab kimi də təqdim edirlər. Lakin ermənilərin Azərbaycan ərazilərini işğal etmələrinin Sumqayıt hadisələrindən çox-çox əvvəl başladığı faktdır. Ermənilər inadla, davamlı olaraq öz ərazilərini genişləndirmək üçün planlar qurublar və həm də yalnız Azərbaycanın deyil, Türkiyə və Gürcüstanın da torpaqlarına göz dikərək. Bizim rəhbərlərimizin cinayətkar sükutu və xəyanətləri onlara zaman-zaman bu planlarını həyata keçirməyə imkan verib.

-Ermənilər mənfur planlarını təkbaşına həyata keçirmirdilər axı”¦

-Bəli, keçmiş SSRI erməniləri məlum Qarabağ hadisələrindən 5 il əvvəldən silahlandırmağa başlamışdı.
 Stepanakertdə 1984-cü ildə yalnız bir hərbi hissənin dislokasiyası vardı, bu da kimya batalyonu idi. Amma hərbi hissədə şəxsi heyət yox idi. Konservasiya üçün orada dayanan bir neçə hərbi texnika vardı. 1958-ci ildə Gəncədə yerləşən 23-cü motoatıcı diviziyadan 366-cı məhdud tərkibli alay ayrılaraq Stepanakertdə yerləşdirildi. Hərbi hissənin bu yerdəyişməsinə 4-cü ordunun qərargah rəisi, general leytenant Aslanyan rəhbərlik edirdi. Tədricən bu alayın döyüş texnikası da zənginləşdirildi, ora tanklar, BMP-lər, artilleriya qurğuları verildi. Batalyonun ştatı da tam tərkibə qədər genişləndirildi. Guya məqsəd Əfqanıstana göndəriləcək mütəxəssisləri hazırlamaq idi. Səbəb kimi də göstərmişdilər ki, guya oranın yerli şəraiti mütəxəssisləri hazırlamaq üçün daha əlverişlidi. Hərçənd, bunun üçün ideal şərait Gəncədəki Seyfəli hərbi poliqonu idi. O vaxt da təəssüf ki, respublika rəhbərliyi bu prosesə nə müdaxilə, nə də heç bir etiraz etmədi. Beləliklə də münaqişənin başlandığı zamana qədər artıq ermənilərin nəzarətində tam təchiz edilmiş 366-cı alay vardı və bu hərbi hissə bütün konflikt boyu ermənilərin tərəfdə idi. Orada 160-dan artıq texnika - tanklar, BMP-lər, artilleriya qurğuları vardı. Köçəryanın guya onların əlində yalnız Azərbaycandan alınmış 9 tankın olduğu haqda fikirləri tamamilə yalandı.

-"Qarabağın ”žqara gündəliyi“nin ilk sətirləri Amerikada Raisa Qarbaçovun əliylə yazıldı" fikrinə münasibətiniz bilmək istəyirəm.

-Yadımdadı, belə söhbətlər yayılmışdı. Hələ bu münaqişə odlu qarşıdurmaya çevrilməmişdən əvvəl xəbərlər dolaşırdı ki, ermənilər Amerikada Qorbaçovla Dağlıq Qarabağ haqqında danışıblar. Hətta onun həyat yoldaşı Raisa Qorbaçovaya verilən hansısa çox bahalı hədiyyə haqqında da söhbətlər gedirdi.
Bir çox illər keçəndən sonra bu xəbərlərin həqiqətdən uzaq olmadığı özünü göstərməyə başladı. SSRI-nin siyasi rəhbərliyinin razılığı və köməkliyi sayəsində ermənilər Azərbaycan torpaqlarını ələ keçirmək üçün fəal əməliyyatlara başladılar. Bu vəziyyətdə faciənin qarşısını almaq mümkün deyildi.

 -Müstəqil Azərbaycanın ordu quruculuğundakı yanlışlıqlar sizcə səriştəsizlik, yoxsa xəyanət idi?

- 1986-cı ilin iyulunda mən Leninqradda hərbi akademiyaya daxil oldum. Lakin 80-ci illərin sonlarında hamıya məlum olan hadisələr başladı və mən 1991-ci ildə Tbilisiyə dönərək, baş zabit rütbəsilə xidmətə başladım. Bizim şöbə birbaşa Moskvaya tabe idi və biz Zaqafqaziya Hərbi Dairəsinə daxil olan bütün hərbi hissələrdə texnika və hərbi sursatın yerdəyişməsinə nəzarət edirdik. Buna görə də Hərbi Dairə ərazisində baş verənlərin hamısı haqqında məlumatımız olurdu. Belə bir faktı diqqətinizə çatdırım ki, 1991-ci ildə artıq silah-sursatın və hərbi texnikanın müəyyən edilmiş kvotaya uyğun olaraq, müttəfiq respublikaların yerində qurulmuş milli dövlətlərə verilməsi barədə qərar çıxarılmışdı. Amma tezliklə bəlli oldu ki, yerdə qalan artıq texnikanı və silah-sursatı bu ölkələrin ərazisindən çıxarmaq ağır xərclər hesabına başa gəlir və ya onları çıxararkən müqavimət yaranır. O zaman belə bir qərar çıxarıldı ki, hər bir dövlətin ərazisində olan bu hərbi vasitələr həmin dövlətlərə təslim edilsin. Mən də təhvil-təslim komissiyasının üzvü idim. Həmin vaxt milli dövlətlərin peşəkar kadrlarla bağlı problemləri vardı və üstəlik, Sovet ordusunun əksər ixtisaslı kadrları milli dövlətlərin yeni yaranmış ordularında qalıb xidmət etmək istəmirdilər.
Bu ərəfədə Azərbaycan hökuməti çox ciddi bir şansı əldən qaçıraraq, Azərbaycanda yerləşən 4-cü ordunun silah və hərbi texnikasına sahib olmaq iddiasını göstərmədi. Texnikanın bir hissəsi əldə edilsə də, onlardan istifadə edəcək mütəxəssislərin ölkədə qalması və milli kadrların hazırlanmasında o mütəxəssislərdən yararlanmaq işi təşkil edilmədi.
Ümumiyyətlə, Azərbaycanda milli ordunun yaradılmasına yerli hakimiyyət çox soyuq yanaşır, sanki kənardan hansısa göstəriş gözləyirdilər. Ermənistanda isə bunun əksinə, milli ordunun yaradılması işinə çox həssas və yüksək səviyyədə yanaşmağa başladılar.
Bu bir faktdır ki,Azərbaycan hökuməti ayağını sürüməklə məşğul olarkən, Ermənistan hələ 1991-ci ilin payızından başlayaraq hərbi hissələrin formalaşdırılması, ordu üçün kadr hazırlığı işini açıq-aşkar şəkildə aparırdı.
Onlar elə başa düşürdülər ki, qarşıya qoyduqları məqsədə çatmaq üçün yalnız Qarabağ ermənilərinin minimal imkanları kifayət etməyəcək və buna görə də Ermənistan ermənilərinin də səfərbərliyə alınması lazım gələcək. Ermənistan ərazisindəki bütün hərbi hissələr beləcə, yenidən təşkil edildi və 1991-ci ildə bu hərbi hissələr gözlənilən müharibəyə mümkün olan ən yaxın səviyyədə hazırlıq vəziyyətinə gətirildi.

-Qarabağ müharibəsində görünən tərəf Ermənistan olsa da, əsas gücün Rusiya olduğu o vaxt hamıya bəlli idi.

-Təbii ki. Erməni əsgərlərinə bütün təlimləri rus zabitləri keçirdi.Bu hazırlıq təkcə Ermənistan ərazisində getmirdi. Gürcüstan ərazisindəki 171 saylı diviziyanın təlim bazasına da erməni çağırışçılar hərbi xidmətə gətirilirdilər. Bu gəncləri rus zabitləri 4-6 aylıq təlim kurslarında hazırlayırdılar. Bu təlim kurslarını keçdikdən sonra şəxsi heyət artıq Ermənistan və ya Dağlıq Qarabağ ərazisindəki nizami ordunun tərkibinə qatılmaq üçün göndərilirdi.
Erməni gənclər Qarabağda vuruşmaq istəmirdi.
Diqqət yetirin, bu, 1992-ci il deyil, 1991-ci il - hələ Xocalı hadisəsi baş verməmişdən əvvəlki il idi. Yaxşı xatırlayıram, 1992-ci ilin əvvəllərində erməni gənclər başa düşəndə ki, onları Gürcüstanın təlim düşərgələrində Qarabağda döyüşmək üçün hazırlayırlar, artıq fərarilik tüğyan edirdi. Amma onları Ermənistan ərazisində tutub yenidən Gürcüstana gətirirdilər. Hərbi hissələrdə Ermənistandan olan nəzarətçilər təyin edilmişdi ki, fərariliyin qarşısını almaq mümkün olsun. Hazırlıq sürətlə və tam ciddiyyətlə gedirdi. Gənclərə silahların bütün növlərindən atəş açmaq, tank və artilleriya qurğularından istifadə etməyi öyrədirdilər.

-Bəs, həmin dövrdə Azərbaycanda nə baş verirdi?

- Heç nə. Kimsə etiraz edib deyə bilər ki, məsələn, Şıxovda batalyon vardı. Bəlkə də vardı, amma hərbi hissə və birləşmələr, mütəxəssislər yox idi. Biz bizi gözləyən o müdhiş hadisələrə, müharibəyə 80-ci illərdə Sovet ordusunun inşaat briqadalarında qulluq etmiş, silah-sursatdan anlayışları olmayan ”žkadrlarla“ gedirdik. Belə olan halda, Xocalı faciəsi kimi dəhşətli bir faciənin qarşısını almaq mümkün deyildi. Mən bunu azacıq da olsa, hərbi təcrübəsi olan biri kimi deyirəm.
Üstəlik hərəkətsizliyimizdən, astagəlliyimizdən məharətlə istifadə etdi düşmən.

-Bütün bunlar Xocalı faciəsinə gətirib çıxaran səbəblər idi. Indi isə konkret olaraq, Xocalı hadisəsinin ilə bağlı danışın lütfən.

-Müharibələr tarixindən bizə bu cür hadisələr, düşmənin bu cür vəhşilikləri haqda nələrsə bəllidir. Belə vəhşilikləri psixoloji üstünlüyü əldə etmək, düşməni mənəvi cəhətdən sındırmaq üçün törədirlər. Bu, çox vacib bir faktordur və bu faktor hansı tərəfdədirsə, həmin tərəfin qələbə qazanmaq, üstünlük əldə etmək imkanları daha artıq olur.
Doğrudur, müharibə edən hər bir tərəf özünə bu cür vəhşiliyi törətməyi rəva görməz, baxmayaraq ki, ermənilər bu cür hərəkətləri həmişə eləyiblər. Məsələn, 1915-18-ci illərdə Türkiyənin əli silah tutan bütün kişiləri müharibədə olanda ermənilər arxa cəbhədə bu vəhşilikləri törətmiş, qadınları və uşaqları diri-diri yandırmışdılar.
Bu münaqişənin lap başlanğıcında da onlar mənəvi-psixoloji üstünlük əldə etmək, azərbaycanlıların gözünü qorxutmaq üçün belə əzazil vəhşilikləri etmişdilər.
1991-ci ilin dekabrında Hərbi Dairənin Qərargahına 366-cı alayın rus zabitləri və onların ailə üzvlərindən məktub gəldi. Məktubda onlar şikayətlənirdilər ki, burada sutka boyu atışmalar gedir, millətlərarası savaş gerçəkləşməkdədir və belə bir şəraitdə onların burada qalması, xidməti davam etdirməsi mümkünsüzdür. Əgər ciddi tədbirlər görülməsə, onlar xidməti yerlərini buraxıb, öz vətənlərinə qayıtmalı olacaqlar.
Bu məktub Qərargahda müzakirəyə çıxarıldı, uzun sürən debatlardan sonra qərara alındı ki, ora bir komissiya göndərilsin. Komissiyaya sədrlik isə Hərbi Dairə komandirinin müavini, general-leytenant Ohanyana həvalə edildi. Bu komissiya 366-cı alayın yerləşdiyi ərazidə bir neçə həftə işlədi. Məhz bu komissiyanın fəaliyyətinin nəticəsi olaraq, Xocalıda həmin dəhşətli hadisələr baş verdi.

-Xocalıda qətliam törədənlərə külli miqdarda pul verildiyi də deyilirdi.

Bəli, məhz 366-cı alay erməni hərbi birləşmələri ilə birlikdə Xocalının dinc sakinlərini qanına qəltan elədi. Onlar cəzasız qalacaqlarına əmin olduqları və Azərbaycan rəhbərliyinin fəaliyyətsizliyi aşkar göründüyü üçün bu qəddar əməliyyatı həyata keçirdilər. Bu qanlı olaylara qərar verən ermənilər eyni zamanda, ona da əmin idilər ki, erməni lobbisi və diasporası onların bu vəhşiliklərini bütün dünyada fərqli şəkildə təqdim etməyi bacaracaq.
1992-ci ilin mart ayında 366-cı alayın hərbi qulluqçularını vertolyotla Gürcüstandakı Hərbi Təlim Mərkəzinə gətirdilər. Mən onların bir qrupu ilə görüşə bildim. Aralarında bir zamanlar eyni hərbi hissədə qulluq etdiyim adamlar da vardı. Mən hər şey haqqında soruşub çox şeyi aydınlaşdıra bildim. Məlum oldu ki, az qala, bütün BMP-lərin sürücüləri və mexanikləri Orta Asiya mənşəli adamlardır. Bəli, bu, belə idi. Mənim yaşadığım ağrıları təsvir etməyiniz mümkün deyil. Mən öz millətimi öldürən insanlarla söhbət edir, onlarla nəyi isə aydınlaşdırmağa çalışırdım. Ən dəhşətlisi isə onlar mənim millətimə ermənilərdən qat-qat yaxın olan insanlar idi”¦
Bu əməliyyata görə onlara çoxlu pullar verilmişdi. Zabit şərəfini, əsgər ləyaqətini itirən bu adamlar həmin pulları əşya çantalarına doldurub özlərilə hərləyirdilər. Bu hadisə məni sarsıtdı”¦

-Və milli mənsubiyyətini dərk edən biri olaraq sizə ehtiyacı olan millətin harayına yetməyə qərar verdiniz”¦

-Bəli, yaşadıqlarım, duyduqlarım dünyagörüşümü, millətimə, onun tarixinə, dəyərlərinə, mövcudluğuna duyduğum sevgi məni tamamilə başqa bir adama çevirdi. Tam qətiyyətlə öz millətimə xidmət etmək qərarı verdim və bir daha mənim millətimlə bu sayaq rəftar olunmasının qarşısını ala bilmək üçün Vətənə yollandım.
1992-ci ilin payızında mən artıq Qazaxdakı hərbi hissələrdən birinin komandiri idim. Hərdən burada erməni nümayəndə heyətlərilə görüş, danışıqlar keçirilirdi və mən də orada iştirak etməli olurdum. Bir dəfə Xocalıdan qaçqın düşmüş orta yaşlı bir adam mənim yanıma gəldi və öz ailə üzvləri haqqında nəsə öyrənməyi xahiş etdi. O, çox da yaşlı deyildi, amma saç-saqqalı tamamilə ağarmış və dərd belini bükmüşdü. Onun qızı və 3 nəvəsi orada yox olmuşdu. O, hətta ya Gürcüstan, ya da Rusiya üzərindən Ermənistana keçərək ailəsi haqqında bir şeylər öyrənməyə də cəhd etmişdi, amma heç nə alınmamışdı. Nəhayət, Qazaxdakı tanışının evində qalaraq, mənim ona bir xəbər verəcəyimi gözləməyə qərar vermişdi. Mən ona söz verdim ki, nəsə bir şey öyrənməyə çalışaram və növbəti görüşdə Ermənistan Daxili Işlər Nazirliyinin yüksək rütbəli bir zabitindən bu adamlar haqqında bir xəbər öyrənməsini xahiş etdim. Bir sonrakı görüşdə isə o, məni və Qazax polisinin rəisi Isaxan Aşurovu bir kənara çəkərək bildirdi ki, həmin uşaqlar və onların anası diri-diri yandırılanların siyahısında olub. Bu adama inanmamaq üçün əlimdə heç bir əsasım yox idi. Amma xəbər məni elə bir vəziyyətə saldı ki, mən görüşün sonunu gözləmədən oranı tərk etdim və hərbi hissəyə qayıtdım. Baxmayaraq ki, özümü ələ almalı idim, amma bacarmadım. Eyni zamanda, dərk etdim ki, bu xəbəri həmin ailənin başçısına çatdıra bilməyəcəyəm. Köməkçimə dedim ki, kişini birtəhər yola versin, görüşün baş tutmadığını desin və s. Amma adam israr eləyib ki, komandir gəlsin, onun gözlərinə baxım və gedim. Nəhayət, məcbur olub onu qəbul etdim. Kişi gözlərimə baxdı, kövrələrək dedi: “Komandir, səndən xahiş edirəm, mənə doğrusunu söylə, mənim balalarıma nə olub? Ən pis xəbərə də hazıram və söz verirəm ki, ən pis xəbəri də təmkinlə qarşılayacağam”. Mən özümü ələ alıb həqiqəti ona dedim. O, sanki şoka düşdü, amma özünü toparlayıb ayağa qalxdı və mənə sarıldı. Qəhər qarışıq pıçıltı ilə dedi: “Sizə qurban olum, komandir, elə eləyin ki, onlar bir daha heç kimin balasını yandıra bilməsinlər...”. Bu adamın surəti heç zaman gözlərimin önündən getmədi və bütün fəaliyyətim boyu öz xidməti borcumu namusla, şərəflə yerinə yetirməyə çalışdım. Adı Əli və ya Əbdül olan o Xocalı qaçqınının faciəsini öz faciəm olaraq yaşadım. Bu, çox dəhşətli faciə idi və onu yaşamamaq mümkün deyildi.

-Almaniyada səfərdə olan Nazim İbrahimova Xocalı faciəsi ilə bağlı silsilə tədbirlər keçirilməsi üçün müraciət edəndə ”žBu məsələ aktual deyil artıq“ cavabını verib. Dövlət məmurunun  milli faciəmizin ”žaktuallıq formatı“ sizə nə deyir?

-Bu millət bu faciəni yaşayıb, amma toxtamağı da bacarıb. Bir onu bilirəm ki, Milləti fəlakətlərə soxub, onun bədbəxtliyi üzərində öz xanimanını yaratmaq  ləyaqətsizlikdi.