“Bu ölkədə Allah qorxusu yoxdur”
Rusiyanın Krıma müdaxiləsi və Ukraynaya yönəlik təhdid xarakterli çağırışlar Şərqi Avropada hərbi-siyasi durumun əhəmiyyətli dərəcədə gərginləşməsinə səbəb olub. Çağdaş dünyanın sürətlə modernləşməyə, mənəvi-texniki inkişafa, demokratiyaya üz tutduğu bir zamanda Kremlin hələ də orta əsrlər dövrünə xas davranış sərgiləməsi bəzi siyasilər və elm xadimləri tərəfindən əməli, habelə düşüncə etibari ilə geriyə doğru atılan addım kimi dəyərləndirilməkdədir. Moderator.az olaraq əməkdar elm xadimi, professor Şahlar Əsgərovla söhbətimizdə Rusiyanın məlum addımları və bunu arxasındakı düşüncə tərzinə aydınlıq gətirməyə çalışdıq.
- - Şahlar müəllim, Şərqi Avropanın abı-havası dumanlıdır. Mövcud gərginlik bütün dünyada ciddi narahatlıqla müşahidə edilməkdədir. Sizcə bu qarşıdurma hansı sonluqla yekunlaşacaq?
- - Əlbəttə, məlum gərginliklə bağlı narahatçılıq var. Əvvəla, on illərlə birgə tarix yaşamışıq. İkincisi də, bizim həm Rusiyada, həm Ukraynada minlərlə, milionlarla soydaşlarımız yaşayır. Ancaq mətbuatda Rusiya ”“Ukrayna qarşıdurmasından daha çox, Rusiya- Qərb qarşıdurması var.
Bu gün artıq hər kəsə məlumdur ki, dünyada gedən proseslərin əsas subyekti Qərb, obyekti isə Şərdir. Rusiya isə düşüncə tərzinə görə Şərq ölkəsidir.
- - Qərb və Şərq düşüncəsində fərqlilik əsasən nədən ibarətdir?
- - Bu suala cavabı “Qərbin inkişafının paradiqması” məqaləmdə geniş analiz edilmişdir. İnternetdə var. Qısaca aşagıdakıları qeyd edə bilərəm.
Torpağa və insana münasibətdə Şərq və Qərb düşüncə tərzində böyük fərq var. Belə ki, özünüqoruma instinktinin tələbinə görə, istənilən canlının, o cümlədən də insanın əsas məqsədi fiziki yaşamasını təmin etməkdir. İnsanın yaşaması üçün iki əsas potensial var: torpaq və insanın özü. Torpağın həm üstü, həm də altı insanların yaşaması, işləməsinə xidmət edir. Tarixən belə olmuşdur ki, qərblilərlə müqayisədə, Şərq xalqları münbit və yeraltı sərvətlərlə daha zəngin torpaqlarda məskunlaşmışlar. Bu fiziki fərq tarixin sonrakı gedişinə mühüm təsir göstərmiş və Şərqlə Qərb arasında mövcud fərqi yaratmışdır.
- - Qərb düşüncəsini necə xarakterizə edərdiniz?
- - Qərb xalqlarının məskunlaşdığı torpaqların potensialı onlara layiqincə yaşatmağa kifayət etmədiyindən, bu xalqlar son yüzillər ərzində davamlı işğalçılıq və müstəmləkəçilik siyasəti aparmış və yaşamanı asanlaşdırmaq üçün tərəqqiyə meyilli olmuş, müxtəlif texniki alət və vasitələri icad etmişlər. Alimin, ixtiraçının sadə vətəndaşdan (misal üçün, əsgərdən) fərqini, başqa sözlə əqli gücün fiziki gücdən qat-qat üstünlüyünü vaxtında dəyərləndirmiş və insanın böyük potensiala malik olduğunu dərk edilmişlər. Demək, Qərb düşüncəsinə görə torpaqdan əlavə, insanın yaşaması üçün lazım olan digər əsas potensial insanın özüdür. Özünü qoruma instinktinin təsiri altında, həm də sövq-təbii olaraq, qərblilər bir-birinin qədrini bilir, milli birlik nümayiş edirlər. Toplum, fərdin yaşamasına, fərd isə toplumun güclü olmasına qayğı göstərir. Qərb cəmiyyətləri özlərinin bu günü və sabahı haqqında daim düşünürlər. Kasıb təbiət qərbliləri həm də mübariz etmişdir. Qərb insanı problemdən qorxmur, onun üzərinə getməyi (misal üçün, əllərində kinokamera okeanın dərinliyində akulanı izləməkdən çəkinmirlər) bacarır və siyasi cəhətdən aktiv olur. Bir neçə yüz ildir ki, Qərbdə dövlət quruculuğu o istiqamətdə inkişaf edir ki, həm toplum, həm də fərd güclü olsun. Bu səbəbdən insan haqları və azadlıqları yüksələn xətt boyunca inkişaf etdirilir. Qərbin inkişafının paradiqması, insan oğluna varolmanın potensialı kimi baxmasıdır. Bu sırada torpaq onların düşüncəsində ikinci yerdə durur.
- - Qərbin inkişafının paradiqmasını yaxşı anlatdınız. Bəs Şərqdə vəziyyət necədir?
- - Şərqdə yaşamanın əsas potensialı torpaq və onun altındakı sərvət sayılır. Hər kəs fərd olaraq yaşaya bildiyindən, birinin digərinin köməyinə ehtiyacı azdır. Şərqdə problemin yanından keçməyə üstünlük verir. Şərq cəmiyyətləri özlərinin sabahı haqqında yox, bu günü haqqında daha çox düşünərlər və bu səbəbdən siyasi cəhətdən az aktiv olurlar. Milli birliyin dəyəri layiqincə dərk olunmur. Şərqdə insan haqları və azadlıqları prioritet deyildir, çünki, insan varolmanın potensialı sayılmır. Onu güllələmək də olar, dar ağacından asmaq da. Toplumun yaşaması insandan yox, yer altı sərvətdən asılıdır. Bu səbəbdən də mütərəqqi bəşəri dəyərlərə biganədir. Qəddar cəza və edam növləri, bir çox Şərq ölkələrində bu gün də mövcuddur və bir neçə insanın ölümünün tolumun yaşamasına təsir etmədiyi düşüncəsi üstünlük təşkil edir.
Şərq düşüncəsində var olmanın potensialı Qərbdən fərqlidir: əvvəlcə TORPAQ, sonra insan.
- - Bu deyilənlər əsasında Rusiyanı Qərb, yoxsa Şərq ölkəsi hesab etmək daha doğrudur?
- - Əvvəla, onu qeyd edim ki, yuxarıda deyildiyi kimi, Rusiya tipik xristian (daha doğrusu ateist) Şərq ölkəsi olaraq varolmanın potensialı kimi torpağa üstünlük verir. Mənəviyyat normalarına fikir verilmir, Allah qorxusu yoxdur. Qarabağ problemində də haqqın yox, ermənilərin tərəfindədir. Krıma qoşun yeridir. İkincisi, XXI əsrdə torpaq uğrunda tarana getmək, geriqalma əlamətidir. Bu fikir ermənilərə də aiddir. Diqqət yetirsəniz, münaqişə ətrafında Qərbin dilində bir mülayimlik, Şərqin dilində isə bir qaba güc (termin Kondoliza Rays məxsusdur) hiss olunur.
- - Rusiyanı Şərq ölkəsi adlandırırsınız. Bu tezisi necə isbat edərsiniz?
- - İstənilən ölkənin inkişaf səviyyəsini dörd qlobal parametrlə müəyyən etmək olar. Birinci parametr, adam başına düşən ümumdaxili məhsuldur. Bu iqtisadi parametr BMT ”“nin məlumatına görə (2010 il) Rusiya üçün təqribən 16 000 ABŞ dolları səviyyəsindədir və Qərb dövlətlərindən 2-3 dəfə azdır. İkinci parametr, İnsan Potensialının İnkişaf İndeksidir. Bu mədəni meyar Rusiya üçün 0,719 ”“dur. Qərb dövlətləri üçün bu göstərici xeyli yüksəkdir və 0,850 ”“dən böyükdür. Ücüncü meyar, adambaşına istehlak olunan enerjidir. Bu parametr Rusiyada 7200 kvatt /saat-dır. Bu parametr orta Qərb dövlətlərinin göstəricisi səviyyəsindədir. Dördüncü parametr, idarəetmə indeksidir. Bu parametrə görə Rusiya Qərb dövlətlərindən çox geridə qalır. O qədər geridə qalır ki, sanki, Rusiya SSRİ-nin varisi deyil. Göründüyü kimi bugünkü Rusiyanın malik olduğu qlobal parametrlərə Şərq ölkələri malikdirlər. Bu isə düşüncənin nəticəsidir, çünki əlində olan beynində olandır.
- - SSRİ zamanındakı idarəetmə ilə bugünkü Rusiyanın idarəetməsi arasındakı fərq bu qədərmi böyükdür?
- - Çox böyükdür. İdarəetmədə zəruri amillərdən biri düzgün kadr seçimidir. SSRİ-də kadr seçimi 1945-1964 illərdə bəşər tarixinə bir nümünə olmuşdur. Müharibədə iştirak edən, yaralanan, üstəlik kommunist olanların dövlətə, hökümətə, partiyaya sədaqətinə şübhə ola bilməzdi. Sovet dövləti ölkənin idarə olunmasında bu müharibə testi keçən insanlardan istifadə edərək böyük uğurlar qazandı. Bu insanların hər birinin fəaliyyətində ümumi mənafe şəxsi mənafedən çox yüksəkdə dururdu. Dövləti qanı ilə qoruyan insanlar, pula boyun əyməyib, ancaq dövlətə işləyirdilər. 1964 -cü ildən sonra müharibə iştirakçılarının sayı tükəndikcə, SSRİ ”“də idarəetməyə yavaş-yavaş “al gülüm və ver gülüm” metodu ilə məmur seçildi. Çünki dövlətə, vətənə sədəqəti lakmus kağızı kimi təyin edən “müharibə testi” olmadığından qohumluq, yerliçilik, iqtisadi maraqla məmur seçimində əsas rol oynadı və nəticə də hər kəsə məlumdur. Hətta partiya bileti al-ver predmetinə çevrildi.
Bu yerdə Məhəmməd Peyğəmbərin cənab Əliyə belə bir məsləhəti yada düşür: “Islami qəbul edənlərin sayı artsa da ənsarilərin (din uğrunda savaşlarda Peyğəmbərin ilk silahdaşları) sayı artmayacaqdır. Onların qayğısına qalın”. Anoloji olaraq, H.Əliyev də YAP yaradanları “qızıl fond” adlandıraraq eyni fikri söyləmişdi.
- - Bu prosesin sonun necə təsəvvür edirsiniz?
- - Tez-tez işlətdiyim bir fikri təkrar etmək istəyirəm: “İnsanlar ardıcıl düzgün qərarlar qəbul etməklə şəxsiyyətə, dövlətlər ardıcıl düzgün qərar qəbul etməklə güclü dövlətə çevrilirlər”. Rusiyanın son yüz illik tarixinə diqqət yetirsək, nə qədər böyük səhv qərarlar içərisindən keçdiyini görərik: çarın devrilməsi, inqilabın qələbəsi, Sovetlərin yıxılması və s. Bu proseslər öz təsirini göstərməkdədir. İndiki zamanda növbəti səhv etmək ağır nəticələrə gətirə bilər. Mən Rusiyanın səhv qərarlar qəbul etməsini arzu etmirəm, ən azı ona görə ki milyonlarla azərbaycanlı orada yaşayır və yaradırlar. Güclə torpaq tutmaq dövrün ruhuna uygun deyil.
- - Demək,“Kalaşnikov avtomatını yaradan mühəndis, yoxsa Çeçenstan” dilemması qarşısında üstünlük mühəndis seçiminə verməlidir?
- - Əlbətdə, üstünlük insana verilməlidir, torpağa yox.
