İqtisadçı ekspert, millət vəkili Vahid Əhmədov Moderator.az-a eksklüziv müsahibə verib, onu təqdim edirik:
-Vahid müəllim, dünya Krım böhranından çözüm axtarmaqda aciz qalıb. Hətta süper güc və hər şeyə qadir hesab edilən ABŞ-ın prezidenti də etiraf etdi ki, Rusiyanın təcavüzünə qarşı nəsə etməkdə tərəddüd edirlər...
- Ümumiyyətlə, İkinci Dünya Müharibəsindən sonra yaradılmış təhlükəsizlik sisteminin artıq yenilənməsi zərurəti yaranıb. Eyni zamanda bütün beynəlxalq qurumlarda mövcud olan veto hüququ bu qurumların işini tormozlayıb. Krım böhranı da bir daha bunları təsdiq etdi. Ona görə də beynəlxalq təşkilatların nizamnaməsinə bir daha baxmaq lazım gələcək. Ümumiyyətlə, “veto hüququ” anlayışından imtina etmək lazımdır. Yəni bu tormozlayıcı və ya məhdudlaşdırıcı hüquq əslində faydadan çox zərər vurur və beynəlxalq münaqişələrin həllində tormozlayıcı faktor kimi özünü göstərir.
-Artıq dünyada da fikirlər haçalanıb ki, bir tərəf Rusiyanın Qərbin sanksiyaları qarşısında diz çökəcəyini iddia etdiyi halda, digər tərəf bunun əksini söyləyir. Sizin qənaətiniz necədir?
-Ukraynada yaşananlar qısa zamanda baş verən məsələ deyil. Bu prosesə xeyli öncədən hazırlıq görüldüyü şəksizdir. Ukraynanın Avropaya inteqrasiya məsələsi vəziyyəti birdən-birə gərginləşdirdi və nəticədə Rusiya yaranmış fürsəti fövtə verməyəək öz niyyətlərini gerçəkləşdirdi. Sanksiyalara gəldikdə isə unutmaq olmaz ki, qadağaların tətbiqi yalnız bir tərəfə deyil, hər iki tərəfə ciddi ziyan vurur. Rusiya ildə Avropaya 150 milyard kub metr qaz verir. Barak Obama iki gün öncəki sammitdə bəyan elədi ki, həmin qazı Amerika öz rezervlərindən istifadə etməklə Avropaya çatdırmağa hazırdır. Amma bunun üçün də müəyyən vaxt lazım olacaq. Bu gün buna başlanılsa ola bilər ki, 2015-ci ilin ortalarına bunu gerçəkləşdirmək mümkün olsun. Yəni bunun üçün iri infrastruktur layihəsi icra edilməli və tranzit məsələləri, həmin qazın hansı formada nəqli və çatdırlması bir günün içərisində həllini tapacaq məsələ deyil. Mən də bu qənaətdəyəm ki, sanksiyaların Rusiyaya çox ciddi təsirləri ola bilər. Digər tərəfdən, məncə Krım böhranı hələ xeyli davam edəcək və belə demək mümkünsə, bu xəmir hələ çox su aparacaq. Rusiya yalnız birinci mərhələnin qalibi kimi qürrələnə bilər. Amma mən bunu həlledici qalibiyyət adlandırmazdım və bir müddət sonra vəziyyətin Rusiyanın əleyhinə cərəyan edəcəyini gözləmək olar. Burada beynəlxalq şərtlər də Rusiyanın lehinə deyil. Vaxtilə Ukraynanın nüvə arsenalından imtinası zamanı Rusiya ABŞ-la birgə beynəlxalq öhdəlik götürüb ki, bu dövlətin ərazi bütövlüyünün qarantıdır.
-Avropa Birliyi açıqca bəyan edib ki, bu sanksiyaların tətbiqi mayın 25-də Ukraynada keçiriləcək prezident seçkilərinin necə keçiriləcəyindən asılı olacaq. Yəni Avropa standartlarına uyğun seçkilər keçirilməsə Avropa İttifaqı və ABŞ Ukraynanı taleyin ümidinə və ya Rusiyanın caynağına buraxacaq...
-Mən də o fikirdəyəm ki, Qərbin tərəddüdlərinin müəyyən qismi də məhz bununla bağlıdır. Qərb hələ Ukraynada kimin legitim hakimiyyət formalaşdıracağını yəqinləşdirməyib və bu ölkənin siyasi palitrasının rəngarəngliyi, müxalifətin vahid və güclü liderinin olmaması məsələni bir qədər qəlizləşdirib. Mən ordakı proseləri izləyirəm. Açığı, mənim özüm üçün də qaranlıqdır ki, Yanukoviçdən sonra Ukraynanı hansı prezident Qərbə inteqrasiyaya doğru aparacaq.
-Timoşenkonun şanslarını necə qiymətləndirirsiniz?
-Onun şanslarını çox yüksək qiymətləndirmirəm. Mən xalqın daha çox rəğbətini qazanmış milyarder namizəd var, onun şanslarını yüksək qiymətləndirirəm. Qərb də elə namizədə dəstək verəcək ki, o Rusiya təzyiqi qarşısında duruş gətirə bilsin və Ukraynanı bu böhrandan çıxarmaq iqtidarında olsun. Qərb hələ Rusiya qarşı hansı sanksiya mexanizmlərini işə salmaq məsələsində qəti qərara gələ bilməyib. Hələ bilinmir ki, bu qadağaların əhatə dairəsi necə olacaq. Özünüz də gördünüz ki, ilkin mərhələdə bir neçə oliqarxın aktivlərini dondurdular. Hətta həmin sanksiyalardan sonra Matviyenko Putinlə söhbətində bildirdi ki, maliyyə amnistiyası verilməlidir, bununla da Qərbin sanksiyalarının təsirini azaltmaq mümkün olar. Yəni artıq Rusiyada da anlayırlar ki, bu sanksiyalar təsirsiz ötüşməyəcək və indidən önləyici tədbirlərə əl atmağa başlayıblar. Digər tərəfdən, Qərb sonda anlayacaq ki, Rusiya da nəhəng dövlətdir və onun da maraqlarını nəzərə almaq lazımdır. Ona görə də Amerikanın və Avropanın bu məsələdə çox dərinə gedəcəyini və gərginlik yaradılacağını düşünmürəm. Çünki Avropanın özündə də maliyyə böhranı davam edir və bu sanksiyalar Avropanın özünün də yenidən sıxıntılarla üz-üzə qoya bilər. Qərb mayın 25-dəki seçkilərdən sonra Ukraynanı öz ailəsinin bir üzvü etməyə çalışacaq və beləliklə onsuz da sərhədlərini Rusiyaya yaxınlaşadırmağa nail olacaq
-Bu gün ən aktual məsələlərdən biri də Qərb-Rusiya qarşıdurmasında Azərbaycanın qazanacağı və ya itirəcəkləridir. Azərbaycan bu münaqişədən itkisiz qurtula bilərmi?
-Mən bir daha qeyd etmək istəyirəm ki, İlham Əliyevin rəhbərliyi altında aparılan siyasət çox düzgündür və Azərbaycanın dövlət maraqlarının qorunmasına xidmət edir. Biz Rusiya ilə qonşu dövlətik. Rusiya ilə çox irihəcmli iqtisadi əlaqələrimiz var. Rusiyada milyonlarla soydaşımız yaşayır, işləyir və Azərbaycandakı ailə üzvlərinə xeyli vəsait göndərirlər. Ancaq təbii ki, həm prezident İlham Əliyev, həm də bizlər belə heab edirik ki, Azərbaycanın əsas strateji xətti Qərbə inteqrasiyadır və Azərbaycan öz müstəqilliyini elan edəndən bu proses müəyyən tərəddülərlə də olsa aparılır. Şəxsən mən də bir parlament üzvü olaraq bu siyasəti dəstəkləyirəm və Azərbaycanın siyasi-iqtisadi gələcəyini Avropaya intqrasiyada görürəm. Amma bu heç də o demək deyil ki, biz Rusiyadan birdəfəlik üz döndərməliyik. Unutmaq olmaz ki, dünya siyasi təlatümlər içərisindədir və biz 9 milyonluq kiçik bir dövlətik. Bununla yanaşı bizim Qarabağ kimi bir dərdimiz var və hamı da bilir ki, bu problemin açarı Rusiyadadır. Rusiya bu açarı verməsə problem həll olunan deyil. Ona görə də Qərbə intqrasiya xəttinə sadiq qalsaq belə heç bir halda Rusiyanı qıcıqlandırmamalıyıq. Yadınızdadırsa prezident də etiraf etdi ki, Azərbaycan qazının ixracı məsələsində çox ciddi problemlər yaşanmışdı və Rusiya açıq şəkildə iradə ortaya qoymuşdu ki, Azərbaycanın bütün qazını alsın. Amma İlham Əliyev çox böyük ustalıqla onların bu istəklərini, arzularını gözlərində qoysa da eyni zamanda elə bir marşrut seçilməsinə nail oldu ki, Rusiyanın maraqlarına zərbə vurulmasın. Yəni o ölkələrin ərazisi nəzərdə tutuldu ki, həmin ölkəyə Rusiya qazı çatmamış olsun.
-Keçmiş həmkarınız, Sizin kimi baş nazirin birinci müavini işləmiş Abbas Abbasov bu günlərdə bir maraqlı müsahibə verərək Azərbaycan hökumətini qınayıb ki, Ermənistanın nazirləri qoltuğunda portfel Moskvanı su yoluna döndərdikləri halda bizimkilər Rusiya ilə əlaqələrə o qədər də önəm vermirlər. Doğrudanmı ikitərəfli münasibətlərin inkişafı üçün bizim nazirlər də qoltuqlarında qırmızı rəngli portfel Moskvaya ayaq döyməlidirlər?
-Axı indi Sovet İttifaqı deyil ki. Biz artıq müstəqil dövlətik və dövlət başçımız da müstəqil siyasət aparır. Bu da çoxlarını qane etmir. Unutmaq olmaz ki, Rusiyanın imperiya ambisiyaları qalmaqdadır. Moskvada da bir çoxları belə hesab edir ki, əgər MDB varsa digər müstəqil ölkə rəhbərləri və nazirləri də gedib onlara baş əyməlidir. Bizim Rusiya ilə siyasi, iqtisadi, mədəni-humanitar əlaqələrimiz yüksək səviyyədədir. Nazirlərimiz də vaxtaşırı Moskvaya gedirlər, eyni zamanda ikitərəfli münasibətlərin bir çox aspektləri də ortada, vilayətlər səviyyəsində də əlaqlər qurulur. Bu yaxınlarda Volqoqradın qubernatoru Bakıya gəldi və prezident İlham Əliyevin də qəbulunda oldu. Amma biz müstəil dövlətik və müstəqil maraqlarımız var. Biz niyə iki gündən bir Moskvaya qaçmalıyıq ki? Biz SSRİ-də deyilik ki. MDB isə faktiki olaraq bir məşvərət klubudur. Bu qurumsa bizə göstərişlər və tapşırıqlar verə bilməz.
-Sizin zaman-zaman Milli Məclisdə bankların anormal kredit siyasətindən narahatçılığınızı ifadə etməniz deyəsən nəticə vermədi. Hətta bu günlərdə İqtisadi Siyasət Komitəsinin sədri Ziyad Səmədzadə də bankları öz xərclərini qəsdən süni yolla şişirtdiklərindən gileyləndi. Görünən odur ki, hamı bankların fəaliyyətindən narazıdır, amma tədbir görən yoxdur...
-Mən bu barədə parlamentdə də, mətbuatda da mütəmadi olaraq danışmışam. Deyə bilmərəm ki, Mərkəzi Bankın İdarə Heyyəti qabiliyyətsizdir. Mən Elman Rüstəmovu və onun müavinlərinin də hamısını yaxşı tanıyıram. Çox savadlı və makroiqtisadi siyasəti, bazar iqtisadiyyatının incəliklərini bilən insanlardı. Fikir verdinizsə, 2008-ci ildə dünya iqtisadi böhrandan lərzəyə gələndə onların başda Samir Şərifov olmaqla Maliyyə Nazirliyi ilə birlikdə apardığı siyasət nəticəsində Azərbaycanda ciddi təlatümlə üzləşmədik. Yəni nə manat dəyərdən düşdü, nə infilyasiya yüksəldi. Amma bütün bunlarla yanaşı 3-4 ildir ki, biz bankların yürütdüyü anormal siyasəti qınayırıq, amma narahatçılığımızı nəzərə alan yoxdur. Artıq qaytarılmayan kreditlərin həcmi bir milyard manatı ötüb. Qaytarılmayan bu kreditlər Azərbaycanın maliyyə bazarı üçün bir bəladır və çox ciddi problem yarada bilər. Amma kimsə bu kreditlərin qaytarılmamasının səbəblərini təhlil etmək istəmir sanki. Bunun əsas səbəbi bank faizlərinin olduqca yüksək olmasıdır. Bu gün banklardakı faizlər 23-33 faiz arasındadır. Sual olunur, nəyə görə Azərbaycanın 50 milyarda yaxın ehtiyatı olduğu halda banklar belə yüksək faizlər verir? Sual vermək lazımdır ki, əgər sən əmanətləri 10 faizlə qəbul edirsənsə niyə onu 30 faizlə camaata verirsən? Qoy lap sənin 5-6 faizlik xərclərin olsun, daha bu qədər də olmaz ki. İkincisi də mən Azərbaycanda bu qədər bankın olmasının da tərəfdarı deyiləm. Bu günə ölkədə 46 bank var. Gəlin açıq danışaq, hər nazirin də özünün bankı var. Onlar da həmin banklar vasitəsilə istənilən əməliyyatları həyata keçirərək vergidən yayınma hallarına rəvac verirlər. Mərkəzi Bank qərar qəbul etmişdi ki, bankların nizamnamə kapitalı 50 milyon manat həcmində olmalıdı. Amma bu qərarın qüvvəyə minməsinə imkan vermədilər və müddəti 2015-ci ilin yanvarın 1-dək təxirə saldılar. Bunu da düzgün hesab etmirəm, bankların sayının azalmasından qorxmaq lazım deyildi.
-Bayaq söhbətimizin əvvəlində Rusiyanın anti sanksiya tədbirlərindən danışanda Matviyenkodan misal gətirdiniz ki, o Putinə maliyyə amnistiyasının tətbiqini təklif edib. Bir müddət öncə Bakıda keçirilən 3-cü Vergi Forumunda da nazir Fazil Məmmədov maliyyə amnistiyası veriləcəyiylə bağlı açıqlamada bulundu. Deyilənlər gerçəkləşsə iqtisadiyyatımız nə əldə edər?
-Etiraf edək ki, Azərbaycanda da kifayət qədər imkanlı adamlar var ki, vəsaitlərinin əksəriyyətini ölkədən kənarda saxlayırlar. Bu vəsaitləri biz niyə Azərbaycanda saxlamayaq? Mən də düşünürəm ki, maliyyə amnistiyasına ehtiyac var. Amma bunu elə etmək lazımdır ki, yenə bir qrup insan yaranmış fürsətdən istifadə edərək ölkədəki hər şeyi əlinə götürsün, kiçik və orta sahibkarlara heç nə çatmasın.
-Martın 31-ə sayılı günlər qalıb. Quba məzarlığındakı sümüklərin aqibəti barədə cəmiyyətdə birmənalı fikir yoxdur. Bəzi iddialara görə memorial kompleks tikilsə də vəıziyyət o qədər də ürəkaçan deyil.
-31 mart Azərbaycanda soyqırım günü kimi qeyd olunur. 2007-ci ildə Qubada çox böyük məzarlıq tapıldı və ordakı sümüklərin erməni vəhşiliyinin qurbanı olan minlərlə soydaşımıza məxsus olduğu sübuta yetiriləndən sonra cənab prezident həmin məkanı ziyarət etdi və orada böyük bir kompleksin tikintisinə göstəriş verdi. Həmin kompleksin birinci hissəsi keçən il istifadəyə verildi, cənab prezident də gəlib açılışda iştirak elədi. Mən də dedim ki, cənab prezident, elə etmək lazımdır ki, sümüklər olan yer ciddi qorunsun və olduğu kimi saxlanılsın. Onda cənab prezident göstəriş verdi ki, layihənin ikinci hissəsi hazırlanıb həyata keçirilsin. Artıq orda da tikintiyə başlanılıb. Yəqin ki, bu ilin axırında orada da tamamlanma işləri aparılacaq və o memorial kompleks dünya durduqca erməni vandalizmini əyani şəkildə sübut etməyə imkan verəcək.
