Rusiya-Ukrayna münaqişəsi ilə əlaqədar yaranmış Rusiya-Qərb qarşıdurması kulminasiya həddinə çatib. Məhz bu gərgin günlərdə mərhum Polşa prezidenti Lex Kaçınskinin 2010-cu ildə Smolensk aeroportu səmasında təyyarə qəzasındakı faciəli ölümü yenidən aktuallıq kəsb edir.
İctimai Tədqiqatlar Mərkəzinin rəhbəri, müstəqil tədqiqatçı İlqar Altay bu məsələ ilə əlaqədar xüsusi araşdırmalar aparıb. 2011-2012-ci illərdə Varşava, Moskva və Smolensk şəhərlərində olmuş, aidiyyətli şəxslər və mütəxəssislərlə görüşüb, təyyarənin enəcəyi hərbi aerodromu və hadisə yerini müayinə edib, faciədə Rusiya rəhbərliyini ittiham edib. Moderator.az olaraq oxucularımıza tədqiqatçının bir sıra KİV-də dərc olinmuş səfər gündəliyindən bir epizodu təqdim edirik.
Lex Kaçinski faciəsi. Cəhənnəmə eniş
22 dekabr 2011. Səhər saat 10.00. Bakıdan Moskvaya uçuram. Hesablamışam ki, həmin gün Moskvadan 300 km aralıdakı Smolensk şəhərinə çatım. Sabah, 23-ü Smolenskin «Severnıy» hərbi aerodromunda olum, Polşanın mərhum prezidenti Lex Kaçinskinin təyyarə qəzası yerinə baxış keçirim, çalışım, aerodromun rəhbər və mütəxəssisləri ilə görüşüm. Sonra, 24-ü isə, Moskvaya qayıdıb ümummüxalifət mitinqini müşahidə edim. Həftənin 1-ci günü 26-ı isə həmin təyyarə qəzası ilə bağlə Moskvada yerləşən BAK(Beynəlxalq Aviasiya Komitəsi)-də olum, araşdırmanı orada davam etdirim.
23 dekabr 2011. Smolensk, «Severnıy» aeroportu. Könə, qızıl ulduzlu darvazası və girişinin görüntüsündən hiss olunur ki, vaxtilə hərbi obyekt olub. Bilirdim ki, işləmir. Məni gətirən maşındakı tanışlara gözləməyi xahiş edib, ehtiyatla NKM(nəzarət-keçid məntəqəsi)-nə yaxınlaşıram. Düşünürəm, özümü necə təqdim edim, nə deyim ki, içəri buraxsınlar. Qapıdan girəndə görürəm ki, heç kim yoxdur, nəzarətçi otağının pəncərə şüşəsi sınıb, özü də boşdur. İçəri əraziyə keçirəm, yiyəsizlikdir, qəlbən rahatam. Qar basmış yolun sol tərəfi hərbçilər üçün tikilmiş evlər, sağ tərəfi daş yarıuçuq hasar və hasarın o tərəfində sökülmüş hərbi maşınlar.
Yolla düzünə irəliləyirəm. Qarşıda iki alman ovçarka iti görünür. Birisi boza çalır, axsaqdır. Axsaq hərəkətdədir, mən yeridikcə böyür-başımda hərlənir. Axsamayan qara rəngli isə, dayanıb mənə baxır və sonra, o da bizə qoşulub arxamca irəliləyir. Yolun sonu aerodrom ərazisinin başlanğıcı ilə qurtarır. Hündür olmayan hasar, əyri şlanqbaum, ondan solda keçid məhəccəri və ondan da sonra postament üstündə köhnə qırıcı təyyarənin maketi. İçəri sahəyə keçirəm. İtlər daha məni müşaiyət etməyib geri dönürlər.
Ərazinin sağ tərəfində köhnə, iri, sökülmüş təyyarələr sıra ilə düzülüb. Heç kəs yoxdur. Fotoşəkillər çəkirəm. Qarşıda solda qar altında uçuş xətti. Uçuş xəttinə yaxın sağ tərəfdə daxmaya oxşayan uçuq, köhnə dispetçer binası. Aerodromun qarşı tərəfdəki kənarı boyu meşələr. Yadıma Şəmkirdə yerləşən bizim hərbi aerodrom düşdü. Ora da Sovet qoşunları gedəndən sonra beləcə dağılmışdı. Bir xeyli müşahidə aparıb ərazidən çıxarkən, uzaqdan uçuş xəttini qardan təmizləyən hərbi maşın gördüm. Anladım ki, hərdən də olsa, bura hərbi təyyarə enir...
Bir şeyə təəccüb qalmışam ki, Polşa kimi tutarlı bir ölkənin prezident təyyarəsini bu xaraba yerə necə endirmək istəyirmişlər? Özü də dövlətin bütün rəhbər elitası ilə dolu böyük bir təyyarəni. Hansı texnika, hansı naviqasiya, idarəetmə avadanlıqları ilə? Hansı aviadispetçerlər və uçuşu idarə və qəbul etmə heyəti ilə? Bura yalnız gündüz vaxtı, aydın hava şəraitində bəzi hərbi təyyarələr enə bilər. Sonra öyrəndim ki, onlar da ki, çevik döyüş və ya təlim təyyarələridir. Onlar lap, yeri gəlsə, torpaq yerə, əkin sahəsinə də enə bilərlər.
Rusiya dövlət rəhbərləri bunu bilərək, necə razılıq veriblər bu enişə? Bəs, Polşa başbilənləri, aidiyyətli rəhbərlər öz prezedint-ali hərbi komandanlarını necə göndəriblər bu xarabaya? Belə çıxır ki, 40-cı ildə güllələnmiş minlərlə Polşa zabitinin Katın faciəsini yad etməyə gedən prezident həyat yoldaşı və ətrafı ilə birlikdə yeni bir Katın faciəsinə göndərilibmiş. Və yaxud, gətirilibmiş?!
Bir təhər, soruşa-soruşa iki nəfər içkili zabit tapıb söhbət etdim. Xeyli sual verdim, onun da xeylisini cavablandıra bilmədilər. Giley etdilər ki, həmin aviaqəzadan sonra prezident Medvedyev çıxış edib söz verdi ki, buranın yerində yeni müasir hava limanı tikiləcək. Amma əksinə, ondan sonra bura tam baxımsız qaldı və bu günə düşdü. Maşınla qar yolu ilə gedib 1 km aralıda meşədə qəza baş vermiş yerə baxdıq. Qəza vaxtı zədələnmiş ağaclar, qarın altından təyyarənin dəmir-metal qalıqları görünür. Tədqiqatım üçün lazım olan məlumat və faktlar az deyil.
Bu yerlərlə tanışam. Vaxtilə buradan cəmisi 200 km aralı qonşu Kaluqa vilayətində eyni təbiəti olan rayonlarda ekspert işləmişəm. Çox riskli, ölümün ucuz başa gəldiyi yerlərdir. Əksər hadisələr və hətta adi hadisələr belə, ölümlə nəticələnirdi və çoxlu meyid ekspertiza-müayinəsindən bezirdik. Dünyanın, ölümü doğumunu xeyli qədər üstələyən nadir məkanıdır.
Tarixən də belə olub, çox müharibələr, qanlar, ölümlər görüb bu yerlər. O vaxt hərdən yığışıb, Uqra çayı kənarındakı meşələrə gedərdik, uxa (balıq şorbası) bişirməyə. Torpağı azca qurdalayırdın, altından müharibədən qalan silah, güllə, mərmi qalıqları, dəbilqə, metal düymə, insan sümükləri çıxırdı. Monqolların, Napoleonun, Hitlerin, elə rusların özünün də nə qədər qoşununu udub bu torpaqlar. Qalmışdı bir Polşa prezidenti, onu da uddu! Görəsən bu gün bu sərt, rəhimsiz Rusiya çöllərində nə qədər azərbaycanlılarımız, gənclərimiz əldən gedir. Bunun hesabatını aparan varmı?