Lütfi Zadənin məsləkdaşı, dünya şöhrətli zəka sahibi Rafiq Əliyevə böyük məhəbbət və ehtiramla
Səttar Bəhlulzadənin rənglərin arxasınca baş alıb gedən məntiqsizliyində bir məntiq vardı.
«Mənim anam» tablosu.
1972 ”“ 1973-cü illərdə çəkilib.
Tablonun sol tərəfində, orta planda iki sərv ağacı
var. Sərvin biri sərt küləkdən əlilmiş kimi sağa, digər sola sərt şəkildə meyllənib.
Rəsamın bu əsərin üzərində işlədiyinin bir neçə
dəfə şahidi olmuşam.
Növbəti emalatxana ziyarətimdə kətilin üstünə çıxıb
tablonu işləyən Səttar mənə dedi ki, çayı qızıdır, düşüm çaylıyaq.
Elektrik plitəsində qəhvədandakı çayı qızdırdım.
Qara meşin sumkasından əncir mürəbbəsi çıxardıb süfrəyə qoydum...
Ayaqsız, söykənəcəksiz, sınıq-sılxaq divan oturacağının
üstündə bardaş qurub iştahla çay içirdi. Çayı içə-içə başı ilə molbertdəki yarımçıq
işə işarə edib mənə sual verdi:
”“ Necədir?
İstədim deyəm ki «əladır», özü verdiyi suala cavab
gözləməyib dedi:
”“ Anam Azərbaycandı, Azərbaycan da anam.
Hələ mən çay dəstgahını hazırlayanacan hərdən tabloya
baxmışdım və gözüm sərvlərin əyriliyini tutmuşdu. Təəccüblənmişdim. Buna görə də
fikirləşmədən dedim:
”“ Ay dədə, niyə bu sərvlərin hərəsi bir tərəfə əyilib.
Elə şey olmur axı”¦
”“ Alə, sən nə köntöy sual verdin, alə... Qoşa rəqs
edən qızları görmüsən?
”“ Belə də”¦
”“ Bəs görməmisən ki, onlar qarşı-qarşıya durunda
rəqs edə-edə arxaya əyilirlər”¦ Heç olmasa Füzulidən, Vaqifdən sərvi boylu gözəllərin
vəsfini yadına sal...
Bu hadisənin üstündən 43 il keçib.
Düşünürəm: o vaxt mənə görünən məntiqsizlikdə Səttarın
fəlsəfi-psixoloji duyğularının məntiqindən şirə çəkən qeyri-səlist məntiqi vardı.
Bu qeyri-səlist məntiq rəssamın iç dünaysına işıq
saçan rənglər poeziyası idi...
Bu qeyri-səlist məntiq Azərbaycana, onun təbiətinə
aşiqliyin idrak işığı idi...
Bu qeyri-səlist məntiq Səttarla tanrı arasında mənim
görə bilmədiyim ilahi ünsiyyət idi...
* * *
«Qoca ağac» tablosu.
1965-ci ildə çəkilib.
Abşerona xas olan ağac...
Bu ağac həm xar tutdur, həm əncirdir, həm də qarağacdır...
Səttarın çoxsaylı Məcnun, Füzuli qrafiklərini, etüdlərini,
tablolarını xatırlayaq...
Xatırlayıb qyeri-səlist məntiqdə məntiq axtaraq...
Axtarsaq, Səttar ruhu ilə düşünsək, Səttar qəlbinidən
duyğumuza işıq düşsə bir həqiqəti anlayıb dərk edəcəyik.
Dərk edəcəyik ki, bu tabloda Bəhlulzadə ilə Füzuli
baş-başa veriblər...
Onlar Azərbaycan torpağının əbədiyyət ağaclarıdır...
Əlvan rəngli çiçəklərin ətri... xəfif ləpəli suların
duruluğu... kökü açıqda olan, pərişan saçaqları yer süpürən ağaca nəğmə pıçıldayır...
Tablonu baş-ayaq çevirib tərsinə baxsaq, əllərini
yana açan azman varlıq görəcəyik.
Bu, Səttarın özüdür.
Səttarın fırçası idrakın məntiqi və emosiyanın qeyri-səlist
məntiqi ilə rənglər simfoniyası yaradırdı...
* * *
«DədəgünəşÂ» tablosu.
1970-ci ildə çəkilib.
Səmadan baxılanda Dədəgünəş adlanan məkan Şamaxının
başının tacı kimi görünür.
Səlist məntiq: Dədəgünəşin dörd bir yanına fırlanıb
baxsan belə mənzərə görməyəcəksən.
Təkcə buludlardan yaxasız köynək geyinmiş Dədəgünəş
zirvəsindən başqa...
Qeyri-səlist məntiq: Günəş Dədəgünəşə çox yaxındır.
Sanki o da bu ulu məkanı ziyarətə gəlib...
Günəşin Şirvan torpağına bəxş etdiyi füsunkar gözəlliyi
Səttarın fırçası bir kətanda toplayaraq çələng hörüb. Burada bütün rənglər var və
həmin rənglərin, onların çalarlarının (hətta qara rəngin də) ruhunda Günəş istiliyi,
Günəş nuru, Günəş ecazkarlığı duyulur.
Səttarın fikirləşmədiyi, ancaq emosiya yağışından
şirələnən ruhunun «gözündə» Günəş bütün sonsuzluğun başlanğıcı, torpaq isə Günəş
başlanğıcının sonsuzluğa yol alan əbədiyyət nəğməsidir...
* * *
Səttar Bəhlulzadənin qrafik janrda, müxtəlif illərdə
işlənmiş onlarla Füzuli və Məcnun portreti var. Şairin portretlərinin aşağısında
«Füzuli», aşiqin portretlərinin imza yerində «Məcnun» yazılıb.
Səlist məntiqlə biz də həmin əsərləri təqdim olunan
kimi qavramağa çalışırıq.
Səttarı yaxından tanıyanlar bilirdilər ki, du rəng
nəğməkarının qyeri-səlist məntiqində Füzuli Məcnunun eşq qüdsiyyətinin filosofu,
Məcnun isə Füzulinin idrak işığının səhralarda həqiqət axtaran aşiqidir.
Qeyri-səlist məntiqlə tabloların adlarındakı «Füzuli»
və «Məcnun» sözlərinin yerini dəyişsək həmin əsərləri tamam yeni idrak işığında
görəcəyik...
Qeyri-səlist məntiq işığında onu da görəcəyik ki,
şair Füzuli ilə aşiq Məcnunun arasında hər ikisinin boynua sarılan Səttar sevgisinin
həqiqəti var...
* * *
«Laza kəndinin şəlaləri» tablosu.
1965-ci ildə çəkilib.
Bu adda kənd, dağ, şəlalə Qəbələdə də var, Qusarda
da.
Görənlər şəlalələrin hüsnünə heyran olur, mat qalırlar.
Şəlalənin dilimizdə uçan su anlamı da var.
Səlis məntiq: Şəlalə yuxarıdan aşağı tökülür.
Və yaxud zirvədən ətəyə uçur.
«Laza kəndinin
şəlaləri» tablosunu bir anlığa divardan tərsinə asaq. Assaq qyeri-səlist rəssam
məntiqinin möcüzəli səlistliyini və bu səlistliyin cazibəsini görəcəyik...
Rəssamın qeyri-səlist məntiqində su göydən
yerə, yerdən də göylərə yağır, hər iki məkana şəlalə kimi axır...
İlham Əzizoğlu
