“”¦ dünyanın üzərini qalın, qara buludlar örtmüşdü. Dünyada insanlığın ən möhtac olduğu şey, mənəvi dinclik və sakitlik, arayış və əmniyyət yox olmuş kimi idi. Dünyanın xeyli yeri qanlı boğuşmalara səhnə olurdu.” (Osman Kəskioğlu. Xatəmül-Ənbiya) Hər səhər yuxudan oyanar-oyanmaz barmağımızı bir düyməyə sıxmaqla gözümüz önündə açılan panoram”¦Halbuki bu cümlənin əvvəlindən bir söz birləşməsini götürmüşdük: “Altıncı əsrdə (miladi)”¦” Heç elə bil əsrlər arasında 1500 il zaman fərqi yoxmuş. Sanki həyat heç zaman öz qızıl dövrünü yaşamayıb. Lakin əlimizdə tutduğumuz “Quran”, könlümüzdən xəbərsiz qalsaq da, dilimizdəki zikr ”“ “Əşhədü ən la ilahə illəllah, əşhədü ənnə Muhəmmədən rəsulallah”, bunu demir. İslamla zülmətin yaxasını yırtıb, işığa çıxıb həyat”¦ Amma yenə uşaqlara, qadınlara rəhm olunmursa, həyat geyib küfr libasını, demək. “Zatən bildiğimiz kimi, “küfür” kelimesi, Arapçada “örtü” demektir. Böyle olunca “kafir”, hakkı ve hakikatı, cehaleti sebebi ile örten, gizleyen kimse demektir.” (S.Ahmet Arvasi) Nədən, niyə geydi yenə həyat küfr libasını? Bir az əvvəl söyləmədikmi ”“ “könlümüzdən xəbərsiz qalsaq da”¦”, bax elə bu səbəbdən, hər gün, hər an etdiyimiz kimi, adi bir vərdiş kimi, dilimizdəki zikri anlamadığımız üçün. Özü də deyir Yaradan: “Ağıl sahiblərindən başqa digər şəxslər öyüd almazlar. (Ali İmran, 7) Kitabı “oxuduğumuz” zaman oxuduğumuzu zənn edirik. Ayələrdən olmayan mənaları çıxarmaq zillətinə düşdük. Halbuki anlamağın yolunu da Kitab özü göstərir: “Ayələrin bir qismi möhkəmatdır. Mənası aydın, hökmü bəlli bu ayələr kitabın anasıdır. Və bəzi ayələr mütəsabihatdır (bir-birinə bənzəyən). Lakin qəlblərində bidətə meyl edənlər fitnə salamaq və olmayan təfsirlər etməyə meyl etdikləri üçün mütəsabihata tabe olurlar. Halbuki Allahdan başqa onun təfsirini bilən yoxdur.( Ali İmran/7) Bir-birinin üzərində üstünlük qazanmaq Adəm nəslindən qaldı. Buna görə də hətta “Quran” üzərindən daha ağıllı görünmək cəhdi ilə azdı nəfsimiz. Quranı Allahın qarşısında oxuyurmuş kimi oxuyan neçə alim var, görəsən, yer üzündə? Bir gecə boyunca “Quranı” “”¦iyyeke nəabudu” ya kimi oxumağı çatdıran alim qaldımı yer üzündə?.. Qalmış olsaydı, qala bilməzdi, yəqin ki, din və məzhəb savaşları meydanında ya şəhid olardı bütün dinlər və məzhəblər adına, ya da yenə şəhid olardı hıçqırıqlar içində bu ayəni oxuyaraq ölənə qədər: “Dedilər: Yəhudi və ya nəsrani olun ki, doğru yola girəsiniz. De ki: “Biz İbrahimin küfrdən, şirkdən uzaq və təmiz olan dinindəyik və o, müşrik deyildi.” (Bəqərə/135) Deyin ki: “Biz Allaha, bizə nazil olan İbrahimə, İsmailə, İshaqa, Yaqub və nəvələrinə nazil olana Musa və İsaya göndərilənə və başqa peyğəmbərlərə Rəblərindən göndərilənlərə iman gətirmişik, onlardan heç birini başqasından ayırd etmərik və hamımız Allahın qarşısında təslim olmuşuq” /Bəqərə, 6/ İslam, müslim və təslim sözlərinin içində eyni bir çəyirdək ”“ sülh yerləşmirmi?! “Öncəki kitabları təsdiq edən bu kitab” (Ali İmran/3) özü də kitab əhlindən onun təsdiqini istəmirmi: “ Əgər sizin inandığınıza onlar da inansalar, doğru yolu tutmuşlar; ancaq üz çevirdilərsə, səninlə ziddiyyətdədirlər, onların qarşısında Allah sənə kifayətdir. Çünki o, eşidən və biləndir.” (Ali İmran/37) Məgər onlar da yer üzünə əbədi səlamət ”“ sülh üçün nazil olan kitab əhli deyillərmi?! Bu danılmaz həqiəqti dana biləcək bir kitab əhli yoxdursa, onda nəyin mübarizəsidir gedir yer üzündə? Bu, din savaşıdır ki, dünyanı iki qütbə ayırdı. Halbuki Kitab Sahibi dönə-dönə deyir: “De ki: “Şərq və Qərb Allahındır və Allah istədiyi kimsəni doğru yola hidayət edir.” (Bəqərə/42) Bir də bir qütbdə məzhəb savaşları”¦ Burada vəziyyət daha acınacaqlıdır, “Quran”ın möhkəmatı da, mütəsabihatı da unudulub, bizdən öncə gələnlərdən kimin haqlı olduğu davası ilə dini zülmə çevirir. Halbuki ağıl sahibləri üçün “Quran”da buna da açıq ayə vardır. “Artıq onlar gəlib keçmiş işlərdəndir. Onların qazandıqları onlarınki, sizin də qazandığınız sizinkidir. Sizdən onların elədikləri barədə soruşmayacaqlar. (Bəqərə/141) Amma insan nə az öyüd alır. Halbuki bütün sualların cavabı elə bu Kitabın içindədir: “Biz insanlara kitab göndərdik ki, onda hər şeyi elmə əsaslanaraq təfsil verdik. O, iman gətirən bir cəmiyyət üçün hidayət və rəhmət mayasıdır.”(Əraf/52) Əgər hidayət olunmuşlardan deyilsək, günahı artıq kənarda deyil, özümüzdə aramalıyıq. Demək ki, təfsir olunan elmə yiyə çıxmamışıq. “Halbuki bu ilahi kitab aləmlər üçün zikrdən başqa bir şey deyildir.” (Qələm/52)