Bu Sarkisdir, hamının yaxşı tanıdığı həmin erməni dığası. Əslində mənim onunla daha bir işim qalmayıb. Qanmayıb, bir vaxtlar gəlib oturub Kəlbəcərdə, indi də yığışıb öz ölkəsinə gedir. Cəhənnəmə getsin! Günahları varsa, Allah böyükdür, öz cəzasını çəkəcək mütləq. Amma bu saqqal basmış Sarkisə bir balaca diqqət etsəniz onu siz də yaxşı tanıyacaqsınız. 

Sarkisin hardasa 55 yaşı olar. Yəni hələ çox qocalmayıb. Bilirsiniz, erməninin qocası necə olur. Hələ qadınlarını demirəm. Sarkis əslən Ermənistanın Kəlbəcərlə həmsərhəd kəndlərindəndir. Ötən əsrin 90-cı illərində köçüb buraya. O vaxtlar əsgərlikdən təzə gəlmişdi. Ailəsi geniş, evləri də balaca idi. Bir babat iş axtarırdı. Həmin dövr vəziyyət hər yerdə pis idi. Sovet hökuməti dağılmış, iş-güc də yox idi. Düzdür, dədə-babadan kartof əkər, çaxır çəkərdilər. Amma dolanışıq çox çətin idi. Eşidəndə ki, həmkəndliləri hər gün Qarabağdan maşın-maşın yağma daşıyır, gətirib satırlar, o da bir gün maşına oturub Kəlbəcərə üz tutdu. Sən demə var-dövlət burdaymış. Erməni yaraqlıları tərəfindən 10 saat içində Kəlbəcərdən çıxması üçün vaxt qoyulmuş azərbaycanlılar evlərində nə vardısa hamısını qoyub getmişdilər. 

Həmin dövrlər Sarkis demək olar ki, hər gün Kəlbəcərin, Laçının, Qubadlının boşalmış kəndlərinə gedir, əlinə düşəni sökür, sahibsiz qalmış mal-qaranı sürüb gətirirdi. Amma bir gün fikirləşdi ki, bəlkə elə gedib orada yaşasın. Nəyinə lazım, burda ev tiksin, su çəksin. Qarabağda villa kimi evlər qalmışdı. Hansını istəyirsən, get, qal. Xalı-xalçası da içində, hazır, döşəməli. Beləcə, Sarkis qonşudakı göygöz Haykanuşla evlənib Kəlbəcərdəki evlərin birinə yerləşdi. 

Kəlbəcər onlara düşərli oldu. Geniş ərazilərdə mal-qara saxlayır, yaxşı pul qazanırdılar. Tezliklə Sarkis özünə bir yük maşını da aldı. Burda hər şey su qiymətinə idi. Nə desən, havayı. Daş lazımdı, kənddəki azərbaycanlı evlərindən birini sök, apar. Şifer, taxta lazımdı, nə qədər desən. Köhnə ev əşyası, qab-qacaq da sel kimi. Elə bil dünyadakı bütün ermənilərə yetəcək yağma qalmışdı. Haykanuşun da kefi kök idi. Amma ürəyində nəsə bir qorxusu vardı bu erməni qızının. Birdən!.. Amma günlər keçdi. Burda onların düz yeddi uşağı dünyaya gəldi. Düzdü, oxmadılar, amma birtəhər baş-göz etdilər bir-ikisini. Böyük oğlu Vartan Xankəndində Araikin fermasında işləyirdi. Ondan kiçiyi Armen bir maşın alıb Pyatiqorskə taksavatlıq edirdi. Böyük qızı Anna Şuşada rəqqasədir. Onun da pulu çoxdur. O biriləri isə hələ balacadır. Fikri vardı ki, Füzulidə bir evə köçsün. Amma salamat bir ev tapa bilmədi. Dığalar hamısını dağıtmışdılar. 

Üç-dörd il əvvəl, bir gün Haykanuş həyətin küncündəki toplanıb qalmış dəmir-dümürü Sarkisə göstərib, bunları burdan rədd elə, nə vaxtandır yığışıb qalıb, — dedi. Sarkis də, dər-dəmir nədi ay haxçıx. Bunlar qonşudakı evlərin divarlarından söküb yığdığım mis məftillər, evlərdən tapdığım qab-qazandır, yaxşı pula gedir. Aparıb satacam. Elə də etdi. Ertəsi gün nə vardısa, bütün metalların hamısını maşına yığıb, düz Araz qırağına sürdü. Satıb-savdı. Bazarlıq edib, gələndə bir dənə də unitaz aldı. Bax, Sarkisi bütün dünyaya tanıdan həmin bu unitaz idi. 

 …Yaxşı alış-verişdən sonra kefi kökəlmiş Sarkis evə qayıdanda Haykanuşun gözləri kəlləsinə çıxdı. Əlini ətəyinə silib, ay kişi bu nədir yoxsa şəhərə köçürük? Bunu niyə almısan, başın xarab olub? — dedi. 

— Ay haxçıx, başım olsaydı, niyə erməni olurdum, — dedi Sarkis. Görmürsən, unitazdır. Dünyadan xəbərin yoxdur, keçən il Beyrutdan qohumların qonaq gəlmişdi. Ölüb yerə girdim. Evdə yaxşı şeydir! 

Haykanuş sevincindən göyə uçurdu. Xəyallara daldı. Birdən-birə özünü ev xanımı hesab elədi. Sağa-sola qaçır, sanki göylərdə uçurdu. Həyatından çox razıydı.  

 Amma nə oldusa birdən oldu. Sarkislə Haykanuşun 20 ildən artıq yağ-bal içində yaşadığı Kəlbəcər günlərinin sonu gəldi. Bir ilıq payız günü hər şey bir anda dəyişdi. Haykanuşun ürəyindəki o qorxu hisləri çin çıxmışdı. Sanki yer-göy qovuşmuşdu. Gizlənməyə yer də yoxudu. Azərbaycan Ordusu gəlirdi. Həm də ildırım sürətilə. O da sanki birdən yuxudan ayılmışdı. Axı, bura onların deyildi. Evin sahibi gəlmədən yığışıb getmək vaxtıdır. Yoxsa iti qovan kimi qovacaqlardı onları. Əllərinə keçəni toplamağa başladılar. Evi yandırmadan qabaq nə vardısa hamısını maşına yığmaq istəyirdilər. Elə Sarkisin nə həvəslə aldığı bu uintaz da həmin gün xarici jurnalistin kamerasına tuş gəldi. Və beləcə, bütün ermənilərin başını uca edən Sarkisi bütün dünya tanıdı. 

Bu söhbətdən artıq bir həftə keçib. Şələ-şüləsinin yığışdırmış Sarkis artıq evinə çatıb. Amma sonra eşitdik ki, yol qanqaraçılıqla bitib.  Unitaz maşındaca qırılıb. 

Necə deyərlər, olmayasan, tələsik iş!