Bunlardan biri mavi yanacağın ötürülməsi və istehlakı prosesində yaranan qaz itkiləridir. Qaz ötürücü şəbəkənin saz saxlanılması daim sərmayə tələb edir. Qazın ötürülməsində təbii itkilər yolveriləndir, lakin ötürücü şəbəkəyə vaxtında texniki xidmət göstərilməməsi bu itkiləri əhəmiyyətli şəkildə artıra bilir. Məsələn, qaz ötürücü borularda xətanın aşkarlanması ilə onun aradan qaldırılması üçün tədbirlərin görülməsinə qədər olan vaxt bir həftəni ötürsə, bu artıq dövlət şirkəti üçün böyük itkilərə yol açır.

 

Digər tərəfdən ev təsərrüfatlarının qaz istehlakı artır, lakin qeyri-qanuni qoşulmalar, haqqı ödənilməyən istehlak problem olaraq qalmaqdadır.

 

Sektor üçün daha bir “ağrılı məsələ” hasilat xərclərinin artmasıdır. İnkişaf etmiş ölkələr üçün bu böyük problem deyil, çünki, həmin ölkələrdə kommunal sektorda qiymətlər enerjidaşıyıcıların dünya qiymətlərindən asılı olaraq dəyişə, yəni arta və ya azala bilir. Təbii qaz hasilatçısı bəzi ölkələrin vətəndaşlarda elə bir düşüncə sistemi formalaşıb ki, bu resurs bizimdirsə, onu ucuz da istehlak etmək olar. Hazırda Azərbaycan təbii qazın istehlak qiymətlərinin səviyyəsinə görə Avropada ən aşağı yerlərdən birindədir. Ölkə demək olar ki, təbii qazı onun hasili üçün cəkdiyi xərclərdən aşağı satır. Faktiki olaraq, sahə dotasiyada işləyir. Qeyd edək ki, “Əsrin müqaviləsi” çərçivəsində hasil edilən səmt qazından da istehlak tələbinin ödənilməsində istifadə edilir. Lakin yataqlar üzrə hasil edilən səmt qazının həcmi də getdikcə kəskin şəkildə aşağı düşür. Yəni, dövlət faktiki olaraq hasil olunmasına əhəmiyyətli xərclər çəkilən resursu öz dəyərindən aşağı qiymətlərə istehlakçılara çatdırır. Bu əlbəttə sıravi vətəndaşın gözündə dövlətinin ona olan sosial öhdəliyi kimi görünə bilər, lakin bu, bazar iqtisadi prinsiplərinə uyğun deyil və potensial investorları çəkindirir. Nəzərə alsaq ki, son illərdə təbii qaz istehlakçıların sayı da əhəmiyyətli şəkildə artıb, o zaman bu zərər günü-gündən böyüməkdədir və hesab edirik ki, dövlət sektorun maliyyə sağlamlığı, xidmətlərin dayanıqlığının davamlılığı üçün addımlar atmalıdır.

Ekspert cəmiyyəti artıq uzun müddətdir dövlətin tədricən bu sektorlardan çəkilməli olduğunu, sahənin idarəçiliyinin yaxşılaşdırılmasında çıxış yolunu özəl sektoru cəlb etməkdə görür. Lakin hökumət bu sektorlarda dövlətsizləşdirməyə də gedə bilmir, çünki, potensial investorlar zərərlə işləyən sektorlara sərmayə yatırımlarından çəkinirlər. Dövlət təkcə sahənin tənzimlənməsinin effektivliyini artırmaqla kifayətlənməməli, həmçinin tədricən bu sahənin özəl sektorun üzərinə keçirilməsi, onun inkişafı və uzunmüddətli investisiya cəlbediciliyi üçün mövcud potensialını akkumlyasiya etməlidir. Ölkənin kommunal sektoru büdcə üçün zərər yaradan sahələrdən çıxarılmalıdır. Dünya təcrübəsinə uyğun olaraq, qazın istehlakçılara çatdırılması ilə özəl paylaşdırıcı şəbəkələr məşğul olmalıdır. Fikrimizcə, bu, sektorun sağlamlaşdırılmasına, maliyyə səmərəliliyinin artmasına və infrastrukturun daha da yaxşılaşdırılmasına imkan yaradacaq. Bu istiqamətdə atılacaq addımlar xərclərin optimallaşdılmasına, vətəndaşlarla yanaşı, təchizatçı təşkilatların da mənafeyinə xidmət etməlidir.